در واقع نیاز صنعت دام و طیور، مزیت‌های کشت این محصول و پتانسیل‌های موجود در کشور، تفکر افزایش تولید و خودکفایی ذرت را نزد برخی مسئولان قوت بخشیده است. مهندس کمال ذبیحی قائم مقام معاون زراعت و مجری طرح‌های ویژه وزارت جهاد کشاورزی ، اتخاذ سیاست‌های حمایتی بخش کشاورزی را در اجرای موفق طرح خودکفایی ذرت دانه‌ای مؤثر می‌داند.
وی در این راستا از جمله به واگذاری برخی فعالیت‌ها مانند تولید بذر ذرت به بخش خصوصی، اعمال مدیریت مصرف بهینه آب، بهره‌گیری از مهندسان ناظر در بهبود مدیریت مزارع، استفاده از ارقام پرمحصول هیبرید و بهبود تغذیه گیاهی اشاره می‌کند.متن این گفت وگو را می‌خوانید.
روند کشت و تولید ذرت دانه‌ای در کشور را چگونه ارزیابی می‌‌کنید؟
- کشت ذرت دانه‌ای در کشور سابقه‌ای کمتر از 40 سال دارد. در سال 1352 سطح زیر کشت ذرت یک هزار هکتار و میزان تولید 2 هزار تن بود که به مصرف دام و طیور می‌رسید. در آن زمان کل نیاز ذرت مورد نیاز کشور از منابع خارجی تأمین می‌شد.
در اوایل انقلاب تولید ذرت به 25 هزار تن رسید که حاکی از رشد کند این محصول بود، اما در سال 71 سطح زیر کشت ذرت به 60 هزار هکتار با تولید 200 هزار تن و در سال 80 با 5 برابر افزایش به یک میلیون و 60 هزار تن رسید. این میزان تولید در سال گذشته به 2 میلیون تن افزایش یافت.
در سال جاری نیز 360 هزار هکتار از اراضی کشاورزی زیر کشت این محصول رفته است و پیش‌بینی می‌شود امسال 2 میلیون و 750 هزار تن تولید داشته باشیم. نگاهی به روند تولید ذرت دانه‌ای طی دهه گذشته نشان می‌دهد که تولید این محصول بیش از 10 برابر افزایش یافته است.
چه طور شد که خودکفایی در تولید ذرت دانه‌ای مطرح گردید؟
- وجود برخی مزیت‌ها، پتانسیل‌ها و ضرورت‌ها در کشور موجب پیدایش تفکر خودکفایی ذرت دانه‌ای شد. یکی از این مزیت‌ها، کشت تابستانه این محصول است. شرایط و تنوع آب و هوایی در کشور ما به گونه‌ای است که بعد از برداشت گندم، جو و کلزا می‌توان مزارع را زیر کشت ذرت برد. این در حالی است که در همه کشورها امکان کشت تابستانه وجود ندارد.
در ایران 6 ماه از سال یعنی فروردین تا شهریور ماه در مناطق سردسیر کشور تا گرمسیر، ذرت کشت می‌شود و برداشت ذرت از نیمه دوم شهریور ماه شروع و تا اواخر بهمن ماه ادامه می‌یابد.
دوره کوتاه رشد ذرت دانه‌ای از دیگر مزیت‌های این محصول است. با توجه به ارقام موجود در کشور، ذرت از 100 روز تا 140 روز برداشت می‌شود. از سوی دیگر کشت ذرت به صورت مکانیزه است و تمام ماشین‌آلات مورد نیاز نیز در داخل کشور ساخته می‌شود.
افزون بر این، پایداری صنعت طیور، جلوگیری از نوسانات قیمت مرغ و تخم‌مرغ و همچنین قطع وابستگی و صرفه‌جویی ارزی، سیاست وزارت جهاد کشاورزی را بر افزایش تولید ذرت تا حد خودکفایی متمرکز کرده است.
در حال حاضر 3/7 میلیون تن نیاز صنعت طیور کشور است و همان طور که اشاره شد سال گذشته 2 میلیون تن ذرت در داخل تولید و مابقی از کشورهای مختلف وارد شد. تجربه کشاورزان و مسئولان بخش کشاورزی و همچنین پتانسیل تولید در کشور نشان می‌دهد که ما توانمندی تولید ذرت را تا حد خودکفایی داریم.
طی سال‌های گذشته با واردات ذرت دانه‌ای چه میزان ارز از کشور خارج شده است؟
- ظرف چند سال اخیر به طور میانگین سالانه 180 تا 200 میلیون دلار بابت واردات ذرت، ارز از کشور خارج شده است. بررسی‌ها حاکی از آن است که ضریب وابستگی ما در سال 71 بالای 90 درصد بوده، اما هم اکنون به زیر 40 درصد رسیده است. کاهش ضریب وابستگی در اثر تولید داخلی مقادیر قابل توجهی برای بخش کشاورزی صرفه‌جویی ارزی به همراه داشته است.
