هرکدام این‌ها که باشد نتیجه‌اش مصیبت است، بچه ناخواسته! همین می‌شود که شرکت‌های دارویی سعی می‌کنند محصول‌های خوشمزه‌تر، ساده‌تر و مطمئن‌تر برای پیشگیری از این وضع، عرضه کنند. این طوری پیشگیری از بارداری هم آسان‌تر می‌شود، و هم مفرح‌تر و لذت‌بخش‌تر!
وقتی سال گذشته خبر فوت دو نفر به خاطر تزریق واکسن آنفلوانزا در آمریکا منتشر شد، بعضی‌ها اول فکر کردند عوارض تازه و شناخته نشده‌ای برای این واکسن پیدا شده.
البته بعدا معلوم شد دو نفر سر صف واکسن آنفلوانزا دعوایشان شده و هم‌دیگر را کشته بودند! به هرحال برای واکسن آنفلوانزا، هنوز عوارض مرگباری پیدا نشده، اما این باعث نمی‌شود که فکر کنیم این واکسن معجزه قرن است و می‌تواند پایانی برای جدال تاریخی انسان و ویروس‌های سرماخوردگی و آنفلوانزا باشد.
نفر اول منتظر کسی ایستاده. نفر دوم فکر می‌کند صف است، او هم می‌آید و می‌ایستد. نفر سوم دور و بر را نگاه می‌کند و او هم می‌آید می‌ایستد. نفر چهارم می‌آید جا می‌گیرد تا خریدهایش را بکند. همین طوری الکی الکی یک صف دراز درست می‌شود تا بعد از نیم ساعت، یکی یادش می‌افتد و بپرسد: «ببخشید، این صف برای چیست؟»
به هرحال مردم ما در صف ایستادن را دوست دارند. هر صفی را که می‌بینند، دوست دارند یک نوبت هم آن‌جا بگیرند. بدون این که بفهمند اصلا آن صف برای چیست و آیا آن کالای به خصوص را نیاز دارند یا نه.
حکایت واکسن آنفلوانزا هم شاید همین است، که امسال بدجوری تبش ما ایرانی‌ها را گرفت. حالا یا به خاطر هشدارهای آنفلوانزای پرندگان بود- که البته هیچ ربطی به واکسن آنفلوانزای انسانی ندارد- یا به خاطر بعضی توصیه‌ها و تاکیدها، که مردم را به استفاده از این واکسن تشویق می‌کرد. همین چند هفته پیش بود که خبرهایی از توصیه برخی متخصصان به تزریق واکسن آنفلوانزا، به گوش رسید. توصیه‌هایی که واکنش برخی متخصصان دیگر را به دنبال داشت؛ آن‌هایی که اعتقاد داشتند تبلیغ برای این واکسن، بیش از این که به نفع سلامت مردم باشد، به نفع جیب بعضی‌هاست.
واکسنی فقط برای یک فصل
با شروع سرما، فصل سرماخوردگی و آنفلوانزا داغ می‌شود. متخصصان هم می‌گویند موقع زدن واکسن آنفلوانزا در زمان سرما، یعنی با شروع پاییز است.
شاید ماجرا از تیترخبرگزاری ایسنا شروع شد، وقتی که یکی از متخصصان عفونی شناخته شده، توصیه کرد: «برای جلوگیری از ابتلا به آنفلوانزا، واکسن بزنید» ( ایسنا 28/7/1385) در ابتدای این خبر هم آمده بود: «یک متخصص عفونی گفت: تزریق واکسن آنفلوآنزا در فصل سرد، در 90 درصد موارد، از ابتلا به این بیماری جلوگیری می‌کند.»
مشابه این خبرها و توصیه‌ها ، به اضافه کمی بدفهمی و اشتباه گرفتن آنفلوانزا با سرماخوردگی، باعث شد برخی این حس را پیدا کنند که «چرا باید هر سال از اول پاییز تا آخر زمستان سرماخورده و کلافه باشم؟ بگذار یک واکسن سرماخوردگی بزنم و خیال خودم را راحت کنم!»
مثل این که افرادی که این برداشت را از صحبت‌های دکتر کرده بودند، ادامه این خبر را ندیده بودند که ایشان گفته بودند واکسن برای کسانی توصیه شده که بیماری مزمن دارند، یا به نوعی دچار ضعف ایمنی هستند، برای مثال افراد مسن، دیابتی‌ها و کسانی که عضو پیوندی دارند و دکترها مخصوصا ایمنی بدنشان را سرکوب کرده‌اند.
تب واکسن آن قدر بالا گرفت که سایر متخصصان ناچار شدند قدری اخبار مربوط به آن را پاشویه کنند. دکتر سیادتی متخصص عفونی اطفال در تلویزیون ظاهر شد و به مردم تاکید کرد که فقط افرادی که باید، برای گرفتن واکسن مراجعه کنند.
اما شاید این سوال برای مردم پیش آمد که چرا فقط این‌ها؟ چه اشکالی دارد که همه افراد، اول فصل پاییز که می‌شود، از داروخانه واکسن بگیرند و تزریق کنند؟
واکسنی که برای آن می‌میرند
سال گذشته خبر فوت دو نفر به خاطر این واکسن در آمریکا منتشر شد، که نشان از بازار داغ این واکسن، حتی در کشور آمریکا می‌داد. شاید این هم یکی از عوارض واکسن باشد: بازار سیاه!
