«در ایران برای تولید یک واحد کالا، 17 برابر بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته مانند ژاپن انرژی مصرف می‌شود»، «میزان انرژی مصرفی در ایران معادل 2 تا 3 برابر متوسط جهانی است و دولت و کارخانه‌ها بیشترین سهم را در مصرف انرژی در کشور به‌خود اختصاص داده‌اند»، «ایران دارای 70 میلیون نفر جمعیت است ولی با وجود این 2 برابر چین با جمعیت 2/1 میلیارد نفر انرژی مصرف می‌کند.»
با اعلام سال 88 به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف از سوی رهبر انقلاب، ایرانی‌ها عزمشان را جزم کردند تا از این اوضاع وخیمی که برای خودشان درست کردند، نجات پیدا کنند و در این میان شهرداری به عنوان یکی از نخستین نهادهای حکومتی، برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های خود را بر اساس اصلاح در الگوهای مصرفی انرژی و تجهیزات، ساماندهی کرد.
معمولاً در اینجور مواقع همه فکر می‌کنند باید منتظر دیگری بنشینند تا او آغازگر باشد اما شهرداری نشان داد این الگوی قدیمی را نیز اصلاح کرده است. شهرداری منطقه 21 نیز در اجرایی کردن طرح حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف، پیشگام شد و توانست رتبه نخست را در میان 22 منطقه تهران کسب کند.
پس از تعطیلات نوروز امسال، با ارسال بخشنامه‌ای از سوی شهرداری تهران، ستاد اصلاح الگوی مصرف در تمامی مناطق بیست‌ودوگانه شهرداری تهران تأسیس و فعالیت خود را آغاز کرد. این ستاد دستورالعمل یکسانی برای تمامی شهرداری‌های مناطق تهران دارد. دبیری این ستاد برعهده معاونان هماهنگی و برنامه‌ریزی است و اعضای آن نمایندگان معاونت‌های اجرایی شهرداری، یک نفر از اعضای شورایاری و شهرداران نواحی هستند.
این ستاد موظف است با ارائه راهکارها و روش‌های صحیح، مصرف را در بخش‌های مختلف شهرداری کنترل و به حد استاندارد برساند. این نوع فعالیت‌ها بیش از برنامه‌ریزی‌ها پشت‌میزی، به کار فرهنگی و آموزش نیاز دارد. افراد باید بدانند که روش‌های جدید و تغییراتی که به وجود می‌آید برای صرفه‌جویی است و نه آزار رساندن و کم‌کردن از کار.
«سیدرضا موتمن»، معاون هماهنگی و برنامه‌ریزی شهرداری منطقه 21 و دبیر ستاد اصلاح الگوی مصرف معتقد است: «اینگونه فعالیت‌ها مستلزم ایجاد نوعی تغییر در نگرش افرادی است که در این مسئله دخیل هستند. این تنها راهی است که به افراد کمک می‌کند آنچه که به آنها گفته می‌شود را تمام و کمال و با طیب خاطر انجام دهند.
اولین جلسات ما در ستاد بر همین اساس پیگیری شد و سعی کردیم به بیان تئوریک مفاهیم بپردازیم. در جلساتی که داشتیم به این نتیجه رسیدیم که هیچ فعالیتی نیست که در شهرداری تهران انجام شود اما مشمول اصلاح الگوی مصرف نشود. تمام فعالیت‌های ما، هم قابل بهبود است و هم نیازمند اصلاح در الگوهای مصرفی.»
او با اشاره به مراحل پیاده‌سازی طرح اصلاح الگوی مصرف در شهرداری منطقه می‌گوید: «پس از این مرحله برنامه‌های عملی برای بخش‌ها مختلف تدوین و آماده شد. اصلاح الگوهای مصرفی کاری بسیار سخت است و به همین دلیل امسال از سوی مقام معظم رهبری، به عنوان سال حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف عنوان شده است. این کار پشتوانه‌ای فرهنگی می‌خواهد که تحقق آن در یک سال ممکن نیست.»
آموزش از طریق مشاهده
شهرداری‌های کشور از جمله سیستم‌های اجرایی کشور هستند که ارتباطی روزانه با مردم دارند و رفتار مدیریتی آنها از یک‌سو و فرهنگ رفتاری مردم از سوی دیگر تعاملی دوسویه در اداره شهر و نحوه استفاده از منابع، بهره‌وری بیشتر و کاهش هزینه‌ها دارد. تهران به روش‌های مختلفی برای حل مشکلاتش نیاز دارد تا در رده شهرهای سالم و مدرن قرار گیرد.
وجود مشکل در هر بخش، می‌تواند به معضلی در سطح کلان تبدیل شود. به عنوان مثال اگر چرخه تولید زباله در شهر بزرگی چون تهران را در نظر بگیریم میان فرهنگ مصرف مردم، چگونگی فرهنگ همکاری آنان در نحوه دفع زباله و تفکیک آن در کنار سیاست‌های شهرداری برای جمع‌آوری و بازیافت زباله‌ها و یا نوع به کارگیری شیوه‌های کارآمد حمل و نقل عمومی و همکاری مردم برای کاهش استفاده از خودرو‌های شهری نقش غیرقابل انکاری در جلوگیری از اسراف و هدر رفت منابع دارد.
