وی تحت نظارت پدرش سید عبدالرئوف فضل الله از مراجع شیعه مراحل تربیت و تعلیم را به شیوه اى که در آن زمان مرسوم بود طی کرد.
علامه فضل الله در دوره کودکى وارد مکتب خانه شد تا خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را بیاموزد. اما فضاى خشن مکتب خانه که تحت اداره افراد کهنسال بود با مزاجش سازگار نیامد و حتى آثار منفى بر روحیه اش گذارد لذا وارد مدرسه اى شد که مرکزى با نام (منتدى النشر) به سبک جدید تاسیس کرده بود. وى وارد کلاس سوم این دبستان شد و زمانى که کلاس چهارم را مى گذراند، دبستان را هم ترک گفت و در سن نه سالگى تحصیلات حوزوى اش را آغاز کرد. هم زمان با تحصیلات حوزوى و به تناسب سن و ذهنیت خویش به فضاى پیرامون و اوضاع زمانه توجه داشت و اندیشه ها و دغدغه هاى فرهنگى و سیاسى زمانه اش را از طریق مجلات مصر و لبنان و روزنامه هاى عراقى پیگیرى مى کرد.
سید محمد حسین برخی دروس حوزوی همچون منطق و اصول فقه را نزد پدر خود فراگرفت و در این مرحله استادى غیر از پدرش نداشت. تا این که براى فراگیر جلد دوم کتاب کفایة الاصول به محضر یکى از اساتید ایرانى اش به نام شیخ مجتبى لنکرانى مى شتابد.
وی با اتمام کتاب کفایة الاصول به محضر مراجع آن دوره مانند سید ابوالقاسم خویى، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودى و شیخ حسین حلى راه یافت و در کنار دروس اصول فقه، بخشى از کتاب (الاسفار الاربعه) معروف به (حکمت متعالیه) ملاصدرا شیرازى را نزد ملاصدرا بادکوبه‌اى فرا گرفت و مدت پنج سال نیز این درس را از سید محمد باقر صدر فراگرفت. استادش سید ابوالقاسم خویى به او توصیه کرده بود تا این درس را به طور جدى پیگیرى کند.
فضل الله در سال 1952 در سن هفده سالگى براى نخستین بار به قصد دیدار خانوادگى به لبنان رفت و در این سفر که هم زمان با چهلمین روز درگذشت سید محسن امین عاملى بود قصیده‌اى در رثاى او سرود و در آیین یادبود او قرائت کرد. وى در این قصیده بسیارى از مسایل سیاسى روز و از جمله مساله وحدت و بیدارى اسلامى و مهاجرت جوانان را مطرح و استعمار فرانسه را تقبیح کرد. روزنامه‌هاى آن روز لبنان این قصیده را تحریک کننده و احساس برانگیز توصیف کردند.
در سال 1966 جمعى از موسسان انجمن مذهبى "اسرة التآخى" منطقه نبعه در حاشیه شرقى بیروت از فضل الله دعوت کردند تا در آن منطقه اقامت افکند. وى این دعوت را پذیرفت و در همین سال به قصد اقامت دائم به وطن اصلى خویش بازگشت.
در سال 1317ق زاده شد و در سال 1318 همراه خانواده به نجف اشرف مهاجرت کرد. وى نزد اساتیدى چون شیخ الشریعه اصفهانى محقق (ضیاء الدین) عراقى، محمد حسین اصفهانى کمپانى، شیخ محمد حسین نائینى، شیخ محمد جواد بلاغى نجفى و سید حسین بادکوبه‌اى مراتب تحصیلات حوزوى را طى کرد و به مرتبه مرجعیت شیعه و زعامت حوزه علمیه نجف رسید.
پویش فرهنگى و علمى علامه
سید محمد حسین فضل الله از سال‌هاى نخست نوجوانى، در کنار تحصیلات حوزوى مطالعات و فعالیت‌هایى را پى گرفت که در محیط بسته حوزه علمیه نجف چندان پذیرفته نبود. وى با تعمیق و تداوم مطالعات ادبى و قرائت مجلاتى چون مجله الکاتب طه حسین اندک اندک به وجود قریحه شعر در نهاد خویش پى برد و شروع به سرودن شعر کرد. بعدها این قریحه چندان در او شکفت که حاصل آن در قالب سه دیوان شعر منتشر شد.
در سال (1380ق) "جماعة العلما" ى نجف مجله‌اى فرهنگى – اسلامى را راه‌اندازى کردند که سید محمد حسین فضل الله در کنار سید محمد باقر صدر و شیخ محمد مهدى شمس‌الدین از مدیران آن بود و سرمقاله‌هاى سال دوم این مجله را با عنوان (کلمتنا) (سخن ما) به رشته تحریر درآورد.
