درد مشترک

با رواج برخی از سبک های زندگی غربی که به صورت ناقص و بدون آگاهی در جامعه ما مورد تقلید قرار می گیرد، شاهد افزایش حضور حیوانات در محیط زندگی به ویژه در شهرها هستیم که ناخواسته پیامدهایی از جمله افزایش بیماری های مشترک بین انسان و حیوان را به دنبال داشته است.تعداد این بیماری ها در هر کشوری متغیر و اهمیت آن نیز متفاوت است.

برخی از بیماری ها مانند تب مالت به صورت بومی در کشور وجود دارد.برخی دیگر نیز به عنوان بیماری های بومی از گذشته های دور در کشورمان شناسایی شده اند. برای بیماری های بومی یک سیستم مراقبتی وجود دارد، یعنی شبکه ای موجود است که صرف نظر از زمان و مکان، هرگاه بیماری رخ می  دهد، می تواند آن را کشف کند. این شبکه به صورت مستمر تمام اطلاعات مربوط به مرگ و میر یا معلولیت ناشی از این بیماری ها و عوامل اثرگذار را شناسایی می کند. برای مثال در مورد بیماری تب مالت باید مشخص شود که سالانه چه تعداد، در کجا و به چه علت مبتلا به این بیماری می  شوند و اگر تلفاتی به دنبال داشته، میزان آن چقدر است.

در این سیستم بررسی راه های انتقال، سن، جنس و شغل بیماران و آب و هوای منطقه در شناسایی بیماری و عوامل مؤثر بر آن بسیار اهمیت دارد. این عوامل همه ساله بررسی می شود. کاهش بیماری و عوامل موثر بر آن نشان می دهد برنامه هایی که برای مقابله با بیماری اجرا شده، موفقیت آمیز بوده است و باید ادامه یابد.

هاری

هاری، بیماری حاد (آنسفالیت) کشنده ویروسی است که به دو شکل تحریکی و فعال (هاری خشمگین) و ساکت (هاری فلجی) ظاهر می شود. در ایران بیشترین موارد هاری ناشی از گاز گرفتن سگ های ولگرد به علت عدم قلاده گذاری است. بیماری هاری مسری نیست ولی به محض ایجاد کوچکترین خراش یا زخم در پوست، قابل انتقال می شود. همچنین گربه ها و سگ هایی که به ظاهر سالمند و علائم بالینی هاری ندارند، از طریق لیس زدن لب، چشم و بینی کودکان این بیماری را منتقل می کنند. از مهمترین علائم این بیماری دست و پا زدن، توهم، انقباض عضلات تنفسی، ترشح بزاق، استفراغ، تشنج و فلج موضعی و اختلال در ریتم قلب و سیستم عصبی است.

سالانه 200 میلیون تومان به منظور کنترل احتمالی اپیدمی بیماری هاری به مرکز کنترل بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام تعلق می گیرد که عموماً  صرف اطفاء یا پیشگیری از بروز اپیدمی می شود. همچنین سالانه 2میلیارد تومان هزینه صرف خرید سرم و واکسن هاری می شود که میزان اثربخشی این دارو صد در صد است و در صورت استفاده نابجا منجر به مرگ افراد خواهد شد.

جنون گاوی

این بیماری خطرناک در افرادی که گوشت و فرآورده های گوشتی آلوده را مصرف کنند دیده می شود و عوارض مرگبار به همراه دارد. این بیماری مغز و طناب نخاعی گاو را تحت تأثیر قرار می دهد و قدرت بقای بسیار بالایی دارد، به طوری که در برابر انجماد و حرارت بسیار مقاوم است. بافت های سیستم اعصاب مرکزی- مغز، نخاع، تیموس و شبکیه عمده بخش هایی هستند که در اثر این بیماری قابلیت عفونت زایی دارند. بیماران مبتلا به جنون گاوی دچار مشکلات روانی بسیاری هستند که شایع ترین آن افسردگی و اسکیزوفرنی است. مهمترین علائم ابتلا به این بیماری بی ثباتی، اشکال در راه رفتن و حرکات غیرارادی است.