بخشی از فعالیت‌های سال‌های اخیر شهرداری تهران، پیش از عنوان کردن اصلاح الگوی مصرف، چنین پیامدی داشته است. لایروبی قنات‌ها، شبکه دفع آب‌های سطحی و بازیافت از راه‌های ساده‌ای است که می‌تواند با از بین بردن موانع، مصرف را کاهش دهد.
به همین دلیل پیش‌نیاز هر طرح و برنامه‌ای، پژوهشی کامل و همه‌جانبه است؛ مرحله‌ای که شهرداری منطقه 21 هم‌اکنون درگیر آن است و تلاش می‌شود تا شاخص‌هایی دقیق برای آن تعریف شود. آنچه که در این میان رتبه یک را به شهرداری منطقه 21 داده است، تعداد بالای جلسات تشکیل شده در رابطه با این موضوع و به عمل رساندن طرح‌های بالقوه است.
این تغییرات گاه ممکن است به چشم نیاید یا در فرهنگ عامه از آن به عنوان «تجمل» یاد شود اما راه‌های نوین و وسایل جدید می‌توانند تنها راهکار اصلاح روش‌های مصرفی باشد. مدتی است که شهرداری منطقه با نصب شیرهایی با چشم الکترونیکی در ساختمان‌های خود، مصرف آب را به خوبی کنترل کرده است.
مشکل کمبود آب و پایین بودن فشار آن، یکی از مشکلات بومی منطقه است که در تابستان گریبان مراکز اداری شهرداری را هم می‌گیرد. مسئولان شهرداری معتقدند این طرح خیلی زودتر از آنچه که تصور می‌شد به مرحله سوددهی رسیده است و هزینه اولیه خود را جبران کرده است.
مشاور شهردار تهران در مورد اقدامات انجام شده تا‌کنون در این زمینه می‌گوید: در سال گذشته 100 ساختمان در شهرداری تهران مجهز به سیستم هوشمند موتورخانه برای جلوگیری از مصرف بیش از اندازه گاز که یکی از مشکلات جدی کشور است، شده و امیدواریم در سال جاری همه ساختمان‌های شهرداری تهران به سیستم فوق مجهز شوند.
وی ابراز امیدواری می‌کند که کمیته اصلاح الگوی مصرف در بحث آب، کاغذ و حامل‌های انرژی در شهرداری تهران هر هفته جلساتی را با این موضوع برگزار کرده و به موازات آن همه فعالیت‌های آموزشی و فرهنگسازی که شهرداری برای شهروندان برای گذراندن اوقات‌فراغت برگزار می‌کند با آموزش‌های هدفمند در زمینه اصلاح الگوی مصرف و فعالیت‌های مرتبط در این زمینه هماهنگ شود.
آموزش، زمان می‌خواهد نه بودجه
این نوع عملکرد، بیش از آموزش و تکرار مؤثر است. مشاهده این تغییرات مردم را به استفاده و عملکرد مشابه در سطح زندگی شخصی وادار می‌کند و این همان هدف عالی طرح شهرداری است. نصب چنین شیرهایی شاید در ابتدا هزینهای را بر دوش خانواده‌ها بگذارد اما در طول زمان نه تنها همان پول باز گردانده می‌شود بلکه از مرحله‌ای به بعد سودآور هم خواهد بود.
استفاده از ظرف یک‌بار مصرف طبیعی و قابل‌بازیافت یا دستورالعمل‌های مصرف لوازمی چون کاغذ، روش‌هایی است که شهرداری منطقه 21 پیش گرفته و پاسخی مناسب گرفته است. بر اساس فاکتورهای موجود، مصرف کاغذ در 6 ماهه اول امسال در زیرمجموعه‌های شهرداری، نسبت به دوران مشابه پارسال، نصف شده است.
به همین منظور و در راستای فعالیت‌های آموزشی کتاب‌هایی در مساجد، مدارس و زیرمجموعه‌های شهرداری منطقه توزیع شده است. کارشناسان شهرداری معتقدند که از این طریق، کارها و رفتارها از طریق خود مردم منتقل می‌شود و اجرای آن ساده‌تر می‌شود.
انرژی برق مقام نخست مصرف را در زیرمجموعه‌های شهرداری تهران دارد. رتبه دوم هم از آن آب است. روش‌های صرفه‌جویی برق با شعار «لامپ اضافی خاموش» سال‌هاست که به مردم گفته شده است و تأثیرات بسزایی هم داشته است. فعالیت فرهنگی ساده‌ترین راهی است که می‌توان مردم را با مسائل آشنا کرد هرچند که به زمانی طولانی نیاز دارد.
