برخلاف تصور ما، نزدیکبینی، دوربینی و آستیگماتیسم فقط منحصر به سالمندان نیستند و به‌خصوص در میان کودکان، از مشکلات شایع به حساب می‌آیند.
در حالی که بیش از 98درصد کودکان با چشم سالم و طبیعی به دنیا می‌آیند، مطالعات نشان داده که 15 درصد کودکان و نوجوانان بین سنین 2 تا 15 سال از عینک استفاده می‌کنند.
اگر در گذشته‌های نه چندان دور چشم ضعیف مساوی بود با عینک، این روزها با پیشرفت علم و تکنولوژی این اصل به طور کامل دچار تغییر شده است؛ تا آنجا که چشم‌هایی با ناتوانی‌های شدید به کمک لیزیک بینایی خود را به دست می‌آورند و اگر کسی تمایل به این عمل جراحی نداشته باشد می‌تواند به جای عینک از لنز استفاده کند.
اگر شما هم در خانه کودکی عینکی دارید، شاید تاکنون از خودتان پرسیده باشید که آیا هنوز هم عینک روش درمانی مناسبی برای کودکتان است یا اینکه روشهای بهتری هم وجود دارد؟ این مسأله‌ای است که هنوز متخصصان چشم در مورد آن به تفاهم کامل نرسیده‌اند.
***
« با وجود آن‌که عینک در بسیاری از موارد تنها وسیله اصلاح عیوب انکساری چشم، به شمار می‌رود، اما می‌تواند در کودکان موجب بالا رفتن نمره چشم (افزایش نزدیک بینی) شود. همچنین نتیجه جدیدترین یافته‌های پژوهشگران آمریکایی، استرالیایی، سنگاپوری، هنگ‌کنگی و ... بیانگر آن است که یکی از بهترین روشهای اصلاح عیوب انکساری در کودکان لنزهای «ارتوکی» (لنزهای شارژ کننده شبانه چشم) و لنزهای سخت است، البته به شرط آن که فرد شرایط استفاده از آن را داشته باشد.»
دکتر پرویز زرین‌بخش، رئیس مرکز تحقیقات لنز و اپتیک ایران، این جملات را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «به کار‌گیری لنزهای سخت و لنزهای شارژ کننده چشم که فرد، هنگام خواب شبانه آنها را داخل چشم گذاشته و صبح روز بعد آنها را خارج می‌کند، در صورتی که امکان استفاده و شرایط آن وجود داشته باشد، بهترین گزینه برای اصلاح عیوب انکساری کودکان است و دردسرهای عینک را ندارد.»
دکتر زرین‌بخش در تشریح این که چرا عینک بهترین وسیله درمان دوربینی کودکان نیست، می‌گوید:« مطالعات نشان می‌دهد که محروم کردن چشم از دید، باعث دراز شدن کره چشم به صورت طولی شده و ایجاد نزدیکبینی می‌کند.
همچنین دانشمندان دانشگاه هوستون آمریکا با بررسی‌هایی که انجام شده اعلام کرده‌اند که دید محیطی در تکامل نقطه مرکزی دید در شبکیه مؤثر است و محرومیت محیطی شبکیه از تصاویر واضح می‌تواند باعث افزایش نزدیکبینی در نقطه مرکزی دید شود. همچنین تغییرات محیطی و اختلالات انکساری محیطی عینک هم می‌توانند باعث جلوگیری از نرمال شدن نمره چشم در ناحیه دید مرکزی گردند زیرا یک عدم فوکوس (عدم تجمع نور به حالت دوربینی) در محیط ایجاد می‌کنند.»
وی ادامه می‌دهد:« اگر نمره چشم فرد نزدیک‌بین را نیز کمتر کنیم، نمی‌تواند این اختلالات محیطی را رفع کند. اما در مورد لنزهای سخت مطالعات نشان داده که 70 درصد کودکان نزدیک بین با آن فیت شدند و به آن عادت کردند. پس می‌توان گفت لنز سخت سیر نزدیکبینی را به شدت کم می‌کند.»
دکتر زرین بخش با بیان اینکه دانشمندان دانشگاه پلی‌تکنیک هنگ‌کنگ هم در مطالعه‌ای نشان دادند تغییر متوسط طول چشم در گروه استفاده‌کننده از لنزهای ارتوکراتولوژی (لنز شارژ‌کننده شبانه چشم) در مدت دو سال 14 میلی‌متر و در گروه کنترل 27 میلی‌متر بوده است، می‌گوید: «ارتوکراتولوژی با شدت قابل ملاحظه‌ای از طویل شدن طول جلو به عقب کره چشم جلوگیری کرده است. یعنی به طور کلی پیشرفت نزدیکبینی در گروه ارتوکراتولوژی نسبت به گروه استفاده‌کننده از عینک 1 به 2 بوده است. این تفاوت نشان می‌دهد که ارتوکراتولوژی می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای کاهش پیشرفت نزدیکبینی مورد استفاده قرار گیرد. بدین ترتیب نمی‌توان گفت که عینک بهترین وسیله برای اصلاح بینایی بخصوص کودکان است.»
نقاط ضعف عینک
یکی از دلایل گرایش افراد به عینک، سهولت استفاده و پایین بودن قیمت آن نسبت به لنزها است.