بیماری جنون گاوی در کشور ما توسط وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی کشور کاملاً  تحت کنترل است، اصلی ترین استراتژی برای پیشگیری از این گونه بیماری ها، هماهنگی بین بخش های ذیربط و جلوگیری از عبور و مرور غیرقانونی دام در مرزهای غربی و شرقی است.

تب کریمه کنگو

تب کریمه کنگو یکی از تب های خونریز ویروسی است. هر چند این بیماری در اصل مربوط به حیوانات است ولی موارد تک گیر و همه گیری های انسانی این بیماری نیز گاهی حادث می شود. در ایران این بیماری با نشانه های تب، بثوراث پوستی، اکیموز و خونریزی شناخته شده است. این بیماری در ایران به دنبال انتقال شکل بیمارستانی CCHF تظاهر پیدا کرد و سپس از نقاط دیگر کشور مثل استان های سیستان و بلوچستان، اصفهان و گلستان بیشترین موارد گزارش را به خود اختصاص داد. همچنین کارکنان بهداشتی بیشتر در معرض خطر ابتلای به این بیماری هستند چون این بیماری می تواند از طریق فرو رفتن اجسام نوک تیز و آلوده طی اقدامات جراحی منتقل شود.

بخش عمده از بار این بیماری از طریق کشورهای افغانستان و پاکستان به ایران منتقل شده که در حال حاضر با توجه به تمهیدات لازم، شیوع این بیماری در کشور ما به شدت کاهش یافته، این در حالی است که هنوز در پاکستان اپیدمی بزرگ تب کریمه کنگو وجود دارد.

سالک

سالک عشایری بیماری انگلی خطرناکی است که در عراق وجود دارد و از طریق آب آلوده باعث خونریزی دستگاه ادراری شده و در صورت طولانی شدن، منجر به سرطان مثانه می شود. در مواقع بحرانی با سم پاشی و پشه بندی آغشته به حشره کش می توان این بیماری را مهار کرد.

تب مالت

تب مالت بیماری مزمن و معلولیت زایی است که از طریق لبنیات غیرپاستوریزه منتقل می شود و در دام با کاهش شیر، گوشت و منابع پروتئینی همراه است. به همین دلیل از خوردن شیر و فرآورده های آن نظیر بستنی، آبمیوه های مخلوط با شیر و شیرموز که به پاستوریزه بودن شیر آن اطمینان وجود ندارد، باید خودداری شود. این بیماری قابل انتقال از طریق تماس با فرآورده های لبنی غیرپاستوریزه و خام و یا تماس با حیوانات و یا ترشحات آنهاست. تب مالت با واکسیناسیون مرتب و نظارت مستمر دام ها قابل کنترل است.

آنفلوآنزای پرندگان

بیماری آنفلوآنزای پرندگان از جمله بیماری هایی است که طی دو سال گذشته در آسیای جنوب شرقی و برخی کشورهای همسایه ما مانند ترکیه شیوع پیدا کرده است. خوشبختانه در کشور ما اقدامات زیادی برای جلوگیری از تهدیدهای این بیماری صورت گرفته که منجر به جلوگیری از ورود این بیماری به کشور شده است. در حال حاضر دو امکان برای تبدیل این ویروس به عاملی خطرناک برای انسان ها وجود دارد، نخست اینکه زنجیره بیماری به قدری جهش ژنتیکی داشته باشد که در نهایت مناسب انتقال میان انسان ها شود. خوشبختانه تاکنون تمام موارد انتقال از طریق حیوان به انسان بوده و هنوز هیچ مدرکی دال بر انتقال آنفلوآنزای پرندگان از فردی به فرد دیگر در دست نیست. اما احتمال دوم و خطرناک تر، این است که زنجیره بیماری به دلیل ترکیب شدن با یک ویروس آنفلوآنزای انسانی است که بدن را دچار تغییر کرده و سلامت بشر را تهدید می کند.