استفاده از تجربیات کشورها و شهرهایی با وضعیت مشابه و استفاده از تکنولوژی روز دنیا، روش‌های استفاده و مصرف را بهبود می‌بخشد. کشور آلمان با وجود آنکه مشکل کمبود آب ندارد و میزان بارش بالایی حتی در سطح اروپا دارد، سال‌هاست مردم را تشویق می‌کند تا از آب مستقیم باران برای آبیاری گیاهان و شست‌و‌شوی اتومبیلشان استفاده کنند.
تقریباً تمامی خانه‌های ویلایی کشور آلمان، مخزن‌هایی بزرگ در زیر ناودان دارند که آب باران را به طور مستقیم ذخیره می‌کند. مردم می‌توانند بدون پرداخت پول، از موجودی این مخزن‌ها برای کارهای مختلف استفاده کنند. این نمونه کوچک می‌تواند برای مردم منطقه ما راهکاری ساده و مفید باشد. راهکاری که نه مجوز می‌خواهد و نه هزینهای گزاف. تنها کمی همت لازم است.
مبحث 19، ساده‌ترین راه اصلاح الگوی مصرف
اصطلاح «مبحث 19» به اصول فنی و مهندسی ساخت و ساز ساختمان‌ها برای مصرف بهینه انرژی مرتبط است. این اصل به انجام اموری ساده در زمان ساخت بناها اشاره دارد که می‌تواند از هدررفت انرژی جلوگیری کند.
بیشتر مردم فکر می‌کنند اجرای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان سبب افزایش هزینه‌های ساختمان می‌شود. در حالی که اگر این مبحث در ساختمان به درستی اجرا شود، علاوه بر اینکه هزینه‌های اولیه ساخت را، با توجه به صرفه‌جویی‌های انجام شده در هزینه‌های بهره‌برداری و مصرف انرژی ساختمان کاهش می‌دهد، برای مصرف‌کننده نیز سودآور خواهد بود.
این موضوع که شامل عایق‌کاری سیستم تأسیسات و لوله‌ها، عایق‌کاری جداره خارجی ساختمان و نصب پنجره‌های دوجداره استاندارد است، کمتر از 5 درصد افزایش هزینه‌های ساخت را در پی دارد ولی از طرف دیگر ظرفیت سیستم گرمایش و سرمایش مورد نیاز ساختمان را تا 40 درصد کاهش می‌دهد.
درست است که هر فردی می‌تواند بنا به میل خود، بخشی از این فعالیت‌ها را در محل سکونتش انجام دهد اما انجام بسیاری از این کارها در زمان ساخت بنا، هزینه و وقت کمتری را در بر دارد. این مبحث بخشی از راهکارهای اصلاح الگوی مصرف است که شهرداری تهران توانسته است ضمانت اجرایی برای آن داشته و افراد را ملزم به انجام آن کند. گاهی لازم است که نیم نگاهی هم به آینده داشته باشیم و تنها زمان حال را نبینیم.
ISO14001 منطقه 21
شهرداری منطقه 21 پیش از تشکیل ستاد اصلاح الگوی مصرف، با استقرار الگوی پایدار شهری، نخستین گام‌ها را برای استانداردسازی هرچه بیشتر خود مطابق با معیارهای جهانی برداشت. به همین دلیل شهرداری در تلاشی 2 ساله سعی در رساندن معیارهای محیط‌زیست به سطحی استاندارد داشت تا با دریافت مدرک بین‌المللی، این الگو را در منطقه مستقر سازد. به همین دلیل در آذر سال 87، از سوی شرکت متولی امور مدیریتی مورد ممیزی قرار گرفت و موفق به دریافت گواهینامه Iso 14001 شد. گواهی ISO14001 بیانگر ممیزی و اثبات تطابق سیستم مدیریت کیفیت بر اساس بهترین روش‌هاست.
گواهینامه ارائه شده توسط مرجع صدور گواهینامه، بیانگر امکان اعتماد مشتریان به تلاش سازمان مربوطه در به حداقل رساندن اثرات زیست‌محیطی فرایندها، محصولات و خدمات است. خط‌مشی زیست‌محیطی منطقه یکی از عوامل مؤثر در دریافت این گواهینامه بود. این خط‌مشی از سوی شهردار منطقه معین شده است و تمامی فعالیت‌های شهرداری منطقه 21 باید منجر به رسیدن به این اهداف باشد:
1ـ پیشگیری و کاهش مستمر آلودگی‌های محیط‌زیست و به حداقل رساندن تخریب محیط‌زیست
2ـ کاهش و بهینه‌سازی مصرف منابع انرژی
3ـ حفاظت و گسترش فضای سبز
4ـ تبعیت از قوانین ملی و سایر الزامات زیست محیطی مرتبط با شهرداری‌ها
5ـ کاهش و کنترل پسماندها
6ـ ارتقای سطح فرهنگ استفاده از محیط‌زیست در بین ذینفعان بندهای 2 و 5 به طور مستقیم با بحث اصلاح الگوی در ازتباط است. این تعهدنامه نه تنها شهرداری، بلکه مردم و نیروهای این سازمان را هم متعهد می‌کند که برای حفظ محیط پیرامون خود و مصرف صحیح از منابع و لوازم، روش‌هایی صحیح و جدید را به کار بگیرند.
همشهری محله - 21