یک سر پل، ایران است و آن سر افغانستان؛ اینجا پاسگاه مرزی «میلک» است در استان سیستان و بلوچستان. راننده لخ‌لخ کنان. کاغذ به دست دارد. سرباز پیش می‌آید که بگوید «باید صبر کنی». راننده سؤال نمی‌پرسد، چند قدم می‌رود عقب تکیه می‌دهد به دیوار بتنی که دنبال سیگارش بگردد. قبول می‌کند در را باز کند. نگران است انگار که مبادا یکی از مسافرانش بپرد پایین. می‌ایستد دم در تا مطمئن باشد همه روی صندلی‌هایشان نشسته‌اند.
اتوبوس، پناهندگان افغان را به کشورشان باز می‌گرداند. راننده هنوز دم در ایستاده مبادا که کسی بیرون بجهد. نزدیک غروب است. به سرباز می‌گوید: هوا تاریک می‌شود، عجله دارم.
روی پل مرزی میلک، چند متر بیشتر نمی‌توان جلو رفت؛ نیمی از آن ایران است و نیمی دیگر افغانستان.
از مرز دو کشور سربازهایی سلاح به دست حفاظت می‌کنند، گیریم که یک گروه ناتو باشند و گروه دیگر وطنی. جلوتر نباید رفت، از همین میانه پل هم می‌شود به کشور همسایه نگاه کرد. مردم همسایه در حاشیه رودخانه و زیر پل رفت‌وآمد می‌کنند. کودکان تن به آب می‌دهند و خوب می‌دانند از حاشیه نباید جلوتر رفت. زنان انگار به شست‌وشو آمده‌اند. پیچیده در چادرهای افغانی می‌آیند و می‌روند؛ گاهی مردی همراهشان هست گاهی تنها. این سوی پل که ایران باشد اما دیوار بتنی کشیده شده سراسر. هموطنی نیست؛ ساحل ایرانی رودخانه از کودکان و زنان و مردان خالی است.
همکاری ایران و سازمان ملل
براساس آمارهای رسمی که مورد تأیید دولت ایران و کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان است تعداد پناهندگانی که در ایران به سر می‌برند یک میلیون و 20 هزار پناهنده می‌باشد. به احتمال زیاد این آمار اعلام شده مربوط به پناهندگانی است که در فهرست‌های رسمی 2نهاد ثبت‌نام شده و کارت‌های اسکان دارند. اما از آنجا که کنترل طولانی میان دو کشور به‌طور کامل امکان نداشته و از سوی دیگر ممکن است تعدادی از پناهندگان نیز به دلایلی از جمله ورود غیرقانونی در فهرست رسمی جایی نداشته باشند پس می‌توان تخمین زد که تعداد پناهندگان حاضر در کشور بیشتر از تعداد اعلام شده‌است.
خبری که به تاریخ 22خرداد ماه امسال در پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت کشور منتشر شد از دستگیری 4هزار و 600تبعه خارجی غیرمجاز در کرمان حکایت دارد. در این خبر رئیس اداره گذرنامه و اتباع خارجی کرمان گفته که این تعداد افراد در اردیبهشت ماه دستگیر شده‌اند و خبر دیگری که در 18اردیبهشت در همان پایگاه منتشر شده از دستگیری 350تبعه غیرمجاز در زاهدان خبر داده است که در پی اجرای طرح ساماندهی اتباع خارجی انجام شده‌است.
اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور و دفتر کمیساریای عالی سازمان پناهندگان سازمان ملل متحد در تلاش برای ساماندهی به‌امورپناهندگان ساکن در ایران برنامه‌‌ریزی‌هایی داشته‌اند که هر دو امیدوارند اجرای این برنامه‌ها بخشی از مشکلات پناهندگان و کشور میزبان را برطرف کند.
وزارت کشور
تقی قائمی، مدیرکل امور اتباع خارجی وزارت کشور، می‌گوید: 97درصد از پناهندگان در ایران، داخل شهرها و با مردم زندگی می‌کنند و تنها 3درصد از این افراد با اختیار خود در کمپ‌ها هستند.
او سیاست ایران را در حمایت از پناهندگان اینگونه تعریف می‌کند:«سیاستی که ایران در راستای حمایت از پناهندگان دنبال می‌کند، همکاری نزدیک و مناسب با سازمان‌های بین‌المللی است که در این رابطه جلسات مشترکی صورت گرفته است.»