در صحبت‌هایتان از کشت تابستانه به عنوان یک مزیت نام بردید. چند درصد کشت ذرت، تابستانه است؟
- در حال حاضر 70 درصد کشت ذرت در ایران به کشت دوم یا تابستانه و 30 درصد به کشت بهاره اختصاص دارد.
شما پیش‌بینی کرده‌اید که وزارت جهاد کشاورزی تا قبل از پایان برنامه چهارم توسعه به خودکفایی ذرت دست خواهد یافت. برای دستیابی به خودکفایی چه ساز‌وکارها و سیاست‌هایی اتخاذ شده است؟
- یکی از سیاست‌های بخش کشاورزی، واگذاری برخی از فعالیت‌ها به بخش خصوصی از جمله تولید بذر ذرت است. در حال حاضر بیش از 50درصد ذرت بذری توسط بخش خصوصی تولید می‌شود در صورتی که در گذشته این میزان کمتر از 10درصد بود.
علاوه بر این، به کارگیری کارشناسان غیردولتی و مهندسان ناظر به منظور بهبود مدیریت مزارع ذرت و انتقال یافته‌های علمی افزایش خواهد یافت. هم اکنون بیش از 300 مهندس ناظر در مزارع ذرت، یافته‌های علمی خود را به کشاورزان انتقال می‌دهند که در افزایش تولید این محصول موثر است.
افزایش عملکرد ذرت در واحد سطح از طریق ارتقای سطح دانش کشاورزان از دیگر سیاست‌ها به شمار می‌رود. میانگین عملکرد ذرت دانه‌ای در هر هکتار 7200 هکتار کیلوگرم است که 50 درصد از میانگین عملکرد جهانی بالاتر است. تعداد کشاورزانی که با عملکرد بالای 10 تن در هکتار ذرت تولید می‌کنند، قابل توجه است و برخی از کشاورزان نمونه نزدیک به 18 تن ذرت در هر هکتار با رطوبت 14درصد تولید داشته‌اند.
تصمیم بر این است که عملکرد ذرت در واحد سطح را از 7200 کیلوگرم در هکتار به عملکرد کشاورزان نمونه و پیشرو نزدیک کنیم. به این منظور ارتقای دانش، بهبود تغذیه گیاهی با تامین به موقع کودهای اصلی و ریز مغذی‌ها و مواد بیولوژیک و ترویج ارقام پرمحصول هیبرید مورد نظر می‌باشد.
مدیریت مصرف بهینه آب از دیگر سیاست‌های وزارتخانه برای دستیابی به خودکفایی ذرت است. در استان‌هایی مانند خوزستان که آب به اندازه کافی وجود دارد از طریق بسترسازی، تسطیح و تجهیز و نوسازی اراضی؛ سطح زیر کشت را توسعه خواهیم داد.
در استان خوزستان بیش از 150 هزار هکتار امکان کشت ذرت وجود دارد که در حال حاضر از این میزان 70 هزار هکتار زیر کشت رفته است.در استان‌هایی مانند فارس که با محدودیت منابع آبی مواجه هستند، علاوه بر مصرف بهینه آب از طریق ترویج سیستم‌های آبیاری تحت فشار و بهبود مدیریت آب تکیه بر افزایش عملکرد در واحد سطح می‌باشد.
از سوی دیگر، تنظیم بازار ذرت نیز از طریق قیمت تضمینی و خرید تضمینی ذرت به اطمینان خاطر ذرت‌کاران و افزایش تولید کمک خواهد کرد. در شرایطی که کشاورزان نتوانند محصول خود را بفروشند سازمان تعاون روستایی کشور خرید تضمینی را انجام خواهد داد.
در سال 84 ذرت‌کاران محصول خود را بالاتر از قیمت تضمینی فروختند و سازمان مرکزی تعاون روستایی کمتر از 100 هزار تن از کشاورزان ذرت خریداری کرد. قیمت تضمینی در سال 84، 148 تومان بود و امسال قیمت تضمینی 162 تومان در نظر گرفته شده است.
برای کاهش ضایعات چه برنامه‌هایی دارید؟
- درخصوص کاهش ضایعات در مراحل کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته است. استفاده از بذرکارهای پنوماتیک در مرحله کاشت، از ضایعات بذر جلوگیری خواهد کرد. در این راستا طی چند سال اخیر چند صد دستگاه بذرکار پنوماتیک جایگزین بذرکارهای مکانیکی شده است.
