آمبلیوپی یا تنبلی چشم یکی از مهم‌ترین علتهای نابینایی در سراسر جهان و بخصوص در کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود و اهمیت آن از آنجا دو چندان می‌شود که اگر این اختلال به موقع تشخیص داده شود، درمان به صورت کامل قابل انجام است و به راحتی می‌توان از نابینایی پیشگیری کرد.گفته می‌شود در حال حاضر تعداد کم نابینایان و نابینایانی که به علت درمان به موقع تنبلی چشم دچار این مشکلات شده‌ا‌ند، در سراسر دنیا به 120 میلیون نفر می‌رسد که سهم ایران از این بیماران بیش از یک میلیون نفر است.درباره این طرح با خانم اشرف رضا سلطانی کارشناس مسئول طرح آمبلیوپی دفتر معاونت پیشگیری بهزیستی استان تهران گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
* تنبلی چشم را در یک عبارت ساده تعریف می‌کنید؟
- تنبلی چشم یا آمبلیوپی نوعی اختلال بینایی است که بعد از دفع هرگونه عیب ارگانیک در چشم وجود داشته باشد. یعنی در این اختلال ظاهر چشم ممکن است کاملا سالم به نظر برسد، اما این بیماری طوری است که به آرامی و به تدریج ایجاد می‌شود و اگر درمان نگردد منجر به نابینایی فرد می‌گردد. در حالی که با تشخیص و درمان به موقع به راحتی و به طور کامل برطرف خواهد شد.
* اگر می‌گویید چشم ظاهرا سالم است، پس چطور مشکل ایجاد می‌شود؟
- رشد و تکامل بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود 10 سالگی ادامه دارد، اما حداکثر رشد آن تا 3 سالگی است. بنابراین در 3 سال اول زندگی هر علتی که باعث اشکال دید در یک یا هر دو چشم کودک شود رشد و تکامل دستگاه بینایی را متوقف می‌کند، باعث کاهش میزان بینایی می‌شود. در واقع اصطلاح تنبلی چشم هم به همین علت به کار می‌رود که اگر بینایی یک چشم به دلیلی کمتر از بینایی آن یکی چشم باشد، به مرور زمان، مغز، بینایی چشمی را که تنبل‌تر است، نادیده می‌گیرد و بعد از مدتی چشم تنبل به کل نابینا می‌شود.
در صورتی که اشکال دید قبل از 5 سالگی درمان شود حتی اگر چشم در این مدت تنبل شده باشد با درمان ،بینایی کامل به دست می‌آید. ولی بعد از 5 سالگی هر چه درمان به تعویق بیفتد، احتمال به دست آوردن بینایی کامل کم می‌شود.
* طرح پیشگیری که الان در حال انجام است، یک طرح کشوری است یا اینکه در سایر کشورهای دیگر هم انجام می‌شود؟
- این طرح از سال‌ها قبل در کشورهای دیگر دنیا انجام می‌شده و سازمان جهانی بهداشت هم برای اجرای این طرح نظارت و همکاری دارند.
* اجرای این طرح در کشور ما از چه سالی شروع و اجرا شد؟
- برنامه کشوری پیشگیری درخصوص تنبلی چشم به صورت آزمایشی در سال 1376 در چند استان انجام شد و چون میزان بروز این اختلال بیش از یک میلیون نفر در کشور گزارش شد، مسئولان برای اجرای سراسری آن جدی شدند و از سال 1377 این طرح در کل کشور هر سال در همین فصل اجرا می‌شود.
* در مورد نحوه اجرای این طرح بیشتر توضیح می‌دهید؟
- برنامه پیشگیری از تنبلی چشم در 3 سطح معاینه صورت می‌گیرد. اول معاینه توسط مربی در مهدهای کودک تحت نظارت سازمان بهزیستی و مهدکودکها، آمادگی‌ها و کودکستان‌ها و نیز آمادگی‌های مستقل فرهنگیان، مدارس روستایی و عشایرنشین و نیز کلیه پایگاههای سنجش بینایی اگر در این سطح، کودکی دچار مشکل تشخیص داده شود، توسط امپتومتریست (بینایی سنج) معاینه می‌شود و بعد از آن در صورت نیاز و تشخیص امپتومتریست، معاینه توسط چشم پزشک انجام می‌شود.
