او در مقام دبیر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، خود به سیاست‌های جشنواره منتقد بود و با دیدی انتقادی و البته واقع‌بینانه فضای گفت‌وگویی متفاوت را ایجاد کرد.
او در اسفند سال گذشته به سمت دبیری جشنواره منصوب شد و از مدیریت مجموعه تئاترشهر استفعا داد تا کارهای مهم‌ترین جشنواره تئاتر کشور را هدایت کند. بیست و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از پریروز در تهران و 4 استان آغاز به کار کرده است.
- در نشست خبری جشنواره تئاتر اعلام کردید که بر دوش گذشتگان ایستاده‌اید. اما در این دوره می‌بینیم که تغییرات زیادی صورت گرفته است؛ تغییر در برگزاری زمان جشنواره، اختصاص زمان مستقل برای نشست‌ها و اجرا در شهرستان‌ها. از طرف دیگر می‌گویید که این دوره با دوره‌های قبلی متفاوت است. چقدر به سیاست‌های دوره‌های قبلی به‌عنوان دبیر مهم‌ترین جشنواره تئاتری کشور وفادار ماندید؟
اینکه می‌گویم این جشنواره تفاوت‌هایی با دوره‌های قبلی دارد، به این معنی نیست که دوره‌های قبلی بد برگزار شده و این دوره با دبیری من خوب برگزار می‌شود. من اعلام کرده‌ام که بر دوش گذشتگان ایستاده‌ام و براساس تجربیاتی که از گذشته برایمان مانده است، جشنواره را طراحی و اجرا می‌کنیم. شرایطی که امروز در آن ایستاده‌ایم را مدیون گذشتگان می‌دانم و قطعا هرکسی که بیاید باید این حرکت را رو به جلو ببرد. بخش‌های زیادی در این بین مؤثر هستند. شاید مهم‌ترین نکته نگاه و سلیقه مخاطبان امروز تئاتر است. مخاطبان امروز تئاتر با مخاطبان 10سال پیش تئاتر متفاوت هستند. جریانات دست به دست هم می‌دهد که شما جشنواره‌ای برگزار کنید که مورد طبع مخاطب امروزی تئاتر باشد. از طرف دیگر تنوع بخش‌های مختلف جشنواره باعث می‌شد که مخاطب نتواند از همه بخش‌های جشنواره استفاده کند. به همین دلیل امسال برنامه‌ریزی کردیم که از 16 تا 21 بهمن، نشست‌ها، نمایشنامه‌خوانی و سمینارهای پژوهشی در استان‌ها و تهران برگزار شود تا مخاطبان بتوانند از این برنامه‌ها استفاده کنند، سپس از 23 بهمن بخش‌های دیگر جشنواره شروع شود. این تغییر زمان به این معنی نیست که این بخش‌ها مهم هستند یا نه، این تغییرات انجام گرفت تا مخاطب بتواند از برنامه‌ها به‌خوبی استفاده کند.
- در طول جشنواره معمولا از نشست‌های تخصصی استقبال نمی‌شود. با این حساب شما فکر می‌کنید این تغییر زمان باعث می‌شود که مخاطب از این بخش استقبال کند؟
بخش پژوهشی و کارگاه‌های جشنواره از بخش‌های مهم جشنواره هستند اما با این برنامه‌ریزی، گویی بخش جنبی جشنواره محسوب می‌شوند. اما با تغییر زمانی، مخاطبان می‌توانند به راحتی از این بخش‌ها استفاده کنند.
- تفاوت دیگر بیست‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر را می‌توان در اجرای نمایش‌ها در شهرستان‌ها جست.
اجرای این طرح از مرحله فکر تا مرحله عمل، کار بسیار دشواری بود. هماهنگی با اداره کل استان‌ها و مراکز مختلف گروه‌های نمایشی که بازیگران مشترکی دارند، زمان زیادی را از ما گرفت.
- با این حساب امسال در جشنواره، گروه‌های حرفهای برای شرکت در جشنواره به شهرستان‌ها می‌روند؟
بله. طبق جدولی که ما داریم و به استان‌ها هم ابلاغ شده است، گروه‌های مختلفی از بخش‌های مختلف جشنواره انتخاب شده‌اند که از 16 تا 21بهمن، 6 نمایش را در هر استان اجرا می‌کنند. اجرای این طرح را مدیون هنرمندانی هستیم که با ما همکاری کردند و پذیرفتند که با بودجه‌ای که زیاد هم نیست به استان‌ها بروند.