سرمقاله نخست انتشار این مجله را سید محمد باقر با عنوان (رسالتنا) (رسالت ما) نگاشته است.
فضل الله به مدت 6 سال به نگارش مقاله و تالیف کتاب ادامه داد و در کنار سید محمد باقر صدر در تشکیل جنبشى شیعى در عراق نقش ایفا کرد. حاصل رایزنى‌ها و هم‌فکرى‌هاى فضل الله و صدر، پیدایى نخستین جنبش اسلامى شیعى در عراق با نام حزب الدعوة الاسلامیه بود. تا آن زمان جامعه سنى عراق از چند حزب و جنبش -مانند اخوان المسلمین و حزب التحریر الاسلامى- برخوردار بود. فضل الله کتاب‌هاى (قضایانا على ضوء الاسلام) و (اسلوب الدعوة فى القرآن) را در چنین مرحله‌اى نگاشته است.
وى پس از بازگشت به لبنان در سال 1966 فعالیت‌هاى علمى، فرهنگى و اجتماعى گسترده‌اى را در لبنان به راه انداخت که امروزه پس از 45 سال از آغاز این فعالیت‌ها کارنامه پربارى از آن در ابعاد مختلف مشهود است.
وى با برگزارى جلسات تفسیر و وعظ دینى و اخلاقى و برنامه‌هاى پاسخ به پرسش‌ها- که هنوز هم به صورت منظم تداوم دارد- توانست تحول عظیمى در چندین نسل پدید آورد و چنان که خود مى‌گوید: افتخار تربیت غالب نیروهاى مبارز و فعالان مذهبى شیعه را از آن خود نماید.
تأسیس حوزه علوم دینى به نام "المعهد الشرعى الاسلامى" به هدف پرورش طلاب علوم دینى بخش دیگرى از فعالیت‌هاى فرهنگى و علمى سید محمد حسین فضل‌الله است. وى در این مدرسه تدریس درس خارج اصول وفقه را برعهده داشت. بسیارى از شخصیت‌هاى جنبش مقاومت اسلامى لبنان تربیت شده این مدرسه هستند. شهید شیخ راغب حرب از نخستین طلاب این مدرسه بود.
وى علاوه بر "المعهد الشرعى" که در شهر بیروت واقع است، حوزه علمیه ویژه زنان را نیز در بیروت و حوزه‌اى نیز در صور و حوزه المرتضى در دمشق (سیده زینب) را تاسیس کرده است. علامه فضل الله امروز در سن 75 سالگی به علت خونریزی شدید داخلی درگذشت.
تألیفات علامه
از سید محمد حسین فضل الله تاکنون بیش از هفتاد عنوان کتاب - که درمجموع به بیش از یکصد جلد مى رسد- منتشر شده است.
برخى از کتاب‌هاى ایشان مجموعه سخنرانى‌ها و برخى دیگر تقریرات درس‌هاى خارج اصول و فقه ایشان است که به وسیله شاگردانشان تنظیم شده است.
پژوهش‌هاى قرآنى علامه
1 ) من وحى القرآن (تفسیر قرآن در 24 جلد)
2) الحوار فى القرآن
3 ) اسلوب الدعوه فى القرآن
4) من عرفان القرآن
5 ) حرکة النبوة فى مواجهه الانحراف
6 ) دراسات و بحوث قرآنیة
کتاب‌هاى فقهى علامه
7) المسائل الفقهیه
8) الفتاوى الواضحه
9 )فقه الحیاة
10) کتاب الجهاد
11 ) کتاب النکاح
12) القرعة و الاستخارة
13) الیمین و العهد و النذر
14) الاجارة
15) رسالة فى الرضاع
16) فقه الشریعة (رساله‍‍ى علمیه)
17) الصید و الذباحة
18) دلیل المناسک
19) الشرکة
20) الوصیة
21) المواریث
ج) اندیشه اسلامى علامه
22 )خطوات على طریق الاسلام
23 ) قضایانا على ضوء الاسلام
24) الاسلام و منطق القوة
25) الحرکة الاسلامیة، هموم و قضایا
26 ) من اجل الاسلام
27) مفاهیم اسلامیة عامه (10 جلد)
28) فى آفاق الحوار الاسلامى المسیحى
29) دنیا الشباب
30) دنیا المرأة
31) تأملات اسلامیة حول المرأة
32 ) قراءة جدیدة لفقه المرأة الحقوقى
33) الوحدة الاسلامیة بین الواقع و المثال
34 ) قضایا اسلامیة معاصرة
