اکنون کامپیوتر و سایر ابزارهای دیجیتال از جمله دوربین فیلمبرداری در بسیاری منازل وجود دارد. تمایل انسان به نگهداری خاطره رخدادهای خوش زندگی به خصوص جشن تولد و ازدواج و مرور چندباره آنها، استفاده از این ابزار را به شدت افزایش داده است.
اما این قابلیت چشمگیر فناوری اطلاع‌رسانی، بدون آفات خاص خود نیز نبوده است. از آنجایی که بخشی از تصاویر یا فیلم‌هایی که به این شکل تهیه می‌شود، از جنبه شخصی و خصوصی برخوردار است، طبعا دسترسی افراد غیر به آن، نمی‌تواند برای صاحب اصلی خوشایند باشد و چه بسا باعث گرفتاری‌های فراوان و پیامدهای غیر قابل پیش‌بینی برای وی شود. از این‌رو، رعایت تدابیر فنی امنیتی برای حفظ اطلاعاتی از این دست ضروری است.
اصولا تمام قابلیت‌های فناوری اطلاع‌رسانی به مانند بسیاری دیگر از فناوری‌های نوین دارای نقاط آسیب‌‌پذیری است که اگر در نظر گرفته نشود، می‌تواند فواید متنوع آن را تحت‌الشعاع قرار دهد. به طور مثال، سایت‌های اینترنتی در صورت رعایت نکردن تدابیر امنیتی، به راحتی هدف حمله رخنه‌گران حرفه‌ای قرار می‌گیرند.
در سال‌های اخیر که اینترنت در ایران گسترش یافته، موارد زیادی از رخنه‌گری به سایت‌ها رخ داده که برای صاحبان این سایت‌ها، بسیار سرافکندگی‌آور است. به همین دلیل است که توجه به جنبه امنیتی سایت‌ها و سایر قابلیت‌های فناوری اطلاع‌رسانی، فوریت جدی پیدا کرده است.
طبعا در کشورهای توسعه یافته که فناوری اطلاع‌رسانی زودتر رایج شد، این آسیب‌پذیری‌ها زودتر بروز کرد. اکنون مسئله حفظ امنیت و حریم شخصی در فضای مجازی از جمله مهم‌ترین مباحث در این عرصه است. سایت‌های معتبر مبالغ کلانی صرف حصول اطمینان از نفوذناپذیری می‌کنند و همواره کارشناسانی در اختیار دارند که پابه‌پای رخنه‌گران موذی، راه‌های نفوذ آنان را می‌بندند.
به رغم رعایت موارد امنیتی از قبیل استفاده از نرم‌افزارهای رمزسازی و نصب کلمات رمز عبور، باز هم مواردی چند از نفوذگران به شبکه‌های کامپیوتری سازمان‌های معروف و حتی کامپیوتر افراد عادی در اخبار منتشر می‌شود.
کارشناسان به استفاده‌کنندگان از کامپیوتر همواره هشدار می‌دهند مراقب نفوذ رخنه‌گران باشند و در نگهداری اطلاعات خصوصی خود، حداکثر هوشیاری را به خرج دهند. آنان برای کاربران کامپیوتر توصیه‌های ساده‌ای دارند که پیروی از آنها می‌تواند تا حد قابل توجهی جلو دست‌درازی دیگران را به اطلاعات شخصی بگیرد.
در اینجا بخشی از این توصیه‌ها را به زبان ساده بازگو می‌کنیم تا برای کسانی که کمترین آشنایی را با کامپیوتر دارند، قابل استفاده باشد. طبعا این قبیل تدابیر در حد قابل قبولی اطلاعات شخصی را از گزند دسترسی دیگران حفظ می‌کند. چنانچه اطلاعات شما ضریب بسیار بالایی از امنیت را می‌طلبد، استفاده از خدمات تخصصی کارشناسان حرفه‌ای توصیه می‌شود.
موقعیت‌های خطرآفرین
کسانی که از تلفن‌های همراه دوربین‌دار برای فیلمبرداری استفاده می‌کنند، اغلب فیلم‌ها را در حافظه آن نگهداری می‌کنند. اکثر قریب به اتفاق گوشی‌ها به جز شماره pin اولیه که برای روشن کردن دستگاه لازم است، هیچ‌گونه قابلیت ایمنی ندارند.
