مرداد ماه سال 1381، اولین پیام کوتاه (SMS) ارسالی در ایران به وسیله یک سیستم کاملاً ایرانی وابسته به دانشگاه صنعتی شریف آزمایش شد و دریافت کننده آن خانم جوانی بود که این پیام عجیب را چیزی جز یک مزاحمت تلفنی نمی‌توانست قلمداد کند.
به همین دلیل اقناع او و پدرش که ناخواسته اولین مشترکانی بودند که به دنیای تازه‌ای از فناوری اطلاعات و ارتباطات راه پیدا کرده بودند، امری بس دشوار می‌نمود.
سرویس پیام کوتاه (SMS)، ابتدا در سال 1991 در اروپا و در شبکه بی‌سیم به‌کار گرفته شد و از سال 1998 در جایگاه واقعی خود قرار گرفت، اما SMS در ایران با تاخیر زمانی، در حالی که بیشتر نقاط دنیا این شیوه ارتباط را به عنوان یک سیستم پرکاربرد مورد استفاده قرار داده بود، شروع به کار کرد، جالب این‌که تا قبل از راه‌اندازی آن در حد بسیار کمی، مشترکان تلفن همراه در ایران از وجود چنین خدمتی در شبکه ارتباطات سیار آگاه بودند و تصور عمومی این بود که خدمات تلفن همراه، تنها محدود به خدمات مکالمه است.
شاید علت اصلی چنین رویکردی این بوده که در هنگام خرید این سیستم که توسط یک شرکت چینی در بهمن ماه 1381 نصب شد، تعداد مشترکان تلفن همراه، بیش از 5/2 میلیون نفر بود، ولی سیستم خریداری شده تنها ظرفیت یک میلیون مشترک را داشت.
دکتر داوود زارعیان، مدیرکل روابط عمومی شرکت مخابرات ایران در خصوص استقبال اولیه از سرویس پیام کوتاه (SMS) در ایران می‌گوید: «همان‌طور که در سالهای اول ورود تلفن همراه به ایران در خصوص فروش آن دچار مشکل بودیم و هر کس فردی را برای اشتراک به شرکت مخابرات معرفی می‌کرد، 5 هزار تومان حق‌العمل دریافت می‌کرد از سرویس پیام کوتاه نیز در بدو امر استقبال چندانی نشد، این روند تا سال 1383 ادامه پیدا کرد تا این‌که این موضوع مورد اقبال عمومی قرار گرفت، ولی دیگر شبکه، پاسخگوی درخواست متقاضیان نبود، تا این‌که با گسترش روزافزون شبکه، در آبان ماه امسال به 11 میلیون مشترک سرویس پیام کوتاه به تعداد مشترکان تلفن همراه داریم».
به هر ترتیب استفاده از پیام کوتاه (SMS) در ایران به دلایل مختلف رشد آهسته‌تری نسبت به سایر نقاط جهان تجربه کرد. طبق آمار شرکت مخابرات ایران سرانه هر مشترک ایرانی، به‌طور متوسط دو پیام در روز است که به گفته «مدیرکل روابط عمومی این شرکت در 7 ماهه سال جاری، ارسال 4 میلیارد و 200 پیام کوتاه که متوسط ماهانه آن 600 میلیون و متوسط روزانه آن 20 میلیون است در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان ارقام قابل توجهی نیست.
SMS در جهان
افزایش سریع میزان استفاده از SMS دارای سابقه بسیاری است. بازارهای تمام نقاط جهان به‌خصوص اروپا، بعد از این‌که اپراتورها، SMS دوطرفه را پیاده‌سازی کردند و مشکلات موجود برای ارتباط بین اپراتورها را برطرف کردند، روز به روز افزایش یافت.
اروپا و شبکه GSM، محل تولد پدیده SMS است. در نتیجه بیشترین میزان استفاده از آن هم در این قاره اتفاق افتاد. شاید یکی از دلایل بیشتر بودن استفاده در اروپا را بتوان زبان و خط دانست که استانداردهای SMS و گوشی‌ها با توجه به محدودیت زبان و خط لاتین ایجاد شده‌اند و در نتیجه استفاده از آن به سادگی در میان کسانی که دارای زبان‌های با خط لاتین هستند، رواج بیشتری یافت.
شرق آسیا نیز یکی از بزرگترین موفقیت‌های SMS را رقم زده است، تا جایی که کشوری مانند فیلیپین در صدر فهرست کشورهای جهان از نظر تعداد پیام‌های ارسالی به ازای هر مشترک تلفن همراه قرار گرفته است.
اپراتورهای تلفن‌های همراه در این کشور با توجه به صنعت سایر تکنولوژی‌های ارتباطی به‌خصوص اینترنت از SMS بهره‌برداری فراوانی کرده‌اند، چین نیز یکی از کشورهایی است که استفاده از پیام کوتاه (SMS)، در سالهای اخیر در آن رشد بسیار سریعی را شاهد بوده است.