35) اسئلة وردود من القلب
36) المرجعیة و حرکة الواقع
37 ) الاسلام و المسیحیه
38 ) الاسلام و فلسطین
39) الاسلامیون و التحدیات المعاصرة
40) السلام و المشروع الحضارى
41 ) خطاب الاسلامیین و المستقبل
42 ) مع الحکمة فى خط الاسلام
43) الندوة (20 جلد)
44) الجمعة منبر ومحراب
45) صلاة الجمعة، الکلمة و الموقف
46 ) من وحى عاشورا
47 ) حدیث عاشورا
48 ) على طریق کربلا
49) تأملات فى آفاق الامام موسى الکاظم(ع)
50) فى رحاب أهل البیت علیهم السلام
51 ) آفاق اسلامیه
52 ) فى رحاب الدعاء
53) الانسان و الحیاة
54 ) حوارات فى الفکر و الاجتماع و السیاسه
55) روى و مواقف (3 جلد)
56 ) المعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعیة
57 ) تأملات فى الفکر السیاسى الاسلامى
58 ) صراع الارادات
59) المقاومة الاسلامیة
60) شرح خطبة الزهراء (سلام الله علیها)
61) الفقیه و الامة
63 ) اراد‌ة القوه
64) بینات
65) الهجرة و الاغتراب
66 ) الزهراء القدوة
67 ) مطارحات فى قضایا قرآنیة
68 ) تحدیات المهجر
69 ) آفاق الروح (شرح صحیفه سجادیه در 3 جلد)
70 ) مجموعه هاى شعرى
71 ) یا ظلال الاسلام (رباعیات)
72 ) قصائد من اجل الاسلام و الحیاة
73) على شاطى الوجدان
فعالیت هاى اجتماعى علامه
گذشته از فعالیت‌هاى علمى و فرهنگى و سیاسى که فضل‌الله در لبنان و سوریه داشته است، فعالیت‌هاى اجتماعى ایشان چندان گسترده بوده که کمتر منطقه‌اى از کشور لبنان را مى‌توان یافت که اثر فعالیت اجتماعى ایشان در آن مشهود نباشد. شعله ور شدن آتش جنگ‌‌هاى داخلى و تجاوزات صهیونیست‌ها، گذشته از خسارت‌هاى جانى و مالى، مشکلات اجتماعى فراوانى را در پى داشت که مهم‌ترین آن سرنوشت مبهم یتیمان و فرزندان شهدا و فقرا و معلولان بود.
انجمن خیریه (جمعیه المبرات الخیریه) که تحت نظارت سید محمد حسین فضل الله قرار دارد با کمک نیکوکاران اقدام به تاسیس مراکز و موسسات پیشرفته براى تربیت یتیمان و به ویژه فرزندان شهدا و فرزندان فقرا و تاسیس بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مساجد نمود. فرزندان شهدا به طور شبانه‌روزى در این مراکز خیریه اسکان دارند و مراتب تحصیلى‌اشان را در بخش آموزشى همین مراکز مى گذرانند.
مرحوم علامه سیدمحمد حسین فضل الله از مراجع تلقید شیعیان لبنان یکشنبه 13 تیر ماه 1389در سن 75 سالگی در بیروت در گذشت [علامه فضل الله درگذشت] علاوه بر تحصیلات حوزوی و فعالیت های مذهبی به انجام فعالیت های اجتماعی و تاسیس مراکز خیریه ایتام شهرت داشت.
مراکز خیریه ایتام تاسیس شده توسط علامه
1. مبرة الامام الخویى، بیروت (الدوحه)
2. مبرة الامام زین العابدین(ع)، البقاع (الهرمل)
3. مبرة الامام على بن ابى طالب (ع)، جبل عامل
4. مبرة السیده مریم(ع) ، جبل عامل، جویا
5. مبرة السیدة خدیجة الکبرى(ع)، بیروت (بئر حسن)
6. مبرة الحورا زینب، البقاع الغربى، سحمر
7. مراکز خیریه براى نابینایان و ناشنوایان
8. مدرسه النور (براى نابینایان)، بیروت
9. مدرسه الرجاء (ناشنوایان)، بیروت
مراکز بهداشتى تاسیس شده توسط علامه
1. مستشفى بهمن (بیمارستان بهمن)، بیروت، حارة حریک.
2. مستشفى السیدة زهرا(س)، جبل عامل، العباسیه.
خبرگزاری مهر