به یاد داشته باشید چنانچه فیلم مورد نظر شما خصوصی است، آن را در حافظه تلفن نگه ندارید. هرچه زودتر آن را به حافظه کامپیوتر منتقل کنید و سپس به روش‌هایی که در ادامه مطلب توضیح داده شده است، آن را ایمن کنید. فایل فیلم را هم از حافظه گوشی پاک کنید.
در غیر این صورت، همواره این خطر وجود دارد کسانی آن را ببینند که نمی‌خواهید. یکی از مواردی که وسایلی مانند گوشی تلفن همراه یا کامپیوتر مورد تهدید قرار میگیرد، موقعی است که دستگاه خراب می‌شود و برای تعمیر در اختیار تعمیرکار قرار میگیرد.
دکتر امیرحسین جهانگیر- استاد دانشگاه صنعتی شریف- می‌گوید:« در صورت خراب‌شدن کامپیوتر یا گوشی همراه و تحویل آن به تعمیرکار، سعی کنید که هیچ اطلاعات شخصی و محرمانه یا عکس و فیلم در داخل آنها نباشد تا خدای نا‌کرده، اطلاعات خصوصی شما توسط افراد سودجو یا بدجنس مورد سوء‌استفاده قرار نگیرد.»
نکته مهم این است که این قبیل اطلاعات در زمانی که دستگاه سالم است، ایمن‌سازی شود، چون وقتی خراب شد، هیچ کاری با آن نمی‌توان کرد. بنابر‌این همواره اطلاعات تصویری و نگارشی خصوصی خود را به روش‌هایی که توضیح داده می‌شود، در برابر تهدیدات بالقوه ایمن کنید. این کار را جدی بگیرید.
اتصال کامپیوتر به شبکه اینترنت از جمله مواردی است که می‌تواند باعث نفوذ رخنه‌گران به کامپیوتر شخصی شود. باز کردن پیوست‌های ناشناس ای‌میل‌ها یکی از تهدیدآمیزترین کارهاست که قویا باید از آن پرهیز کرد.
انواع و اقسام برنامه وجود دارد که می‌تواند در کار کامپیوتر اخلال کند یا اطلاعات داخل آن را به جا‌های دیگر ارسال کند. ویروس فقط یک تهدید است. دکتر جهانگیر در این باره می‌گوید:« فایل‌ها و برنامههای پیوست نامه‌های الکترونیک ناشناس را به هیچ وجه باز نکنید. مراقب برنامههای تجسسی (spyware) یا ویروس‌های کامپیوتری که از طریق برنامههای ناشناخته و کنترل نشده روی کامپیوتر ریخته می‌شود، باشید. به علاوه، اطلاعات مهم شخصی را به هیچ‌وجه با خدمات ای‌میلی مانند gmail یا yahoo نفرستید.»
مهندس محمدحسن آجیگل کارشناس انفورماتیک هم برخی راه‌های مهم جلوگیری از ورود نرم‌افزارهای خطرناک به کامپیوتر از طریق اینترنت را این‌گونه برمی‌شمرد:« نصب منظم نسخه‌های ترمیمی(patches) سیستم عامل ویندوز، فعال کردن firewall ویندوز، به‌کارگیری نرم‌افزارهای مناسب مقابله با برنامههای تجسسی و عدم بارگذاری(داون لود) فایل از سایت‌های مشکوک.» برخی نرم‌افزارهای ضدویروس تلاش رخنه‌گران برای نفوذ در کامپیوتر را نشان می‌دهند و با آن مقابله می‌کنند.
چه کار کنیم؟
به طور کلی، برای ایمن‌سازی فایل‌ها و پوشه‌ها (فولدرها) می‌توان یا از ابزار موجود در خود این نرم‌افزارها استفاده کرد یا نرم‌افزارهای مختص رمزسازی را به کار گرفت. ابتدا به قابلیت‌های خود نرم‌افزارها می‌پردازیم.
چنانچه اطلاعات مورد نظر شما به صورت فایل Word است (مثلا نامه یا سند)، می‌توانید به سادگی برای آن رمز بگذارید. برای این منظور ابتدا آن فایل را باز کنید و روی Tools در نوار بالا کلیک کنید. سپس روی Options بیایید.