* بعد از این که تنبلی چشم در کودکان تشخیص داده شد، چه می‌کنید؟
- تنها راه پیشگیری از تنبلی چشم تشخیص به موقع عوامل ایجادکننده است و چون اکثر این عوامل برای خانواده‌ها ناشناخته است چشم کودکان لازم است 3 بار پیش از دبستان معاینه شود، 2 تا 3 سالگی، 3 تا 4 سالگی و 5 تا 6 سالگی. همچنین اگر کودکی انحراف چشم دارد والدین لازم است به محض تشخیص، او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند. درمان تنبلی چشم معمولا بستن چشم سالم است تا چشم تنبل به کار افتد و تنبلی برطرف شود. مدت بستن چشم را متخصص تعیین می‌کند و لازم است تا فرد تحت نظر متخصص باشد. در بعضی موارد، برای درمان عینک توصیه می‌شود و گاهی نیز فرد مورد عمل جراحی قرار می‌گیرد. اگر تنبلی چشم بر اثر بیماریهای مادرزادی مانند آب مروارید، پایین افتادگی پلک و یا دیگر عیوب ساختمانی ایجاد شده باید پیش از 3 ماهگی درمان شود و اگر به علتهای دیگر بوجود آمده باشد، تا پیش از 5 سالگی درمان قطعی و موثر خواهد داشت. بعد از سن 5 سالگی درمان سخت‌تر خواهد بود و ممکن است نتیجه مطلوب نداشته باشد.
* چرا از مربیان مهدکودک در امر اجرای طرح استفاده می‌شود؟
- با توجه به اینکه تنبلی چشم با یک تست ساده که افراد معمولی با چند ساعت آموزش می‌توانند اجرا کنند، به نظر می‌رسد مناسب‌ترین افراد برای اجرای تست فوق مربی مهدها و آمادگی‌ها هستند چرا که بعد از اعضای خانواده اولین کسانی هستند که با کودکان ارتباط مستقیم دارند. در واقع مربیان می‌توانند با ایجاد ارتباط صمیمانه، همکاری کودکان را جلب نمایند. البته علت دیگر، کمبود متخصص در جامعه است، در حالی که تعداد زیاد مربیان و توزیع گسترده آنها در شهرها و روستاها این مشکل را حل خواهد کرد. در واقع کودکانی که توسط مربی معاینه می‌شوند از لحاظ سلامت بینایی غربال می‌گردند. تعداد زیادی از کودکان توسط این غربالگری سالم تشخیص داده می‌شوند و تعداد کمتری با تشخیص مربی مشکوک تلقی می‌شوند، که برای بررسی بیشتر و درمان به افراد متخصص بینایی‌سنج و چشم‌پزشک ارجاع داده می‌شوند. مزیت دیگر اجرای این برنامه توسط مربی هم این است که امکان تکرار سالیانه آن وجود دارد. چرا که کودکان باید تا پیش از سن دبستان 3 بار تحت معاینه چشم قرار گیرند.
* صحبت دیگری باقی مانده؟
- با توجه به اینکه برنامه کشوری پیشگیری از تنبلی چشم امسال از اول آبان ماه سال جاری به اجرا درآمده است و تا پایان همین ماه ادامه دارد، از والدین تقاضا می‌کنیم برای سنجش بینایی کودکان 4 تا 6 ساله خود با در دست داشتن شناسنامه آنها به پایگاههای سنجش بینایی مستقر در مهدهای کودک و آمادگی‌های دولتی، خصوصی تحت نظارت سازمان بهزیستی و نیز مهدهای کودک وابسته به آموزش و پرورش و کلیه پایگاههای سنجش بینایی مراجعه کنند. اجرای موفق این طرح، بدون یاری مردم امکان‌پذیر نیست.
