زیرا اکتفا به واژه برای شناخت یک موضوع راه‌گشا نیست. به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) شعبه قم، حجت‌الاسلام و المسلمین «علیرضا اعرافی»، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه، شب گذشته، 27 دی‌ماه در سومین جلسه تفسیر تربیتی قرآن کریم با بیان این مطلب تصریح کرد: مبنای انتخاب در تفسیر موضوعی می‌تواند دانش‌های موجود در گفتمان و فضای علمی موجود باشد و به طور مثال تفاسیری از نگاه زیست‌شناسی یا در حوزه علوم انسانی تفاسیری مانند تفسیر تربیتی داشته باشیم.
وی ادامه داد: وقتی با موضوعی مانند آنچه گفته شد سراغ قرآن می‌رویم، می‌تواند موضوع عام و خاص عنوان شود و می‌تواند ار ملاک‌های متعدد الگو بگیرد که یکی از آن‌ها تحولات و طبقه‌بندی‌ها و سامانه علمی است.
رئیس جامعة‌المصطفی(ص)العالمیة عنوان کرد: طبقه‌بندی و نظام‌مند شدن فقه موجود در اثر تحولات بیرونی اتفاق افتاده است به طور مثال با ایجاد تحولات بیرونی می‌تواند ابوابی مانند عبادت در فضا یا فقه پزشکی ایجاد شود.
نظام مند شدن فقه در اثر تحولات بیرونی است
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: نظام‌ها و ابواب در کتب فقهی جدید در اثر تحولات زندگی ایجاد شده و در تفسیر موضوعی نیز می‌توان انواع تفسیرها را با الگوگیری از دانش‌های بشری ایجاد کرد.
وی با اشاره به ضوابط تفسیر موضوعی افزود: این تفسیر باید مبتنی بر تفسیر ترتیبی باشد، ابتدا در موضوعی باید واژههای خود آن موضوع را در قرآن و منابع دینی جمع کنیم، البته اکتفا به یک واژه برای شناخت موضوع کافی نیست و باید واژههای مرادف و متناظر را نیز بررسی کنیم.
اعرافی اظهار کرد: باید دقت کنیم که وقتی می‌خواهیم موضوعی را بر قرآن عرضه کنیم هم مفاهیم عام و هم مفاهیم خاص و هم مصادیق آن را بیابیم.
وی افزود: به طور مثال مفهوم شادی و غم در قرآن را اگر بخواهیم بررسی کنیم ابتدا باید سراغ این واژه‌ها در قرآن برویم، سپس باید واژههای مترادف و متناظر شادی و غم را بررسی کنیم، اما نباید به این دو مرحله اکتفا کرد، زیرا به طور مثال سوره‌ای مانند ضحی در ظاهر هیچ واژه‌ای مرتبط با غم و شادی و یا مرادف و متناظر آن را ندارد اما مفهم آن کاملاً به این موضوع مرتبط است.
استاد درس خارج فقه و اصول تصریح کرد: در اثر انقطاع وحی، پیامبر(ص) دچار حزنی شدید شدند که این آیات نازل شد تا حزن پیامبر را از بین ببرد بنابراین باید حزن به حمل شایع را در قرآن بررسی کنیم که سوره‌ای مانند ضحی را شامل می‌شود.
لزوم بررسی دلالات مختلف در تفسیر
وی تأکید کرد: بنابراین در تفسیر موضوعی علاوه بر بررسی دلالات مطابقی، تضمنی و التزامی باید به استدلالات قرآنی نیز توجه داشته باشیم.
اعرافی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به معنای تربیت عنوان کرد: تربیت ناظر به فرایندی است که موجب تغییر یک فرد توسط فرد یا افراد دیگر شود که می‌تواند در حوزه بدن و جسم و یا در حوزه فکر و معرفت و عواطف و هیجانات ایجاد شود.
وی ادامه داد: جنس تربیت تغییر است و فرایند آن مفهومی عام و مجموعه دانش هایی که در این فرایند فراهم می شود علوم تربیتی گفته می‌شود.
اعرافی اظهار کرد: در بحث علوم انسانی و دین یکی اسلامی کردن و اسلامی‌سازی دانش داریم و بحث دیگر رابطه علوم انسانی با معارف دینی است، رابطه علوم انسانی با معارف دینی دامنه وسیعی دارد که حتی منکرین اسلامی‌سازی دانش نیز چاره‌ای جز ورود به این بحث ندارند و علی ای حال علوم انسانی و معارف دینی می‌توانند در چندین محور به یکدیگر کمک کنند و این همکاری به نفع هر دو علم هم هست.
چهار نوع تفسیر تربیتی
استاد حوزه علمیه با اشاره به انواع تفسیر تربیتی ادامه داد: تفسیر ترتیبی تربیتی و تفسیر موضوعی تربیتی دو نوع از آن است که تفسیر موضوعی خودش به دو شیوه تقسیم می‌شود؛ یکی اینکه موضوعی از خارج قرآن بر آن عرضه می‌شود و دیگری اینکه موضوعی از درون قرآن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
رئیس جامعة‌المصطفی(ص)العالمیة تصریح کرد: شیوه چهارم در این تفسیر «تحلیل تربیتی» است که مراد این است که ما سراغ قرآن می‌رویم تا بدانیم که قرآن در سور مختلف و آیات چگونه انسان را هدایت و تربیت می‌کند و از چه روش‌های بهره‌مند می‌شود.
وی در تشریح این تحلیل افزود: بررسی موضوعاتی مانند اینکه آیات مکی تاکید بیشتری بر اعتقادات دارند، سوره‌های مکی نظام بلاغتی قوی تری دارد و اینکه خداوند در بحث تربیت تدریجی وارد شده یا شوک وارد کرده است و چگونه در سور و آیات انسان را هدایت و تربیت کرده است جزء تحلیل‌های تربیتی است.
یادآوری می‌شود سلسله جلسات تفسیر تربیتی قرآن کریم از سوی انجمن تعلیم و تربیت اسلامی حوزه روزهای یک‌شنبه هر هفته از ساعت 18 به بعد برگزار می‌شود.