صفحه‌ای برابر شما پدیدار می‌شود. روی Security کلیک کنید. در این بخش دو مستطیل خالی دیده می‌شود که باید کلمه عبور را در آنها وارد کنید. سپس روی OK کلیک کنید. حالا اگر فایل را ببندید، بازکردن و خواندن آن نیازمند کلمه عبوری است که وارد کرده‌اید. در صورتی که اطلاعات به شکل فایل صوتی و تصویری است، بهتر است ابتدا پوشه‌ای درست کنید و آن را در پوشه قرار دهید.
در اینجا بسته به اینکه دقیقا از چه نوع سیستم عاملی استفاده می‌کنید، دو حالت وجود دارد. اگر از ویندوز ایکس‌پی حرفه‌ای استفاده می‌کنید، روی پوشه، راست کلیک کنید و روی نوارعمودی که ظاهر می‌شود، روی Properties بزنید. در صفحه‌ای که می‌آید، دنبال دکمه Advanced بگردید و روی آن کلیک کنید.
در مربع خالی کنار جملهEncrypt contents to secure data علامت بگذارید. سپس در پایین صفحه OK را بزنید. در این صورت، باز کردن این پوشه مستلزم استفاده از کلمه رمزی است که شما به عنوان کلمه رمز Log خود قبلا وارد سیستم کرده‌اید.(کلمه رمز Log عمدتا زمانی به کار می رود که چند نفر به طور مشترک از یک کامپیوتر استفاده می‌کنند.
در این حالت هر کس می‌تواند برای خود یک Account جداگانه تعریف کند و با واردکردن کلمه رمز Log خود وارد کامپیوتر شود تا اطلاعات ذخیره شده خود قابل دسترسی توسط دیگر کاربران نباشد. اگر می‌خواهید برای خود Account جداگانه درست کنید، به قسمت Control Panel بروید و روی علامت User Accounts کلیک کنید و دستورالعمل لازم را گام به گام اجرا کنید. از آن پس، می‌توانید با کلمه رمز Log خود وارد کامپیوتر شوید.)
چنانچه از نسخه خانگی ویندوز ایکس‌پی استفاده می‌کنید، همین کار با اندکی تفاوت قابل انجام است. باز روی پوشه راست کلیک کنید و ماوس را روی Properties ببرید و بزنید. در بالای صفحه‌ای که ظاهر می‌شود، روی کلمه Sharing کلیک کنید. در مربع خالی که کنار جمله Make this folder private قرار دارد، با ماوس علامت بگذارید. در پایان در پایین صفحه روی OK بزنید. حالا باز کردن مجدد پوشه مستلزم واردکردن کلمه رمز Log شماست.
نرم‌افزارهای رمزساز
یک راه کلی دیگر برای حفاظت از اطلاعات، استفاده از نرم‌افزارهای رمزسازی است. برخی از این نرم‌افزارها به صورت رایگان در اینترنت قابل دسترسی است و برخی دیگر را باید خرید.
در اینجا یک نرم‌افزار مجانی را که می‌توانید به راحتی از اینترنت بارگذاری کنید، معرفی می‌کنیم. این نرم‌افزار PC-ENCRYPT نام دارد. البته ذکر این نکته ضروری است که صرف معرفی این نرم‌افزار به معنای تضمین صددرصد کارآمدی آن نیست.
این برنامه را می‌توانید از این نشانی بارگذاری کنید:
http://www.pc-encrypt.com/_site/pce/download.mhtml
پس از آنکه نرم‌افزار را بارگذاری کردید، علامت آن روی صفحه کامپیوتر ظاهر می‌شود. وقتی روی آن کلیک کنید، مستطیلی پدیدار می‌شود که روی آن دستورالعمل‌های چند کار نوشته شده است. روی Encrypt files کلیک کنید. پیامی‌ظاهر می‌شود. OK را بزنید. سپس صفحه‌ای که می‌آید، روی Select Files (اگر فایل است) یا روی Select Folder (اگر پوشه است) کلیک کنید.
فایل یا پوشه مورد نظر را در صفحه‌ای که ظاهر می‌شود، بیابید و روی Select بزنید. سپس روی کلمه Next کلیک بزنید. در صفحه‌ای که می‌آید، می‌توانید مکان فایل یا پوشه رمزدارشده را معین کنید. باز روی کلمه Next بزنید. در صفحه‌ای که می‌آید، دو مستطیل خالی وجود دارد که باید کلمه رمز (یک عبارت یا رقم دست‌کم چهار حرفی یا عددی) را در آن بنویسید و باز کلمه Next را در پایین صفحه بزنید.