در کشورهایی مانند ژاپن نیز، آمار به‌طور طبیعی بالاست و اپراتورهای این شبکه‌ها از نظر رشد میزان استفاده و آمارهای موجود، بیشتر اروپایی هستند. البته ژاپن در زمینه خدمت غیرمکالمه‌ای تلفن همراه تا حدودی رویه خود را دارد و در بعضی جنبه‌ها، استانداردهای خاص خود را تدوین کرده است.
نامه‌هایی که دوباره نوشته می‌شوند...
SMS، امکان ارسال پیام کوتاه به صورت Point to point (یک مشترک به مشترک دیگر) و Point to molti point (یک مشترک به چند مشترک) است.
مدیرکل روابط عمومی شرکت مخابرات ضمن تعریف ارایه شده از سرویس پیام کوتاه از جمله مزایای آن را همیشه در دسترس بودن، حتی در زمان خاموش بودن دستگاه، ارزان‌تر بودن هزینه آن نسبت به مکالمه عنوان می‌کند و می‌افزاید: «هزینه هر پیام کوتاه، 30 درصد هزینه مکالمه است و آمارها نشان می‌دهد، 37 درصد درآمدهای شرکت‌های مخابرات از طریق این سرویس تامین می‌گردد. اما از جمله مزایای پنهان قابل توجه این سرویس را می‌توان چنین برشمرد:
1- یکی از پیش‌شرط‌های استفاده از این سرویس، دست‌کم داشتن سواد خواندن و نوشتن است.
2- استفاده مداوم و پیوسته از این سرویس، سرعت و مهارت فرد را در تایپ بالا برده و در نتیجه توانمندی او را می‌افزاید.
3- افزایش تحقق‌پذیری وعده‌ها از دیگر ویژگی‌های استفاده از این سرویس است، به این ترتیب که ارسال و دریافت پیام کوتاه توسط مشترک به دلیل قابل استناد بودن آن مانع خلف وعده و در نتیجه به موقع رسیدن سر قرار و همچنین انجام امور سر وقت خواهد شد.
4 - فرهنگ نامه‌نگاری، پس از مدتها وقفه به دلیل رونق یافتن مکالمات تلفنی، مجدداً فراگیر شده و در نتیجه دوستی‌ها بیشتر و مهربانی‌ها صد چندان می‌شود.
5 - از این پس کمتر کسی به دلیل قطع برق و خرابی زنگ، پشت در خانه منتظر خواهد ماند.
6 - ادبیات نوشتاری به تدریج جای خود را با ادبیات شفاهی عوض کرده و در نتیجه اصلاح در ساختار زبان محاوره‌ای صورت می‌گیرد.
7 - سرویس پیام کوتاه، قابلیت ارسال و دریافت پیام را در هر لحظه دارد و مشکلاتی را که به علت ترافیک در زمینه مکالمه امکان دارد، رخ دهد، در این سرویس وجود ندارد.
8 - ویژگی دیگر سرویسSMS این است که در حالت روشن بودن گوشی، پیام مورد نظر دریافت می‌شود و اگر به هر دلیلی، نظیر خاموش بودن گوشی، یا در دسترس نبودن، امکان دریافت سریع وجود نداشته، مرکز SMS پیام مورد نظر را نگهداری کرده (حداکثر تا 24 ساعت) تا در اولین فرصت پیام مخابره شود.
گونه‌شناسی پیام‌های کوتاه
تحقیقات نشان می‌دهد که طنز و فکاهی، پیام‌های اجتماعی، سیاسی، عشقی، تبلیغی، تجاری، مذهبی، خرافی، اطلاع‌رسانی، ادبی، ورزشی و اخلاقی عمده‌ترین پیام‌هایی هستند که در شبکه SMS بین مخاطبان رد و بدل می‌شود.
دکتر زارعیان درباره علت استقبال عمومی از پیام کوتاه (SMS)، به ارزان بودن آن نسبت به هزینه مکالمه تاکید می‌کند و می‌گوید: «اطلاع‌رسانی آزاد، ناشی از درهم شکستن محدودیت‌هایی که رسانه‌های دیگر مانند رادیو و تلویزیون با آن مواجه هستند، در این سرویس وجود ندارد، امنیت نسبی فضای تبادل اطلاعات، نیاز جامعه به تفریح و سرگرمی و کارکرد تبلیغاتی، سیاسی، اقتصادی از جمله دلایلی هستند که روز به روز، اقبال عمومی را در سراسر جهان به استفاده از پیام کوتاه افزایش می‌دهد».
