هر نوع انحراف از این موقعیت طبیعی دندان‌ها باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود که ضرورت ردیف کردن یا برگرداندن موقعیت مناسب دندان‌ها را ایجاب می‌کند که این عمل با درمان‌های ارتودنسی میسر می‌شود. البته درمان‌های ارتودنسی فقط به ردیف کردن دندان‌ها محدود نمی‌شود و به تغییر یا هدایت رشدی استخوان‌های فک بالا و پایین نیز مربوط می‌شود. ضرورت این کار تا حدی است که رشته تخصصی مهم و جداگانه‌ای در رشته دندانپزشکی به نام رشته تخصصی ارتودنسی ایجاد شده که از مهم‌ترین رشته‌های تخصصی دندانپزشکی است. پس یک متخصص ارتودنسی قادر است با هدایت رشدی در سنین رشد و با کمک روش‌های جدید و جراحی در افراد بالغ هماهنگی بین اجزای صورت را برقرار کرده و با ردیف‌کردن دندان‌ها زیبایی و جذابیت لبخند را به شما هدیه کند.
یکی از مشکلات دندانپزشکی که خیلی‌ها با آن روبه‌رو هستند، مشکل نامرتب‌بودن دندان‌ها یا ناهماهنگی اجزای صورت است. دکتر محمد امین نریمانی، مسئول روابط عمومی هشتمین کنگره بین‌المللی انجمن ارتودنتیست‌های ایران به همشهری گفت: زمان مناسب برای شروع درمان ارتودنسی در این افراد متفاوت است؛ در مورد بیمارانی که مشکلات اسکلتی دارند، به‌عنوان مثال فک بالای آنها جلوتر از موقعیت طبیعی است یا برعکس فک پایین‌شان عقب‌تر از موقعیت مناسب خود قرار گرفته، بهترین زمان برای شروع درمان، سال‌های قبل از بلوغ است چون می‌توان از رشد قبل و طی بلوغ برای درمان این ناهنجاری‌ها استفاده کرد، بنابراین حوالی سن 9سالگی برای دختر خانم‌ها و حوالی سن 11سالگی برای پسرها توصیه می‌شود. در مورد مشکلاتی که صرفا مربوط به دندان‌ها می‌شود محدودیت سنی وجود نداشته ولی زمان طلایی برای درمان حوالی 12سالگی است. از نظر انجمن ارتودنتیست‌های آمریکا و ایران نخستین مشاوره با متخصص ارتودنسی باید در سن 7سالگی باشد تا درصورت نیاز به اقدامات پیشگیری فرصتی از دست نرود.
وی که متخصص ارتودنسی و ناهنجاری‌های فک و صورت است افزود: مشکلات فکی شدید و بسیار شدید که در سنین رشد درمان نشده باشند در بزرگسالی با درمان توأم ارتودنسی و جراحی درمان می‌شوند. با روش‌های جدیدی که در ارتودنسی اخیرا استفاده می‌شود و اتفاقا در کنگره امسال هم جزو محورهای اصلی است برخی از این بیماران با روش‌های غیرجراحی و صرفا با ارتودنسی نیز قابل درمان هستند.
سؤال بسیاری از والدین این است که آیا لازم است درمان زودتر شروع شود تا درمان راحت بوده و حالت پیشگیری نیز داشته باشد؟
این عضو هیأت علمی دانشگاه در این مورد گفت: درمان زودهنگام ارتودنسی همیشه مطلوب نیست و علاوه بر احتمال برگشت مشکلات قبلی و همکاری ضعیف کودک در مراحل بعدی، احتمال طولانی‌‌کردن بی‌مورد درمان یا حتی تکرار آن نیز وجود دارد؛ در نتیجه درمان باید در زمان صحیح خود صورت گیرد (مختصر و مفید). مثلا نباید درمانی را که باید حدود ۱۰ سالگی برای بیمار آغاز شود و تا ۱۲ سالگی ادامه یابد از ۸سالگی شروع کنید چون احتمال آن می‌رود که درمان باز هم تا ۱۲ سالگی ادامه یابد و این به معنی اتلاف وقت و خستگی بی‌مورد کودک است.
اگر سن برای درمان مناسب باشد (که معمولا تعداد کمی را شامل می‌شود)، متخصص ارتودنسی در همان مقطع، درمان را آغاز می‌کند و اگر سن مناسب هنوز فرا نرسیده باشد (که تعداد بیشتری از بیماران دارای مشکل فکی را شامل می‌شود) متخصص ارتودنسی زمان مراجعه بعدی را مشخص خواهد کرد؛ پس بهطور خلاصه، مراجعه به متخصص ارتودنسی در 7-8سالگی موجب می‌شود:
* اگر روش‌های پیشگیری مناسب باشد اقدامات لازم آغاز می‌شود و در نتیجه دیر نشده است.
* اگر سن برای درمان هنوز زود باشد درمان مناسب به تعویق می‌افتد و باز هم درمان دیر نشده است.