- نکته دیگری که شما در سیاست‌های این دوره‌تان اشاره کردید، کشف استعدادهای جوان است. از طرف دیگر ما می‌گوییم که دبیر جشنواره سیاستگذار یک ساله تئاتر کشور نیست و به همین دلیل دبیر، مسئول کشف استعدادهای هنرمندان جوان نمی‌شود، خصوصا اینکه دبیر در بازبینی نمایش‌ها شرکت ندارد که بخواهد نمایشی را انتخاب کند.
اکثر دبیرها در جشنواره‌های معتبر دنیا در انتخاب آثار حضور دارند و براساس سیاست‌ها و معیارهای تئاتری آن سال در بازبینی‌ها شرکت و کار انتخاب می‌کنند و نمایش‌های بخش‌های مختلف جشنواره با نگاه مستقیم دبیر انتخاب می‌شود. اما در جشنواره تئاتر فجر تمام تلاشمان را کردیم که در شناسایی گروه‌های جوان فعال عمل کنیم. در شناسایی گروه‌های جوان در بخش تجربه‌های نو و بخش‌های دیگر من هم مشارکت داشتم. گروه‌های جوان از نظر من گروه‌های کم‌تجربه نیستند، بلکه گروه‌هایی هستند که ناشناخته مانده‌اند و شرایط حضور در یک فضای حرفهای تنها از طریق جشنواره برایشان امکان‌پذیر است، در غیراین‌صورت اگر به محلی حرفهای مثل تئاتر شهر مراجعه کنند شاید جایگاهی برایشان تعریف نشده باشد، اما حضور در جشنواره حداقل امکان برای ارائه کارشان است؛ از این بابت می‌توان گفت که جشنواره محلی است برای کشف استعدادهای جوان و معرفی آنان به تئاتر حرفهای کشور.
- این سؤالات را پرسیدم تا به این سؤال برسم که بیست‌ونهمین دوره جشنواره تئاتر فجر در حال برگزاری است، اما سیاست مشخصی ندارد و هر سال سیاست جدیدی از سوی دبیر جشنواره مشخص می‌شود.
متأسفانه جشنواره تئاتر فجر ساختار ثابتی ندارد و سال‌های سال است که حرفهای زیادی زده می‌شود و زمانی که جشنواره به پایان می‌رسد، تمام این صحبت‌ها تمام و به‌فراموشی سپرده می‌شود. دبیر هم در حد اختیارات دوران دبیری‌‌اش می‌تواند یک‌سری از کارها را انجام بدهد و اظهار نظر کند. از ابتدای سال در همان حدی که اختیاراتی داشتم حرف زدم و سعی کردم که ایده‌هایم را اجرا کنم. اما این یک بخش قضیه است و بخش مهم‌تر این است که چرا یک جشنواره با این ساختار هنوز تعریف مشخصی ندارد و آسیب‌شناسی هم نشده است. هر دبیری هم که می‌آید بنا به سلیقه خودش بخش‌هایی را کم یا بخش‌هایی را اضافه می‌کند. می‌خواهم بگویم که تعریف درستی از بخش‌های مختلف تئاتر فجر وجود ندارد. تا زمانی که جشنواره تئاتر فجر ساختار تعریف شده نداشته باشد و با رفتن و آمدن‌ها این ساختار تغییر کند، نمی‌توان گفت که حرکت جشنواره درست است.
- برای نخستین بار امسال شورای سیاستگذاری جشنواره تئاتر فجر شکل گرفته است. آیا در این شورا تصمیماتی برای این حل این موضوع گرفته شده است؟
شورای سیاستگذاری جشنواره هم به لحاظ کیفی و هم به لحاظ ساختار می‌تواند چشم‌انداز درستی از جشنواره تعریف کند تا دبیران جشنواره براساس سیاست‌های مشخص‌شده حرکت کنند. واقعیت امر این است که در حال حاضر دبیر هر جشنواره سیاست‌هایی را مشخص می‌کند، اما باید بعد از برگزاری 29 دوره، ساختار جشنواره مشخص باشد و اگر دبیر بنا به سیاست روز نیاز به تغییراتی دارد، این تغییرات حتما باید آسیب‌شناسی و نظرسنجی شود.
