سفری به بناهای نجومی ایران، گوشه‌ای از این عظمت و زیبایی و خرد را به تصویر می‌کشد.
زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان و 40کیلومتری جنوب شرقی شوش است؛ این بنای منحصربه‌فرد، از بزرگ‌ترین بناهای باستانی ایران است؛ از خشت و آجر، در زمینی به مساحت حدود 11هزارمترمربع و در پنج طبقه ساخته شده است. چهار طرف آن چهار آفتاب‌سنج آجری قرار دارد. احتمال می‌رود از این بنا به جز تعیین تقویم و اعتدالین، به عنوان رصدخانه نیز استفاده می‌شده است.
کعبه زرتشت در منطقه نقش‌رستم استان فارس در عهد هخامنشیان ساخته شده. می‌گویند این بنا از دقیق‌ترین گاه‌شمار های آفتابی جهان است، چرا که می‌تواند بر اساس چرخش آفتاب، جزئی‌ترین ویژگی‌های روزهای مختلف سال را مشخص کند.
مردم آن روزگار با استفاده از این بنا، زمان دقیق مناسبت‌ها و جشن‌های سال را درمی‌یافتند. سازندگان این بنا از بسیاری از مسائل پیچیده نجومی آگاهی داشته‌اند
چارتاقی بتخانه در جنوب روستای آتشکوه در ۱۶کیلومتری جنوب غرب دلیجان قرار گرفته است. قدمت این بنا حدود ۲۰۰۰سال است. در چارتاقی بتخانه مانند دیگر چارتاقی‌ها، زمان انقلاب‌های تابستانی، زمستانی (کوتاه‌ترین و بلندترین روزهای سال) و اعتدالین (روزهای اول بهار و پاییز) مشخص می‌شده است.
نسبت طول پایه‌ها و شیب و زاویه آنها نسبت به زمین و یکدیگر به‌گونه‌ای است که در این زمان‌های مشخص پرتوهای خورشید در راستاهای معینی به بنا می‌تابند و از روزنه‌های میان پایه‌ها دیده می‌شوند.
چهارتاقی‌ها از معروف‌ترین بناهای نجومی ایران هستند که سابقه‌‌ای بسیار طولانی دارند. در 20کیلومتری غرب کاشان، بنایی وجود دارد که مربوط به اواخر دوران اشکانی یا اوایل دوران ساسانی است؛ ساختمانی بدون دیوار، با سقفی گنبدی‌شکل و استوار بر چهار ستون که معروف به چارتاقی یا چهارتاقی نیاسر است.
سال 1380شمسی رضا مرادی‌غیاث‌آبادی نتیجه تحقیقاتش را مبنی بر کاربرد نجومی این بنا اعلام کرد.
در آغاز و میانه هر یک از فصل‌های سال، پرتوهای خورشید به شکلی خاص از میان ستون‌‌های بنا دیده می‌شود و می‌توان با اندازه‌گیری‌های ویژه‌ای تقویم دقیق خورشیدی را از روی آنها محاسبه کرد.
برج رادکان اثری تاریخی در خراسان رضوی است که می‌گویند خواجه‌نصیرالدین‌طوسی منجم بزرگ ایران، برای تحقیقاتش از آن استفاده می‌کرده است.
تاریخ ساخت آن مربوط به همان سال‌هایی است که رصدخانه مراغه ساخته شده است.
درهای این برج در راستای طلوع یلدایی (آغاز زمستان) و غروب آغاز تابستان ساخته‌شده‌اند و از روی آنها می‌توان چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را تعیین کرد.
برج رادکان، 12دیوار خشتی دارد که سطح بیرونی ساختمان را به 12 بخش تقسیم کرده که هرکدام 30درجه از 360درجه کل دایره بنا را دربرمی‌گیرد.
در عین حال دورتادور بنا 36ستون استوانه‌ای قرار دارد که هر کدام 10 درجه از دایره بنا را می‌پوشاند.
نام شهر مراغه با یکی از بزرگ‌ترین مراکز پژوهشی نجومی یعنی رصدخانه خواجه‌نصیرطوسی گره خورده است؛ بزرگ‌ترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ. زمانی که هلاکوخان، مراغه را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب کرد، خواجه‌نصیر‌الدین به‌کمک دانشمندان هم‌عصر خود طی 15سال این رصدخانه را ساخت و آن را به کتابخانه، برج مرکزی رصدخانه و واحدهای مدور پنچ گانه مجهز کرد.
سال 1350 بخش‌های دیگری از این مجموعه کشف شد. برای محافظت از آنچه که از این رصدخانه باقی‌مانده، آن را زیر گنبد نجومی رصدخانه جدیدی که در همان محل ساخته شده، مخفی کرده‌اند.