زهرا رفیعی: ندا هم مثل خیلی از زنان دیگر ازدواج مجدد شوهرش را برنتافت و با همه مشکلات بعد از طلاق از او جدا شد.

در روستای آنها هم به زن طلاق گرفته یک جور دیگر نگاه می‌کنند. شال و کلاه کرد و با دو فرزندش به تهران آمد؛ جایی که آدم‌ها به راحتی می‌توانند ناپدید شوند. می‌گوید اوایل فکر می‌کرده که با کار در شرکت خدماتی از عهده مخارجش برمی‌آید ولی چند ماه از مهاجرتش نگذشته، مجبور می‌شود بچه‌ها را به پدرشان برگرداند. ندا طعمه خوبی است برای مردی که می‌داند به زن طلاق گرفته و در معرض آسیب چطور می‌توان نزدیک شد. او با وعده ازدواج پس‌انداز ندا را گرفت و او را ترک کرد.

ندا به توصیه یکی از دوستانش به دفتر ازدواج موقت مراجعه می‌کند تا بلکه با ازدواج‌های موقت زندگیش را ادامه دهد.زنانی که ازدواج موقت می‌کنند لزوما اوضاع اقتصادی نامناسبی ندارند، در میان آنها گاها خانم دکتر و مهندس نیز پیدا می‌شود. پژوهش معصومه پریشی جامعه‌شناس، نشان می‌دهد که زنان با دلایل مختلف به این کار روی می‌آورند ولی اتفاقی که برایشان می‌افتد یکسان است.

نتایج پژوهشی با عنوان زمینه‌ها و پیامد‌های ازدواج موقت در نشست تخصصی انجمن جامعه‌شناسی دانشگاه تهران ارائه شد. محقق 2سال به جاهای مختلف سر زده است تا این پیامدها را ثبت کند.

او با ارائه مستندات و سابقه تاریخی ازدواج موقت در مورد این تحقیق می‌گوید: براساس توصیه‌های فقهی مردانی که توانایی ازدواج دائم ندارند و آنها که به دور از همسرانشان هستند برای دوری از گناه می‌توانند این کار را بکنند.

دلایل روی‌ آوردن زنان به ازدواج موقت و پیامدهای آن به کلی با مردان متفاوت است. در این تحقیق 28‌نفر از زنانی که به عقد موقت درآمده بودند انتخاب شدند. حداقل زمان عقد این افراد یک ساعت و حداکثر 99‌سال بود. اغلب این زنان جزو زنان بیوه و مطلقه بودند. نخستین ازدواج تعداد محدودی از آنها موقت بود. این زنان در فاصله سنی 25 تا 52 سال بودند.

یافته‌ها نشان می‌د‌هد بیشتر این زنان بیکار بوده و توانایی امرار معاش نداشتند و به همین دلیل اقدام به ازدواج موقت می‌کردند. زنان شاغل در این تحقیق پرستار سالمندان بوده و تعدادی هم به کار‌های خدماتی روی آورده بودند. بیشتر این افراد مستاجر بوده و خانه‌‌ای از خود نداشتند.

معصومه پریشی برای پیدا کردن نمونه‌ها از روحانیون مساجد، سازمان بهزیستی، دادگاه خانواده و دفتر مشاوره ازدواج استفاده کرده است.

به گفته او زنان این تحقیق پیشینه‌ای از آسیب‌هایی مثل طلاق را پشت سر گذاشته بودند و به‌دلیل مشکلات پس از طلاق به این روش روی آورده بودند. مهم‌ترین علت طلاق این افراد اعتیاد همسر، خیانت مرد، ازدواج‌های زودرس و عدم‌مسئولیت پذیری مرد عنوان شده بود.

براساس نتایج این تحقیق زمینه‌های ازدواج موقت در زنان شامل نیاز مالی، نیاز عاطفی و ترکیبی از نیاز مالی و عاطفی است. از آنجایی که زنان این تحقیق پیش از طلاق یا فوت همسر وابستگی مالی به او داشتند و خود تخصص و مهارت امرار معاش را نداشتند معمولا از این راه هزینه‌های خود را پرداخت می‌کنند.

به اعتقاد معصومه پریشی به‌نظر می‌رسد که سیستم تأمین اجتماعی به‌صورت مطلوب در کشور جاری نیست و عملکرد ضعیفی نسبت به این زنان داشته است. این درحالی است که حتی وقتی زنان سعی می‌کنند وارد بازار کار شوند ساختار اقتصادی کشور به‌گونه‌ای است که آنها را با دستمزد‌های پایین استخدام کرده و به راحتی اجازه رشد به آنها نمی‌دهد. تعداد معدودی از زنان این تحقیق که شغل‌ داشتند از درآمد کم شکایت داشتند.

