کشورهای آسیای شرقی بیشترین استفاده‌کنندگان از تلفن همراه نسل 5/3 بوده و در هندوستان ماهانه 10میلیون نفر جدید صاحب تلفن همراه می‌شوند. بنابراین فضای توسعه در دنیای سایبر نشان می‌دهد که تلفن همراه برتری زیادی نسبت به اینترنت دارد؛ همانطور که تلویزیون در سال‌های گذشته نسبت به رادیو برتری پیدا کرده است! متأسفانه با وجود اینگونه آمارها و اطلاعات و به‌رغم اهمیت این موضوع هنوز بسیاری از کشورهای در حال‌توسعه و عقب‌افتاده نسبت به این مسئله از حساسیت بایسته‌ای برخوردار نیستند و آنطور که لازمه عصر حاضر است نسبت به توسعه این پدیده اقدام نکرده‌اند.
در ادامه پس از بررسی وضعیت آماری جهان در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات با تأکید بر توسعه اینترنت و تلفن همراه به‌عنوان زیرساخت پایه‌ای، به جایگاه ایران در آن پرداخته شده و دلایل تاخیر در توسعه این پدیده در ایران مورد توجه قرار گرفته و راهکارهایی جهت گسترش سریع‌تر این فناوری در کشور ارائه شده است.
توسعه تلفن همراه در ایران هنوز از متوسط جهانی فاصله دارد. اگر معیار کیفیت تلفن همراه را که نسل آن و پهنای باند زیاد است در نظر بگیریم، این فاصله بسیار عمیق‌تر است. در ایران هنوز نسل 3 تلفن همراه در دسترس نیست. قرار است اپراتور سوم در ایران مسئولیت توسعه تلفن همراه نسل 3 را به‌عهده بگیرد.
گفته می‌شود که در کشورهای اروپایی با افزایش یک درصد به تعداد کاربران تلفن همراه، مبلغ 540 دلار به ازای هر نفر به درآمد ناخالص داخلی (GDP) آن کشور اضافه می‌شود. بنابراین باید برای داشتن یک تصویر درست از توسعه و جایگاه تلفن همراه در کشور، علاوه بر شاخص تعداد کمی کاربران تلفن همراه، به اقتصاد حاصل از توسعه صنعت تلفن همراه نیز توجه داشت.
با توجه به شاخص جمعیتی، باید سهم طبیعی ایران 1/1درصد از صنعت وابسته به تلفن‌همراه باشد تا در متوسط سهم جهان قرار گیریم.هر ساله کاربران تلفن همراه بیش از یک میلیارد دستگاه تلفن جدید خریداری و بیش از 7تریلیون دقیقه مکالمه انجام می‌دهند و 5/2تریلیون پیامک ارسال می‌کنند. گردش مالی حاصل از تلفن همراه به بیش از 200میلیارد دلار رسیده است. در حوزه اقتصاد صنعت تلفن همراه علاوه بر موارد گفته شده مباحث زیاد دیگری مطرح است. فقط 5 شرکت نوکیا، سامسونگ، ال‌جی، موتورولا و سونی اریکسون بیش از یک میلیارد گوشی تلفن همراه در سال تولید کرده‌اند!
وضعیت اینترنت
همچنان‌که تبعیض در منابع فیزیکی و اقتصاد جهان همواره بین کشورهای مختلف و مناطق گوناگون جهان وجود داشته است، در توسعه اینترنت نیز این بی‌عدالتی با شدت بیشتری وجود دارد. به‌عنوان مثال، بیش از 76درصد کاربران اینترنت در کشورهایی قرار دارند که دارای منابع طبیعی بوده یا جزو کشورهای توسعه‌یافته هستند و کشورهای کمتر توسعه‌یافته، تنها 24درصد کاربران اینترنت را دارند. طبق آخرین اطلاعات منتشر شده از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایران 23میلیون نفر کاربر اینترنت وجود دارد که ضریب نفوذ تقریبی 30درصد را نشان می‌دهد. با این وجود، طبق اطلاعات اتحادیه جهانی ارتباطات، ایران یکی از 20کشور دارای تعداد کاربران بیشتر از نظر جمعیت در جهان است.
در اینگونه آمارها اطلاعات زیادی وجود ندارد و مثلا اگر کشور کوچکی حتی 100 در صد تعداد کاربران اینترنت را داشته باشد به‌علت جمعیت کم کشور در این رتبه‌بندی حضور نخواهد داشت.
متأسفانه آمارهای ارائه شده از طرف شرکت‌های دولتی در ایران تخمینی است، اخیرا قرار شده تا از طریق پرسشنامه‌های طراحی شده، آمارهای مستقیم از خانواده‌ها و سازمان‌ها با همکاری سازمان آمار ایران تهیه شود. همینطور باید توجه داشت که این آمارها مربوط به اینترنت از طریق شماره‌گیری بوده و تعداد کاربران اینترنت پر سرعت در ایران را که زیر یک درصد هستند نیز در خود دارد. واقعیت آن است که از سال2008 میلادی اینترنت پرسرعت معیار جدیدی برای سنجش تعداد کاربران در جهان شده است. تعداد کاربران اینترنت پرسرعت در ایران کمتر از یک درصد است.