- تغییر دیگری که امسال در جشنواره شاهد هستیم، مشارکت در هزینههای شرکت گروه‌های خارجی است؛ یعنی امری برخلاف سال‌های گذشته. شاید این نخستین قدم برای حرفهای شدن جشنواره باشد. اما از سوی دیگر این نگرانی وجود دارد که گروه‌های حرفهای به جشنواره نیایند چرا که وقتی تمام هزینههای گروه‌های خارجی پرداخت می‌شد، گروه‌های درجه 4و 5 به‌جشنواره می‌آمدند. آیا این روند باعث افت کارهای خارجی نمی‌شود؟
درست می‌گویید. اما امسال گروه‌هایی که انتخاب شده‌اند، شناسنامه دارند و مخاطب می‌تواند بفهمد که این گروه‌ها در چه جایگاه تئاتر حرفهای دنیا ایستاده‌اند. اگر قرار است جشنواره‌ای حرفهای برگزار شود باید سیاست‌های آن هم حرفهای باشد. سیاست‌هایی که در جشنواره فجر اعمال می‌شود متأسفانه متغیر است؛ سیاست‌هایی که حتی در کیفیت کارهای خارجی تأثیر زیادی دارد. من با خیلی از گروه‌ها و مهمانان جشنواره قول و قرارهایی گذاشتم، اما چه ضمانتی وجود دارد که این قول و قرارها پیگیری بشود. جشنواره باید به لحاظ کیفی روندی را طی کند. در این دوره ما گروه‌ها را دعوت کردیم تا تعاملی بین گروه‌های خارجی و گروه‌های ایرانی برای تعاملات کارهای مشترک به‌وجود بیاید. اما چه کسی می‌تواند ضمانت بدهد که این موارد اتفاق می‌افتد؟ محمد حیدری دبیر این دوره از جشنواره است که اول اسفند کارش تمام می‌شود... و یا در مورد دبیری که برای 3سال بعد انتخاب می‌شود، چه ضمانتی وجود دارد که با تغییر مدیریت در سطح کلان، او تغییر نکند؛ به‌نظرم ضمانت اجرایی وجود ندارد.
- چه باید کرد؟
به‌نظرم باید نوع نگاه به تئاتر تغییر کند. نوع نگاه و سیاستی که برای تئاتر وجود دارد حرفهای نیست. به راحتی برنامه‌های تئاتر می‌تواند تغییر کند، حتی اگر شورای سیاستگذاری شکل بگیرد و حتی اگر ساختاری برای جشنواره تعریف شود. این صحبت‌ها به این معنی نیست که حرفهای قبلی خودم را نقض کرده‌ام اما باید بگویم وقتی در سطح کلان، سیاست‌ها تغییر می‌کند - مثلا اگر مدیر مرکز هنرهای نمایشی تغییر کند می‌تواند بگوید که من با این دبیر کار نمی‌کنم- چیزی فراتر از اینها تصمیمات نیاز است؛ یعنی این تصمیمات باید خیلی فراتر از مدیریت مرکز هنرهای نمایشی باشد. باید براساس اتفاقات سیاسی این موضوع رقم نخورد که اگر سیاست فرهنگی تغییر کرد، دبیر هم تغییر کند. اگر این اتفاق بیفتد در این صورت یک دبیر 3 سال وقت دارد که سیاست‌های خودش را اجرا کند.
- یا سیاست‌های خودش را ادامه بدهد.
بله. تئاتر نمی‌تواند یک شبه متحول شود. در تولید تئاتر می‌گویم که تئاتر در لحظه می‌میرد و اگر نمیرد لحظه بعدی متولد نمی‌شود. سیاستگذاری‌ای که برای تئاتر ایجاد می‌شود، باید متکی بر موقعیت تئاتر روز طراحی و اجرا شود. سیاستی که برای تئاتر تعریف می‌شود، نمی‌تواند در روند یک ساله اجرا شود. اما باید ببینیم که این دبیر چقدر توانمند است و چقدر برنامه و اندیشه دارد.
- با این حساب خیلی هم روی دوش گذشتگان نایستادیم.
اینطوری هم نیست. اگر از تجربیات گذشتگان استفاده می‌کنیم باید آن را به روز کنیم و از تجربیات شخصی و معلومات و علم جدید هم استفاده کنیم، وگرنه با سلیقه خیلی کارها می‌شود کرد.