مالاریا

موارد ابتلا و مرگ و میر ناشی از بیماری مالاریا در ایران به دلایل عدم کفایت سیستم های بهداشتی درمانی، مهاجرت و تحرکات جمعیتی و اسکان جمعیت در نقاط جدید بروز پیدا می  کند. این مسئله در مورد جوامع روستایی به ویژه در شرایط فقدان اماکن مسکونی بهداشتی بیشتر به چشم می خورد.مالاریا یک بیماری تب دار هزار چهره است که توسط یک انگل تک سلولی که پلاسمودیوم نام دارد،  ایجاد می شود.

مالاریا، به معنی آب و هوای بد است و اساساً  یک بیماری شایع در مناطق گرمسیر است. البته برای انگل پلاسمودیوم، آب و هوا چندان اهمیتی ندارد. ولی روش انتقال بیماری، به نحوی است که هوای گرم و مرطوب شرایط مساعدتری برای رشد آن فراهم می کند. به جز موارد استثنایی، انتقال بیماری مالاریا از طریق گزش نوعی پشه موسوم به پشه آنوفل صورت می گیرد. این پشه وحشی در مناطق شهری به ندرت یافت می شود و برای بقا و تولید مثل، به تالاب ها و آب و هوای گرم و مرطوب نیاز دارد.

اگرچه استان سیستان و بلوچستان هنوز هم بالاترین میزان شیوع و بروز مالاریا در کشور را به خود اختصاص داده، اما بررسی ها حاکی از کاهش چشمگیر تعداد مبتلایان و نیز تغییر الگوی ابتلا در جهت کاهش آلودگی است که با توسعه زیرساخت های اجتماعی و فرهنگی و نیز تشدید و استمرار کنترل بر ترددهای بی ضابطه مرزی، شاهد ارتقای بیش از پیش شاخص های بهداشتی درمانی، از جمله تعداد مبتلایان به مالاریا هستیم.براساس گزارش مرکز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت، 60 درصد موارد مالاریا در ایران مربوط به دو کشور پاکستان و افغانستان است و 75 درصد مالاریای وارداتی از پاکستان به درمان مقاوم بوده و نیازمند رژیم درمانی خاص است که هزینه درمان را چند برابر می کند.

مبارزه با بیماری های مشترک

به اعتقاد کارشناسان بهداشتی، آموزش در کنترل و کاهش بیماری ها نقش مهمی بر عهده دارد، اما به تنهایی کافی نیست. زیرا تا زمانی که افراد اعتقاد کامل به آگاهی و دانسته های خود نداشته باشند، آموزش ها بی تأثیر خواهد بود. به کمک مراکز بهداشتی و بهورزها همچنین از طریق رسانه ها باید آموزش های لازم به مردم بویژه روستاییان که بیشتر در معرض تماس با حیوانات و دام ها هستند، داده شود.محافظت از مرزها به عهده وزارت کشور است، اما سازمان دامپزشکی نیز می تواند با دخالت خود از شیوع بیماری ها در کشور جلوگیری کند.

خریداری دام های ارزانقیمت از کشورهای همسایه سودآور است و بسیاری از بازرگانان به این کار روی می آورند. اقداماتی که سازمان دامپزشکی پس از ورود دام ها انجام می دهد شامل سم پاشی، کنه کشی، قرنطینه به مدت 48ساعت و واکسیناسیون آنهاست. اما این اقدامات نیز نمی تواند در همه موارد از ورود بیماری جلوگیری کند.

همچنین اعمال نظارت بر تمامی مرزها به خصوص 900 کیلومتر مرز خاکی در شرق کشور، بسیار دشوار است. امید می رود با کمک وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی این قبیل اقدامات در ایران نیز معمول شود.