واقعیت این است که خود این پیمایش اهمیت خبری نداشت، بلکه «طولانیترین دیوار آجری دنیا در گرگان» مهم بود. وقتی که از دیوار سخن گفته میشود آدم ناخودآگاه یاد دیوار چین میافتد؛ آیا این دیوار همین وضعیت را دارد؟ دیوار گرگان چه دیواری است؟ کجا قرار دارد و در کجای گرگان واقع است؟ کی ساخته شد؟ چرا ساخته شد؟ چرا افراد کمتری از آن خبر دارند؟ آیا این دیوار میتواند با دیوار چین پهلو بزند؟ این پرسشها باعث شد تا اول ببینیم چه کسانی و چرا در طول دیوار راهپیمایی کردهاند. با دو نفر از افراد گروه تماس گرفتیم.
شاید باور اینکه ایرانیان روزگاری دیوارهای بلندی ساختهاند تا بتوانند این سرزمین را از هجوم دشمنان خارجی محافظت کنند، برای خیلی از ما سخت باشد اما حقیقت این است که دیواری در شمال ایران به نام قزل آلان یا دیوار گرگان یا «مارسرخ» وجود داشته است.
یکی از اعضای گروه راهپیمایان ،هدف از اقدامشان را شناساندن و معرفی بیشتر میراث کهن میداند که سالها مورد بیمهری قرار گرفته است. او معتقد است که شاید از این طریق بتوان بخشی از زنگار بیمهری را از دیوار عظیم گرگان پاک کرد. به گفته
سید مهدی شریفموسوی همکاران شورای شهر گرگان، بخش دوم راهپیمایی بعد از برداشت گندم شروع میشود، اما تا آن زمان قرار است برنامههایی برای معرفی بیشتر این سازه منحصربهفرد معماری ایران و جهان تدارک دیده شود.
شریفموسوی قدمت این دیوار را بیش از 1700سال میداند و معتقد است که این سازه نشانه قدرت معماری و دانش ایران است. او در باره ناشناختهبودن این دیوار معتقد است که یکی از دلایل مهم در این زمینه بیمهریها یا کممهری به داشتههای باستانی است.
به اعتقاد او، اگر همت جمعی و علاقه و عشق وجود داشته باشد، چه بسا میتوان بسیاری از داشتهها و باورهای گذشتگان را که نشانگر توانایی و دانش ایرانیان است کشف و ضمن بازآفرینی، آنها را به جهانیان شناساند.
او میگوید کشورهای دیگر خصوصا کشورهای اروپایی از این سازه و دیوار عظیم بیشتر از ایرانیان اطلاع دارند. حتی آنها روی این اثر مطالعه میکنند، اما در اینجا بهجای مطالعه، آجرهای آن را برمیدارند. حتی کشاورزان بخشهایی از دیوار را میکنند تا در روستاهای نزدیک دیوار با آن خانههای خود را بسازند.
شریف موسوی میگوید که بهدلیل اهمیتی که این دیوار برای جهانیان دارد، یکی از کشورهای اروپایی پیشنهاد کرد با هزینه خودش در اطراف دیوار کار اکتشاف را انجام دهد و حتی همه آثار کشف شده را به ایران بدهد، اما فقط اعلام شود که در این کار علمی، این کشور هم سهیم بوده است. آنها فقط میخواهند اسمشان روی آثار کشفشده باشد.شریفموسوی میگوید:« برای بعضی از مکانهایی که در اطراف دیوار کشف شده است، نگهبانهایی تعیین کردهاند، اما برخی از آنها 6 ماه است حقوق نگرفتهاند، پس نمیتوان امیدوار بود آثار باستانی کشف شده حفاظت شوند. »
به اعتقاد او، میتوان با برنامهریزی درست، هم بخشهایی از دیوار را از دل خاک بیرون آورد و هم در مجاورت آن، مکانهای گردشگری ایجاد کرد. از آنجا که بخشی از این دیوار از کنار میدان اسبدوانی آققلا میگذرد، میتوان مسابقات اسبدوانی با گستره کشوری در آنجا برگزار کرد . از سوی دیگر فرش ترکمن، ابریشمبافی و دیگر جاذبههای استانی و قومی را در اطراف این دیوار احیا کرد.
علیرضا چراغعلی، عضو شورای شهر گرگان هم معتقد است که با احیای بخشهایی از این دیوار میتوان به فرهنگ و هنر ایران بهصورت عام و توانمندیهای فرهنگی گلستان بهصورت خاص کمک کرد.
او میگوید:« گرچه این دیوار به دلایل متفاوت از جمله اقلیمی و انسانی تخریب شده است و اکنون قابل رویت نیست، اما میتوان تمهیداتی اندیشید که بخشهایی از آن را احیا کرد.»