جایگاه اینترنت در تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جهان امری آشکار است. اینترنت فرصت‌های زیادی را برای کشورهای مختلف به‌وجود آورده تا بتوانند با استفاده از آن از اطلاعات موجود در جهان استفاده کرده و در ارتقای کیفیت زندگی از آن بهره‌مند شوند. کشورهای توسعه‌یافته و به‌خصوص بعضی از کشورهای شرقی مانند ژاپن، کره‌جنوبی و سنگاپور اهمیت استفاده از اینترنت پر سرعت را عمیقا درک کرده و در توسعه کشورهایشان از آن بهترین استفاده را داشته‌اند.
در حوزه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، تجربه‌ای تلخ وجود دارد که با تغییر در مدیریت ارشد این حوزه همواره در حال تکرار شدن بوده است. هر مدیری که مسئولیت کار در این حوزه فنی را پذیرفته است تلاش کرده تا با نوشتن برنامه‌ای مستقل تحت عنوان‌های متفاوت مثل طرح جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات، سند راهبردی توسعه فناوری اطلاعات و برنامه استراتژیک، سیاست‌ها و برنامه‌های مسئولان گذشته را محو و سیاست‌های جدید خود را جایگزین کند.
یک نمونه مشخص از این تغییر سیاست را می‌توان در دسترسی کشور به پهنای باند زیاد اینترنت بین‌المللی دید. این تغییر سیاست مربوط به تعداد STM1 (خطوط دسترسی به پهنای باند اینترنت بین‌المللی به ظرفیت 155مگا بیت در ثانیه) از 750عدد که در دولت هشتم در نظر گرفته شده بود به تعداد 150عدد در دولت نهم تقلیل یافت. همین یک مورد نشان می‌دهد که فقط 20درصد از تصمیم دولت قبلی در دولت فعلی مورد موافقت قرار گرفته و از آن‌هم فقط 50 درصد برنامه تحقق یافته است! خود این تغییر مدیریت‌ها و سیاست‌ها یکی از عوامل مؤثر در تاخیر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران بوده و نشانه نبود یک برنامه ملی غیرقابل تغییر است. این نگاه غیرکارشناسی در حوزه مدیریت فناوری اطلاعات کشور از یک سو و بی‌توجهی به اهداف درازمدت در چشم‌انداز مصوب 20 ساله نظام و برنامه‌های توسعه 5 ساله و دیگر مستندات کشور از سویی دیگر، باعث به خطر افتادن منافع ملی بوده است.
در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات که موضوع کاملا فنی است و تجربیات مختلفی از آن وجود دارد نباید چنین سیاست‌های متفاوتی وجود داشته باشد. پیامدهای ناشی از تاخیر در روند توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران را می‌توان در مسیر استفاده و به‌کارگیری سایر فناوری‌ها مانند رادیو، تلویزیون، ویدئو و سایر فناوری‌هایی که نوعا در زندگی اجتماعی نقش داشته‌اند، دانست.
راهکارها
برای برون‌رفت از چالش موجود و دست یافتن به مسیری که تاخیر در تصمیم‌سازی‌ها و اجرا باعث عقب‌افتادگی در توسعه این فناوری مفید در کشور نشود، راهکارهای متفاوتی وجود دارد. شاید یکی از بهترین راهکارها، دخالت بیش از پیش بخش خصوصی در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن در کشور باشد. تنها با تکثیر و توزیع امکانات شرکت‌های دولتی در این حوزه بین شرکت‌های بخش خصوصی، در راستای تحقق سیاست‌های کلی اصل44، می‌توان امید داشت که اتفاق جدیدی که منجر به توسعه این فناوری در کشور باشد، بیفتد. با این وجود باید راهکارهای متفاوت دیگری را در حوزه‌های مختلف مد نظر داشت.
توسعه زیرساخت زیرساخت مهم‌ترین بخش توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن است که باید همواره مورد توجه باشد و از بالاترین فناوری‌های روز در توسعه آن استفاده شود.
زیرساخت ارتباطی یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه این پدیده بوده و شامل ارتباطات «باسیم» و «بی‌سیم» می‌شود. ارتباطات باسیم از طریق کابل‌های مسی خطوط تلفن، کابل‌های کواکسیال و فیبر نوری برقرار می‌شود و اینترنت را با سرعت‌های مختلفی که فناوری‌های روز مثل مودم‌های ADSL اجازه می‌دهد، به مشتریان منتقل می‌کند. ارتباط بی‌سیم از طریق ماهواره‌ها، خطوط مایکروویو، تلفن همراه نسل‌های بالا، شبکه‌های WiFa، WiMax و سایر شبکه‌ها، اجازه انتقال اطلاعات از طریق شبکه‌های اینترنت بی‌سیم را مقدور می‌سازد.
* دانشیار دانشگاه علم و صنعت ایران