وی در حالی که تاثیرات پیام کوتاه را فردی و اجتماعی می‌خواند، توضیح می‌دهد: «در حوزه فردی، ایجاد احساس آزادی بیشتر در بیان افکار و عقاید، تقویت حس اجتماعی و بی‌پروایی در بیان تمایلات درونی از جمله تاثیراتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، اما در حوزه اجتماعی، ایجاد فضای شاد، کمک به شکست انحصار رسانه‌ای و دامن زدن به شیوه مباحث روانی جامعه از جمله ویژگی‌ها و تاثیرات پیام کوتاه است».
آنچه در این میان، جالب به نظر می‌رسد این است که به گفته زارعیان محتوای پیام‌های کوتاه با گذشت زمان به سوی واقعی‌تر شدن، پیش می‌رود و به همان میزان که از تعداد پیام‌های عشقی، عاطفی، لطیفه و... کم می‌شود بر تعداد پیام‌های خبری و تبلیغی افزوده می‌شود.
SMS در بحران
امروزه علاوه بر شکل‌گیری ارتباطات میان فردی از طریق SMS، بهره‌گیری بانک‌ها، سازمان‌های هواشناسی، فرودگاه‌ها، سایت‌های خبری و... در حوزه اطلاع‌رسانی یا تبلیغات تجاری، سیاسی، فرهنگی و حتی مسابقات و برنامه‌های تلویزیونی از این سرویس، از جمله مباحثی که طی سالهای اخیر به‌طور جدی از سوی اتحادیه جهانی مخابرات پیگیری و به تمام کشورها تاکید می‌شود، لزوم تقویت زیرساخت‌های سرویس پیام کوتاه است؛ چرا که ارسال پیام کوتاه SMS در زمان بحران به‌ویژه بحران‌های طبیعی و حوادث غیرمترقبه تنها از این طریق امکان‌پذیر است، چرا که تقویت این شبکه‌ها، آسیب‌پذیری شبکه‌های تلفنی را در زمان بحران قابل جبران می‌کند.
دکتر حسن نمکدوست، دکترای علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر مرکز آموزش همشهری در ارتباط با موضوع SMS و بحران می‌گوید: وقتی که برج‌های دوقلوی آمریکا فرو‌ریخته شد، تلفن همراه جایگاه ویژه‌ای در میان وسایل ارتباطی پیدا کرد؛ زیرا جان بسیاری از انسان‌ها در آن لحظات بحرانی، متکی به این تکنولوژی بود.
در زیر آوارهای ساختمان‌های فرو ریخته، انسان‌هایی بودند که تنها وسیله ارتباط آنها که در واقع تنها راه نجاتشان محسوب می‌شد، تلفن همراه بود».
وی در حالی که SMS را تحول خاصی در مقطع تاریخ کنونی عنوان می‌کند، می‌افزاید: «از سال 1980.م بسیاری از دیوارها فرو ریخت که تنها شامل دیوارهای آهنین دورادور شوروی نبود، بلکه اینترنت، تلفن همراه و سرانجام SMS به عنوان یک رسانه کوچک جدید به اقتضای شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی حاکم بر زمان ما به‌وجود آمده است».
***
«لی چون‌کیل»، نوجوان 16 ساله اهل کره جنوبی با شیطنت خاصی در حالی که در کلاس درس حاضر شده بود، به دوست خود پیغامی فرستاد. او به‌قدری در این کار مهارت داشت که حتی مجبور نبود تا مستقیماً به صفحه کلیدهای گوشی تلفن همراه خود نگاهی بیندازد.
پیغام او در این چند کلمه خلاصه می‌شد: «ایستگاه گوانگهوامون 00: 6» پیغام‌های این‌چنینی که به شکل متون نوشتاری در صفحه تلفن همراه افراد ظاهر می‌شد، بلافاصله گسترش یافت؛ به‌طوری که خبر برپایی یک راهپیمایی در روز بعد به صورت کاملاً خودجوش در سطح نسبتاً وسیع پخش شد.
صبح روز بعد در پایین شهر سئول، 400 دانش‌آموز کره‌ای گردهم آمدند تا به فشارهای طاقت‌فرسایی که مجبور بودند تا برای موفقیت در امتحان بسیار رقابت‌آمیز ورود به کالج‌های دانشگاهی این کشور تحمل کنند، اعتراض نمایند. بسیاری از معترضان فقط در دقایق پایانی به محض دریافت پیغام‌های ارسالی دوستان خویش تصمیم به شرکت در این راهپیمایی گرفته بودند.
«ایم سون- جائه»، یکی از سازمان‌دهندگان تظاهرات یادشده می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم که این تجمع در صورت فقدان تلفن‌های همراه نزد ما می‌توانست تا این حد به جذب افراد معترض بینجامد...».