تعدادی از این زنان نیاز عاطفی را عامل ازدواج موقت می‌دانند. این عده با عنوان ترس از تنهایی دست به این کار می‌زنند. عده‌ای دیگر نیز ترکیبی از دو عامل مالی و عاطفی را دلیل گرایششان به ازدواج موقت می‌دانند. برای این دسته از زنان معمولا نیازهای مالی- اغلب فرزندانشان - جلوتر از نیازهای عاطفی خودشان است. امکان ازدواج مجدد برای این دسته از زنان مطلقه که فرزند نیز دارند بسیار کم است و از روی ناچاری دست به این کار می‌زنند.

معصومه پریشی می‌گوید که برای به دست آوردن میزان رضایت زنانی که ازدواج موقت کرده‌اند آنها را به چند دسته تقسیم کردیم. زنانی که ازدواج 99‌ساله کرده‌اند و شرایط زندگیشان شبیه به ازدواج دائم است رضایت بیشتری دارند. در مرتبه بعد زنانی قرار دارند که به‌مدت 5-4 ماه عقد شده‌اند. این دسته از زنان بیشتر رضایت عاطفی برایشان مطرح بوده است چرا که معتقدند بعد از این ماه‌ها آنها وابستگی عاطفی به همسر خود پیدا کرده‌اند. این عده همیشه تنش‌های درونی را بعد از هر ازدواج تجربه می‌کنند. برخی از این زن‌ها از اینکه ازدواجشان بر رابطه مرد با همسر دائمی‌اش تأثیر منفی بگذارد احساس عذاب وجدان می‌کنند. رضایت اقتصادی در این قشر نسبی است.

گروه بعدی ازدواج‌هایی است که مدت زمان آن کمتر از 5 ماه است. اغلب زنان مورد مطالعه در این تحقیق این نوع را تجربه کرده‌اند. رضایت عاطفی در این زنان متفاوت است. در اغلب آنها نیاز عاطفی اصلا مطرح نیست. آنها بیشتر به مهریه‌ای فکر می‌کنند که باید بگیرند. ترس از فقر در مدت عده مهم‌ترین عاملی است که آنها عنوان کرده‌اند.

نگرش جامعه به این زنان

اغلب زنان معتقدند که جامعه نگرش منفی نسبت به زنانی دارد که ازدواج موقت می‌کنند. آنها همه سعی خود را می‌کنند تا کسی متوجه این قضیه نشود. بر اساس فرهنگ ایرانی کمتر مردی با زن ازدواج موقت کرده ازدواج دائم می‌کند به همین دلیل این زنان نیز فکر می‌کنند اگر کسی متوجه سابقه آنها شود دیگر با او ازدواج نخواهد کرد.

دیدگاه

زنانی که ازدواج موقت می‌کنند دو نظر متفاوت نسبت به کلیت این عمل دارند. آن عده که موافق‌اند سابقه تلخ جدایی از همسرانشان را پشت سر گذاشته‌اند. آنها معتقدند که ازدواج موقت به‌دلیل راحتی فسخ و عدم‌مسئولیت‌پذیری بهترین نوع ازدواج است. مخالفان ازدواج موقت از کلمه صیغه متنفرند، ولی به‌دلیل مشکلات مالی مجبورند آن را بپذیرند. این مسئله برای آنها تنش و تضاد درونی به همراه دارد.

بهداشت در ازدواج موقت

وزارت بهداشت فقط به زنانی که به‌صورت قانونی ازدواج می‌کنند آموزش‌های پیش از ازدواج ارائه می‌کند، بنابراین این دسته از زنان که ازدواج‌هایشان بعضا حتی ثبت نمی‌شود از این آموزش‌های ابتدایی محرومند. در این بین فرقی بین زنان تحصیل‌کرده و زنان عادی وجود ندارد. نکته جالب این است که برخی از این زنان به راحتی به شریک جنسی خود اعتماد کرده و برخی از این زنان مورد خشونت قرار گرفته بودند.

هنوز معلوم نیست مصوبه اخیر مجلس تعداد ازدواج‌های موقت را که در حال حاضر افزایش یافته است بیشتر می‌کند یا نه، اما نکته داستان ازدواج موقت نادیده گرفتن مشکلات زنانی است که مجبورند تن به این کار بدهند و با وجدانی ناآرام وارد زندگی آسیب دیده خانواده دیگری شوند.