دکتر زرین‌بخش با اشاره به تجربیات خود مبنی بر اثر بخش بودن لنزهای سخت و ارتوکراتولوژی نسبت به عینک در درمان عیوب انکساری در کودکان می‌گوید:« در یکی از تجربه‌های درمانی من، دختر 15 ساله‌ای که شماره یکی از چشمهایش صفر و شماره چشم دیگرش 25/1 بود، چشم ضعیف‌تر با روش ارتوکی اصلاح شد و پس از یک سال هیچ تغییری نکرد ولی چشم دیگر که کاملاً سالم بود، نمره آن تا 3 شماره اضافه شد. این موضوع نشان می‌دهد که هم لنزهای سخت و هم لنزهای ارتوکراتولوژی از پیشرفت نزدیکبینی در کودکان جلوگیری می‌کنند در حالی که عینک باعث افزایش نزدیکبینی می‌شود.»
او با تاکید بر این که انتخاب صحیح بیمار، خود باعث موفقیت در امر درمان می‌شود، می‌گوید: «در صورت آن که والدین قادر به تهیه لنزهای چشمی طبق تجویز پزشک باشند، می‌توان نسبت به درمان بسیاری از عیوب انکساری چشم در سنین کودکی و یا بهره‌گیری از لنزهایی که توسط چشم پزشک تجویز می‌شود، امیدوار بود.»
طرفداران عینک چه می‌گویند؟
با این اوصاف، همچنان عده‌ای از متخصصان با تاکید بر اثرات نامطلوب و محدودیت‌های جراحی‌های لیزیک و لنزهای ارتوکراتولوژی، بر لزوم استفاده از عینک در کودکان تاکید دارند و استفاده از آن را آسان‌تر و در دسترس‌تر می‌دانند.
دکتر ضیاء‌الدین یزدیان، متخصص چشم عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به اینکه استفاده از جراحی برای رفع عیوب انکساری فوایدی دارد، اما ضررهایی هم به چشم می‌رساند، می‌گوید:«با جراحی چشم برای رفع عیوب انکساری، در واقع از ضخامت قرنیه کاسته می‌شود. ضمن این که این نوع جراحی‌ها در مورد گروه سنی خاصی قابل اجراست و برای کودکان و افرادی که سن بالا دارند توصیه نمی‌شود و به خصوص در مورد اطفال نتایج این اقدامات چندان رضایت‌بخش نبوده است. حتی گاهی بعد از انجام این اعمال جراحی انحراف چشم فرد که با استفاده از عینک رفع شده بود، آشکار یا فرد دچار دوربینی شده است.»
به گفته دکتر یزدیان انجام عمل جراحی برای رفع عیوب انکساری چشم در مورد کسانی که درجه عینک آنان کمتر از 2 یا بیشتر از 7 است، اصلاً توصیه نمی‌شود. او ادامه می‌دهد:«برای پوشاندن عیوب انکساری چشم در ابتدا استفاده از عینک و پس از آن استفاده از لنز را توصیه می‌کنیم.»
دکتر علی صادقی طاری، متخصص چشم و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، درباره مزایای عینک در مقابل لنزهای تماسی می‌گوید: «عینک، علاوه بر در دسترس بودن و ارزان بودن، با چشم تماس ندارد و خطری برای سلامتی ایجاد نمی‌کند و همچنین در یادگیری کودک نقش مؤثری دارد. اما کنتاکت لنزها وقتی روی قرنیه قرار می‌گیرند، تغذیه قرنیه را قطع می‌کنند، چون قرنیه از اشک چشم و پلک تغذیه می‌کند. لنز واسطه‌ای است که این ارتباط تغذیه‌ای را قطع می‌کند. اگر عامل عفونی بروز کند، در این شرایط به سرعت رشد خواهد کرد.»
وی با بیان اینکه اصلاح عیوب انکساری با عینک می‌تواند سبب وضوح تصویر در ناحیه لکه زرد یا ماکولا در شبکیه شود، ادامه می‌دهد: «بدین ترتیب شخص می‌تواند دید طبیعی و یا نزدیک به حد طبیعی داشته باشد. همچنین در کودکان عینک می‌تواند از تنبلی و انحراف چشم نیز جلوگیری کرده و زمینه ایجاد دید دو چشمی را فراهم نماید.»
دکتر طاری تاکید می‌کند: «لنزهای تماسی در کودکان ارزش خود را داشته ولی استفاده از آن هم گران‌تر بوده و هم اینکه طریقه استفاده از آن برای بعضی خانواده‌ها مشکل است و در ضمن ممکن است سبب عوارض دیگری از قبیل خراش قرنیه، عفونت و ... شود. برای همین در تجویز آن برای کودک باید نکات ذکر شده را رعایت نمود. در ضمن لازم است توضیح داده شود که عینک می‌تواند سردردهای چشمی و خستگی چشم و ناراحتی‌های دیگر مربوط به عیوب انکساری را برطرف نماید.»
به این ترتیب، به نظر می‌رسد عینک در پیشگیری از عیوب انکساری کودکان همچنان حرف اول را می‌زند و البته تحقیقات بیشتر در زمینه اصلاح این عیوب با روشهای جدیدتر درمانی در آینده لازم است.