به گفته مدیرکل امور اتباع خارجی، ایران 10 درصد از پناهندگان جهان را در خود جای داده، در حالی که کمترین میزان جذب کمک‌های مالی از سازمان‌های بین‌المللی را دارد. دولت ایران روزانه 5میلیون دلار یارانه برای مهاجران و پناهندگان هزینه می‌کند.
ایران و سازمان‌های مردم نهاد
سازمان‌های مردمی در سراسر دنیا معمولا برای کمک به پناهندگان و مهاجران برنامه‌هایی دارند. این سازمان‌ها با تأکید بر رفع نیازهای آوارگانی که در سراسر جهان زندگی می‌کنند در تلاشند تا بخشی از مشکلات پناهندگان را برطرف کنند و البته حضور فعال و مؤثر همین سازمان‌هاست که سبب شده است تا دولت‌های کشورهای پناهنده‌پذیر از این سازمان‌ها به‌عنوان کمک‌های مؤثر بهره ببرند.
قائمی درباره نوع و نحوه فعالیت این سازمان‌ها می‌گوید: فعالیت سازمان‌های مردم نهاد باید حمایتی باشد نه انتفاعی.
او ادامه می‌دهد: سازمان‌های مردم نهاد زمینه بسیار مناسبی را برای فعالیت در امور پناهندگان دارند که این فعالیت‌ها باید با هماهنگی دولت انجام شود چون در اکثر کشورها، پناهندگان در کمپ‌های از پیش تعیین شده زندگی می‌کنند اما در ایران 97درصد از پناهندگان در داخل شهرها و با مردم زندگی می‌کنند و تنها 3درصد از پناهندگان به اختیار خود در داخل کمپ‌ها هستند که در این رابطه سازمان‌های مردم‌نهاد باید با هماهنگی دولت به‌صورت هوشمندانه و با برنامه‌ریزی متناسب اقدامات خود را انجام دهند. فعالیت‌های سازمان‌های مردم نهاد در راستای حمایت از پناهندگان باید مکمل برنامه‌های دولت باشد.
ملل متحد
کارلوس زاکاگنینی که نمایندگی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در ایران را بر عهده دارد، معتقد است که خدمات اساسی مانند تحصیل در رابطه با پناهندگان در ایران وجود دارد و اخیرا نیز مجوز کار برای پناهندگان قانونی صادر شده است اما هنوز کمبودهایی در معیشت پناهندگان هست که می‌توان از طریق همکاری نزدیک با دولت ایران و همچنین همکاری با سازمان‌های بشردوستانه این کمبودها را برطرف کرد.
او معتقد است که در حمایت از پناهندگان باید روی راه‌حل‌های پایدار تمرکز کرد و بازگشت داوطلبانه پناهندگان به کشورشان را مد نظر قرارداد.
زاکاگنینی در طول یکی دو سال گذشته تلاش کرده تا در مصاحبه‌های مطبوعاتی‌اش توضیح دهد که بارسنگین هزینه‌های پناهندگان بر دوش دولت ایران است و کمک‌های مالی بین‌المللی، بسیار کمتر از نیاز پناهندگان است.
کودکان
تقی قائمی، می‌گوید: تعداد پناهندگان ایران تا مرز 5میلیون نفر هم رسیده بود اما اکنون یک میلیون پناهنده در ایران حضور دارند.در سال تحصیلی که گذشت 285هزار پناهنده دانش‌آموز در مدارس دولتی ایران ثبت‌نام کرده و بیش از 3هزار دانشجوی عراقی و افغانی نیز در دانشگاه‌های دولتی و آزاد پذیرش شدند.کارگزار سازمان ملل به تازگی درخواستی 18میلیون دلاری برای رفع کمبود‌های پیش‌بینی شده مالی به پناهندگان افغان ساکن ایران ارائه کرده‌است.
براساس آنچه مرکز اطلاعات سازمان ملل منتشر کرده‌است، این کمیساریا تا به امروز حدودا یک پنجم 36میلیون و 800 هزار دلاری را دریافت کرده است که برای طرح‌های خود برای پناهندگان افغان درخواست کرده بود. آندره ماهچیچ، سخنگوی کمیساریای عالی سازمان ملل‌متحد در امور پناهندگان در ژنو گفته است: ایران که به‌دلیل رکود اقتصادی در جهان، با مشکلات اقتصادی مواجه است، میزبان 2نسل از پناهندگان افغان بوده اما این کشور از حمایت اندک بین‌المللی بهره برده است.