کودکان در این سنین در2 دوره دندانی مختلط هستند؛ یعنی دوره‌ای که هم دندان‌های شیری و هم دندان‌های دائمی در دهان قرار دارند و به علاوه سرعت رشد در کودکان زیاد است.
بهترین زمان، سن 6-7 سالگی که همزمان با رویش نخستین دندان آسیای دائمی است، کودک باید از سوی یک متخصص ارتودنسی معاینه شود تا تابلویی از آینده بیمار برای والدین تصویر شود، به این ترتیب وضعیت مشکلات بیمار در آینده به والدین گوشزد می‌شود و اگر قرار است در سن مشخصی اختلالی برای کودک به‌وجود‌آید، پیش‌بینی شده و اقدامات پیشگیری و درمانی به موقع انجام خواهد گرفت. این مشاوره فقط با هدف هدایت والدین انجام می‌گیرد و لازم است درمان‌های ارتودنسی بسیار محدودی از این سن آغاز شود.
دندان‌های کج و مشکلات آن
مشکلاتی که ردیف نبودن دندان‌ها ایجاد می‌کند به 3دسته مهم تقسیم می‌شود که هر کدام را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم:
تغذیه مناسب: ما برای یک تغذیه مناسب علاوه بر اینکه نیازمند دندان‌های سالم هستیم نیاز داریم که این دندان‌ها در سر جای خود قرار گیرد تا از عهده آسیاب کردن غذا نیز برآید. برای آسیاب کردن غذا یا به‌اصطلاح جویدن غذا دندان‌های فک پایین و بالا بایستی در موقعیتی قرارگیرند که در یک هماهنگی با عضلات، عمل جویدن ممکن شود.
هر نوع عدم‌تعادل یا جابه‌جایی دندان‌ها به‌صورتی که یک سیکل کامل جویدن را به هم بزند، سیستم جویدن مختل می‌شود. این ضرورت اولی بود که ما را وادار می‌کند تا بتوانیم دندان‌ها را در موقعیت مناسب قرار دهیم.
زیبایی: زیبایی صورت امری است که نمی‌شود آن را جدی نگرفت. به‌هر حال خداوند هر کدام از ما را به یک صورت آفریده و خیلی از مشخصات صورت ما بهطور ژنتیک تعیین می‌شود. ولی عوامل محیطی هم در شکل‌گیری صورت بی‌تأثیر نیست. به‌عنوان مثال وجود لوزه سوم یا لوزه‌های بزرگ در سنین 7-8 سالگی باعث تنفس دهانی در بچه شده و همین امر درصورت تداوم با فشار منفی‌ای که در سقف دهان ایجاد می‌کند به مرور باعث کشیده‌تر شدن صورت و در نتیجه بسته‌تر شدن قوس فک بالا می‌شود که در موارد شدیدتر واقعاً به زیبایی لطمه می‌زند. با تشخیص به‌موقع و رفع تنفس دهانی به‌خوبی می‌شود از ایجاد این مشکل در بچه جلوگیری کرد.
بسیاری از درمان‌های ارتودنسی برای رفع ناهنجاری‌هایی که در ظاهر صورت، اثر نامطلوب دارد صورت می‌گیرد. پس و پیش‌بودن دندان‌های جلویی یا جلو و یا عقب بودن فک و عدم‌تناسب آن با صورت که باعث عدم‌زیبایی می‌شود، نیاز به ارتودنسی را ایجاب می‌کند و این حق طبیعی هر فردی است که به فکر زیبایی خود باشد چون برای یک شخصیت سالم واقعاً مؤثر است.
مسائل بهداشتی: یکی از مشکلاتی که ردیف نبودن دندان‌ها ایجاد می‌کند عدم‌توانایی در تمیزکردن مناسب این دندان‌هاست. شما فکر کنید که در قوس فک بالای شما که همه در یک ردیف قرار گرفته‌اند یک دندان نسبت به بقیه داخل‌تر قرار گرفته باشد.
خب چه اتفاقی می‌افتد؟ بهطور معمول که مسواک می‌زنیم این دندان کمتر مسواک می‌خورد و در دراز مدت می‌بینیم که همین دندان همراه با دندان‌های کناری زودتر از دندان‌های دیگر می‌پوسد. شاید این مسئله را زیاد جدی نگیرید اما چنین دندان‌هایی چطور زود خراب می‌شود.به‌قول معروف در نمونه‌های انبوه خود را به‌خوبی نشان می‌دهد. خوب با اصلاح وضعیت و هم ردیف کردن این دندان‌ها ما زمینه را برای بهتر تمیز کردن این دندان فراهم می‌کنیم.
پس بهطور خلاصه ما برای درک موضوع ارتودنسی باید اول از همه بدانیم که یک دندان نرمال و ردیف شده چه مشخصاتی دارد و دوم چه ناهنجاری‌هایی بر اثر ردیف نبودن دندان‌ها ممکن است پیش بیاید و سوم اینکه چه ضرورتی دارد که این دندان‌هایی که ردیف نیستند را ردیف کنیم.