کاربرد این دستگاه‌ها موجب 30درصد صرفه‌جویی در مصرف بذر خواهد شد. در مرحله برداشت از طریق بازسازی کمباین‌ها و برداشت به موقع از ضایعات جلوگیری می‌شود و در مرحله فرآوری، برنامه‌هایی برای کاهش رطوبت و خشک کردن ذرت با شاخص‌های مورد تایید استاندارد در دست داریم.
در حال حاضر چالش‌های مربوط به تولید ذرت کدامند؟
- کمی تنوع ارقام ذرت از چالش‌های موجود است. از این رو باید تحقیقات بیشتری برای دستیابی به ارقام متنوع با توجه به شرایط آب و هوایی صورت گیرد. ما اکنون به ارقام زودرس و متوسط‌رس با پتانسیل بالا احتیاج داریم، در حالی که بیشترین رقم ذرت از نوع دیررس است که برای کشت بهاره مناسب می‌باشد. البته 11 رقم خارجی متوسط‌رس مورد تأیید موسسه تحقیقات بخش کشاورزی به میزان 300 تن بین کشاورزان توزیع و در مزارع الگویی کشت شده است.
عمده این ارقام از کشورهای اروپای شرقی و یونان تهیه شده است. علاوه بر این، بودجه و اعتبارات موجود نیز متناسب با برنامه خودکفایی ذرت و فعالیت‌های زیربنایی و آموزشی نیست.
یکی از الزامات افزایش تولید ذرت، تأمین بذر هیبرید ذرت در حد نیاز است. در این راستا چه فعالیتی داشتید؟
- خوشبختانه همزمان با افزایش تولید دانه ذرت، بذر هیبرید آن نیز با کمک شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی و نظارت تحقیقات، تولید شده به طوری که در دهه گذشته تولید بذر از 2 هزار تن به بیش از 10 هزار تن رسیده است.
در سال جاری نیز بیش از 4500 هکتار سطح زیر کشت ذرت بذری می‌باشد که عمدتاً در استان‌های اردبیل و خوزستان متمرکز است و این میزان سطح، نیاز کشور را به بذر مرتفع می‌سازد. بیش از 90 درصد بذر تولید شده رقم دیررس می‌باشد، لذا در خصوص ارقام دیررس نه تنها مشکل نداریم بلکه زمینه صادرات آن نیز وجود دارد، اما در ارقام متوسط رس با مشکل جدی روبه‌رو هستیم.
همان طور که می‌دانید امسال چند استان کشور، دچار خشکسالی شد. آیا تنش خشکسالی، مزارع ذرت را تحت تأثیر قرار داده است؟
- خشکسالی در اراضی آبی در عملکرد کمی ذرت، تأثیر خواهد گذاشت، اما کشاورزان از طریق روش‌های به‌زراعی و تمهیدات به کار گرفته شده، کاهش عملکرد این محصول را جبران و یا خسارت را به حداقل ممکن می‌رسانند.
آیا ظرفیت کارخانه‌های ذرت‌خشکی کنی متناسب با افزایش تولید است؟
- ظرفیت کارخانه‌های ذرت‌خشک‌کنی در ایران 2/7 میلیون تن است در حالی که در دهه گذشته ظرفیت این کارخانه‌ها فقط 300 هزار تن بود. در حال حاضر مشکلی که در این زمینه وجود دارد مربوط به عدم پراکنش مناسب کارخانه‌ها در سطح کشور است به طوری که در برخی استان‌ها از جمله فارس ظرفیت بیش از تولید و در برخی استان‌ها کمتر از تولید شهرستان می‌باشد.
در تعدادی از استان‌ها نیز ظرفیت خالی برای احداث کارخانه ذرت خشک‌کنی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان استان سیستان و بلوچستان را نام برد.
روند سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در مورد احداث کارخانه‌های ذرت‌خشک‌کنی چگونه است؟
- ما در خصوص تأسیس کارخانه‌های ذرت‌خشک کنی با رشد سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستیم به طوری که بیش از 95 درصد سرمایه‌گذاری‌ها توسط بخش خصوصی صورت گرفته که بالغ بر ده‌ها میلیارد تومان است.
کارخانه‌های ذرت‌خشک‌کنی جزو زنجیره‌های اجتناب‌ناپذیر حلقه تولید هستند و یکی از علل توفیق طرح ذرت، توسعه این کارخانه‌ها توسط بخش خصوصی بوده است.
استمرار افزایش تولید ذرت در گرو توسعه کارخانه‌های ذرت‌خشک‌کنی و همین طور پایداری درآمد کارخانه‌ها در گرو رضایت کشاورزان ذرت‌کار می‌باشد که ان‌شاءا... در تعامل با یکدیگر در آینده نزدیک شاهد رشد و شکوفایی تولید بیش از پیش ذرت در کشور باشیم.