در صفحه بعد روی عبارت Encrypt Now کلیک کنید. پیامی می‌آید که می‌گوید فایل یا پوشه مورد نظر از بین می‌رود و فایل یا پوشه رمزدارشده جای آن را میگیرد. روی کلمه Yes یا Yes to All کلیک کنید. در مرحله آخر روی کلمه Finish کلیک کنید. حالا فایل یا پوشه به صورت رمزدارشده دیده می‌شود و اگر روی آن کلیک کنید، با طی چند مرحله جز با وارد کردن کلمه رمز مربوط قابل باز شدن نیست.
مسلما اگر در اینترنت جستجو کنید، برنامههای مجانی دیگری را می‌توانید پیدا کنید که کار مشابهی را برای شما انجام می‌دهد. اما صرف‌نظر از روش یا نرم‌افزاری که برای حفاظت از اطلاعات خود استفاده می‌کنید، بهتر است ابتدا هر کدام از روش‌های یادشده را روی یک فایل یا پوشه عادی آزمایش کنید و وقتی استفاده از آن را خوب یاد گرفتید، آنگاه فایل یا پوشه حاوی اطلاعات خصوصی خود را به آن شیوه ایمن‌سازی کنید.
چند نکته ضروری برای مراقبت از اطلاعات شخصی در وسایل جدید ارتباطی
1 - چیزی به اسم حفاظت صددرصد وجود ندارد. به همان تعداد که برنامه‌ها و قابلیت‌هایی برای ایمن‌سازی فایل‌ها و پوشه‌ها وجود دارد، به همان تعداد نیز دستورالعمل برای کشف کلمات رمز وجود دارد. اما روش‌هایی که در اینجا گفته شد، اطلاعات شما را از گزند بیشتر تلاش‌ها برای دستبرد حفظ می‌کند. اما اگر اطلاعات مورد نظر واقعا اهمیت حیاتی دارد، استفاده از برنامههای تجاری شناخته‌شده پیشنهاد می‌شود.
2 - با وجودی که فایل‌ها و پوشه‌ها به این شکل حفاظت می‌شوند، این بدان معنا نیست که آنها قابل حذف کردن نباشند، هر چند که برخی برنامههای ایمن‌سازی جلوی حذف فایل یا پوشه رمزدار را میگیرد.
3 - اگر کلمه رمز را فراموش کنید، تمام اطلاعات از بین می‌رود، مگر آنکه حاضر باشید پولی را به افراد وارد بدهید تا قفل آن را بشکنند. باید در حفظ کلمه رمز دقت زیادی کنید. در مورد استفاده از کلمات رمز نیز باید چند ملاحظه را درنظر بگیرید.
مهندس آجیگل می‌گوید: «کلمه رمز خود را تحت هیچ شرایطی در اختیار دیگران قرار ندهید. از کلمات ساده یا رمزهای مربوط به شماره شناسنامه، تلفن، شماره پلاک خودرو استفاده نکنید. همچنین از یک کلمه رمز یکسان برای دسترسی به سایت‌های مختلف استفاده نکنید.»
فراموش نکنید دستاوردهای فناوری نوین در این عرصه، تیغی دو دم است. یک لبه آن فوایدی همچون جاودانگی لحظات خاطره‌انگیز زندگی و سهولت دسترسی همیشگی، آسان و ارزان به آن دارد. اما بی‌توجهی به نکات ایمنی، باعث می‌شود که لبه دیگر آن به مانند هر ابزار سودمند دیگری، چهره کریه خود را به نمایش بگذارد. به مخاطره افتادن آبرو و آسیب‌دیدن از رهگذر برملاشدن اسرار خصوصی، از آفت‌های این دستاوردهاست.
مراقبت سهل‌انگارانه یا ناقص از اطلاعات حیاتی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. هرگز اهمیت ایمن‌سازی اطلاعات در کامپیوتر را دست‌کم نگیرید.
در صورت توجه به تدابیر امنیتی که در اینجا برشمرده شد، می‌توانید با اطمینان قابل قبولی، انواع اطلاعات مکتوب و تصویری خود را در کامپیوتر ذخیره کنید، بدون آنکه از امکان دستبرد دیگران به آنها دچار بیم و هراس باشید. این گونه، لذت استفاده از دستاوردهای فناوری جدید را حس خواهید کرد.