واقعیت این است که تعداد این واکسن در تمام دنیا کم است. علت آن هم، به شیوه تولید آن برمی‌گردد. واکسن آنفلوانزا مثل واکسن سرخک و سل نیست که در همه این سال‌هایی که از تولید آن‌ها می‌گذرد، به همان شکل اولیه تولید شود. فرآیند ساخته شدن این واکسن تغییر می‌کند. هر ساله سازمان بهداشت جهانی از روی انواع ویروس‌های آنفلوانزایی که در تمام دنیا در حال گردش بین مردم است، حدس می‌زند که کدام نوع ممکن است باعث همه گیری شود؛ چون این ویروس خیلی موذی است و دایم درحال تغییر و تحول است. تغییر و تحولی که جهش ژنتیکی نام دارد.
سازمان بهداشت جهانی انواع جدید ویروس را تقریبا نزدیک بهار به کارخانه‌های تولید واکسن عرضه می‌کنند. آن‌ها فقط شش ماه برای تولید واکسن‌ها و رساندن آن‌ها به مشتریان‌شان فرصت دارند. اگر واکسن همان اول پاییز زده نشود، در عمل فایده‌ای برای فرد ندارد. واکسن تولید شده هم اگر امسال دست مشتری نرسد، برای سال بعد قابل استفاده نیست.
حالا با در نظر گرفتن این نکته فنی که کشت ویروس روی محیط مخصوص- که نوعی محیط گرفته شده از تخم مرغ است- وقت زیادی می‌گیرد و تازه بگیر، نگیر هم دارد، می‌شود حساب کرد که تعداد واکسن‌هایی که تولید می‌شود، خیلی کم باشد.
ما هم کم داریم
وقتی در کشورهای تولیدکننده واکسن، اوضاع این است، وضع ما را که باید همین واکسن را بخریم و وارد کنیم بدتر است. در کشور ما کمبود جدی‌تر است.
دکتر رسول دیناروند، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت می‌گوید: «اگر می‌خواستیم برای همه افراد توصیه شده هم واکسن تهیه کنیم، باید چیزی حدود چهار تا پنج میلیون دوز وارد می‌کردیم، اما امسال فقط توانستیم 5/1 میلیون دوز بخریم، که البته نسبت به سال گذشته خیلی بیشتر است.»
از امسال واکسن آنفلوانزا و هپاتیت به داروخانه‌ها تحویل داده شده و طبق بخش‌نامه‌ای به آن‌ها ابلاغ شده، باید آن را فقط در اختیار مراکز مجاز تزریق واکسن قرار دهند و نه کسانی که از پزشک نسخه می‌آورند. به این ترتیب سعی شده در توزیع آن نظارت دقیق‌تری انجام شود تا کسانی که واقعا به آن نیاز دارند، بتوانند واکسن را تهیه کنند.
حتی اگر کم نداشتیم
دکتر عمادی، متخصص عفونی می‌گوید: « درست است که ما با کمبود واکسن مواجهیم، اما حتی اگر تعداد کافی از آن هم در اختیار داشتیم، دلیلی ندارد که همه مردم واکسن بزنند.
فرد سالم و جوانی که اگر آنفلوانزا بگیرد، می‌تواند به خوبی با آن مقابله کند و سریع خوب شود، لزومی ندارد واکسن بزند. واکسن برای کسانی توصیه می‌شود که آنفلوانزا در آن‌ها به یک بیماری کشنده و خطرناک تبدیل می‌شود.»
از جمله این افراد، کسانی هستند که بیماری مزمن دارند، یا افرادی که دچار بیماری‌های بدخیم مثل لوسمی لنفوم، نارسایی کلیه و آسم هستند. در این بیماران، آنفلوانزا می‌تواند عوارضی مثل پنومونی یا سینه پهلو یا عفونت منتشر کند و حتی باعث مرگ نیز بشود.
از سوی دیگر دکتر سیدحمید خویی، رییس انجمن علمی داروسازان ایران، تضعیف سیستم ایمنی بدن را هم از عوارض جانبی استفاده از واکسن آنفلوانزا می‌داند. نظری که البته متخصصان عفونی درباره آن تردید دارند.
آیا پشت پرده‌ای هم هست؟
وقتی واکسن آنفلوانزایی که امسال تولید می‌شود، دیگر برای سال بعد قابل استفاده نیست، به این ترتیب، این سناریو در ذهن شکل می‌گیرد که شاید علت بعضی توصیه‌ها به استفاده از این واکسن، چیز دیگری باشد. برخی کارشناسان معتقدند، تاکید بیش از حد و دوپهلوی بعضی متخصصان، برای داروها ممکن است تاثیر شرکت‌های دارویی باشد. نظری که دکتر دیناروند هم آن را تایید می‌کند، ولی احتمال آن را درباره واکسن آنفلوانزا رد می‌کند:«آن قدر محدودیت هست، که نیازی به تبلیغ بیشتر برای خرید آن نیست.»
البته معاون وزیر بهداشت تاکید می‌کند که روی تبلیغات دارویی، نظارت دقیقی اعمال می‌شود.
نظر دکتر عمادی هم در این باره همین است، ضمن آن که اضافه می‌کند:« درباره واکسن
هپاتیت ب مشابه این تاکیدهای بی مبنا را داشتیم، مثل این که مقدار زیادی واکسن روی دست شرکت وارد کننده مانده بود و سعی می‌کرد هرجور شده مردم را متقاعد کند، که آن‌ها باید واکسن هپاتیت بزنند، در صورتی که فقط افراد پرخطر به آن نیاز دارند.»