به نظر او، همانطور که چینیها بیشتر بخشهای دیوار چین را احیا کردهاند، مسئولان فرهنگی کشور ما نیز باید با تمهیداتی بخشهایی از این دیوار را احیا کنند. او میگوید دیوار چین که امروز بهعنوان یکی از عجایب معماری از آن نام برده میشود، نسبت به دیوار گرگان وضعیت مطلوبتری نداشت، اما آنجا با همت، عشق و علاقه دیوار چین را احیا کردند.
چراغعلی میگوید :«منطقی نیست که ما بخواهیم همه دیوار احیا شود، چون صرفه اقتصادی ندارد. چینیها هم این کار را نکردند. اما اگر بخشهایی از این دیوار احیا شود، بیشک مردمی که به تماشای دیوار چین میروند، حتما از مار سرخ یا دیوار گرگان دیدن میکنند.»
این عضو شورای شهر گرگان معتقد است که نسبت به این اثر بیمهری شده است و نباید دیواری را که تاریخی کهن و فرهنگ و دانش مهمی را در دل خود نگه داشته است، پنهان کرد. میتوان با تهیه کتاب و بروشور شمایی از آن دیوار را به مردم شناساند. تاکنون جز برخی نشانهگذاریها کار مثبت دیگری انجام نشده؛ ضمن آنکه بسیاری از نشانهها هم از بین رفته است.
به نظر او ،در کشور گاهی برای موضوعات خیلی کوچکتر و کماهمیتتری سمینارها و نشستهایی با هزینههای بالا انجام میشود، اما در باره این موضوع که اهمیت تاریخی و حتی حیثیتی برای کشور دارد، کاری نشده است. وی بیشترین مشکل را نبود منابع و در اولویت قرار نداشتن دیوار میداند و معتقد است که برای شناساندن طولانیترین دیوار آجری جهان باید دست به دست هم داد تا خشتخشت این دیوار را از پستوهای فراموشی بیرون آورد.
دیوار گرگان یا مار سرخ به نظر کارشناسان این دیوار طولانیتر از دیوار آدریان روم بوده که نشاندهنده دانش معماری ایرانیان است و اینکه ایرانیان در ساختن بناهای بزرگ و سازههای دفاعی بسیار بهتر از رومیان باستان بودهاند. عدهای معتقدند که به این دیوار سد سکندر هم میگفتند.این دیوار از شرق دریای خزر واقع در خواجه نفس شروع میشود و بعد از گذر از شمال آققلعه و گمیشان و شمال گنبد به طرف شمال غرب میرود و سرانجام در کوههای پیشکمر به پایان میرسد.
مسیر دیوار را از روی آجرهایی که در زمین وجود دارد پیدا کردهاند و حتی در برخی از مکانها با کاوشهایی اتاقها و بناهایی را هم از دل زمین بیرون آوردهاند. برخی طول اولیه این دیوار را بیش از 210کیلومتر تخمین میزنند. البته محمدیوسف کیانی، باستانشناس ایرانی در سال ١٣٥٠، با انجام مطالعاتی طول دیوار را حدود ١٧٥ کیلومتر برآورد کرده
است. در طول این دیوار بیش از ٣٠ دژ دفاعی ساخته شده که محل استقرار سربازان بوده است. ابعاد دژها از ١٢٠ در ١٢٠ متر تا ٢٤٠ در ٣٠٠ متر متغیرند. جوی یا کانال انتقالی آبی به عمق بیش از 6 متر در سراسر دیوار امتداد داشته و آب را به نقاط مختلف آن می رسانده است. عرض این دیوار در مناطق کوهستانی 2 متر و در دشتها حتی 10 متر است. آجرهای بزرگ آن به ابعاد 41 در 41 و قطر 10 سانتیمتر در دهها کوره آجرپزی پخت میشده است.
ژاک دمرگان فرانسوی، حدود 100 سال پیش بخشی از مسیر دیوار را از روی نقشه ترسیم کرد. بعد از او «آرن» دیگر باستانشناس فرانسوی بخش دیگری از دیوار گرگان را بهصورت پیمایشی، شناسایی و معرفی کرد.به نظر میرسد نخستین کسی که توانست دیوار سرخ گرگان را ببیند، اریک اشمیت، خلبان آمریکایی بود که با هواپیمای خود در سال ١٣١٦ خورشیدی، هنگام عکاسی از نقاط باستانی ایران، مسیر این دیوار را یافت. اشمیت وقتی که در منطقه گرگان پرواز میکرد متوجه شد دیوار قرمزرنگی از سمت دریا به طرف کوه های پیش کمر امتداد دارد. او از آن دیوار عکسهای زیادی گرفت. در حقیقت همین عکسها سند مهمی برای باستانشناسان ایرانی و خارجی شد تا بتوانند تحقیقات بیشتری روی این دیوار
انجام دهند.