روزانه بیش از 4میلیون نفر در شهر تهران با وسایل حمل و نقل عمومی تردد می‌کنند که انتظار می‌رود این استقبال همزمان با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، افزایش محدوده طرح زوج یا فرد در تمام شهر و نیز نزدیک شدن به روزهای پایانی سال، بیش از این هم بشود.
اما آنچه در این میان مهم است و گاهی موجب ناراحتی شهروندان می‌شود تا به قول رئیس شورای شهر تهران «کرامت انسانی» خدشه‌دار شود، کمبود اعتبار و تجهیزات در خطوط مترو و شرکت واحد اتوبوسرانی است. البته مدیران شهری با وجود تمامی این کمبودها که باید از سوی دولت برای توسعه حمل و نقل عمومی جبران شود، سعی می‌کنند مشکلی در زمینه استفاده شهروندان از وسایل حمل و نقل عمومی به وجود نیاید.
در این گزارش نگاهی داشته‌ایم به آنچه در عرصه حمل و نقل عمومی تهران روی می‌دهد.
اصلی‌ترین شبکه‌های حمل و نقل عمومی در هر شهری را اتوبوسرانی و مترو تشکیل می‌دهند؛ در تهران نیز به همین گونه است. توسعه حمل و نقل عمومی در همه شهرهای جهان از اولویت‌های اول مدیریت شهرهاست که این امر همیشه با پشتیبانی دولت‌ها صورت می‌گیرد. اهمیت توسعه حمل و نقل عمومی برای دولت‌ها از آن روست که استفاده بیشتر شهروندان از انواع وسیله حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس و مترو موجب صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های فسیلی توسط خودروهای شخصی، کاهش ترافیک، کاهش آلودگی هوا و صدا، استهلاک کمتر خودروها و ده‌ها مورد دیگر می‌شود.
مترو؛ مسافران در ایستگاه؛ قطارها در گمرک
در شرایط کنونی باید مترو را به عنوان اصلی‌ترین وسیله حمل و نقل عمومی در تهران به حساب آورد؛ شبکه مترویی که با توجه به اهمیت آن برای شهروندان، در سال‌های گذشته تبدیل به محل تسویه حساب برخی از مسئولان شده است.
شهروندان تهرانی در شرق و غرب تهران این روزها به راحتی به یکی از ایستگاه‌های مترو دسترسی دارند و می‌توانند از طریق یکی از 75 ایستگاه موجود در گوشه و کنار شهر به راحتی وارد این سیستم شده و در تونل‌های زیرزمینی شهر که در حال حاضر طول آنها به حدود 107کیلومتر رسیده است، سفر کنند. اما نکته مهم این است که متروی تهران تا پیش از هدفمندی یارانه‌ها روزانه حدود یک میلیون و 400هزار نفر را جا به جا می‌کرد که مسئولان مترو از افزایش این مقدار خبر داده‌اند. در آخرین روزهای دی ماه بود که جعفر ربیعی، مدیر شرکت بهره‌برداری مترو درباره روند افزایش مسافران مترو در روزهای آخر سال و کمبودهای موجود در زمینه توسعه شبکه مترو گفت: پس از هدفمند‌سازی یارانه‌ها تعداد مسافران مترو حدود 10درصد افزایش داشته است.
ضمن اینکه پیش‌بینی می‌شود تعداد مسافران مترو در ماه‌های پایانی سال باز هم افزایش یابد؛ به‌گونه‌ای که نسبت به پیش از هدفمند‌سازی یارانه‌ها در مجموع میزان افزایش مسافران به 25درصد برسد. وی پیش‌بینی کرده بود با توجه به کم‌شدن ذخیره بنزین یارانه‌ای در کارت سوخت خودروها، شهروندان بیشتری از مترو استفاده کرده و تعداد مسافران مترو به روزانه 2میلیون و 100هزار نفر برسد اما حتی تعداد 2میلیون مسافر در روز هم با ظرفیت و توان حمل مسافر توسط مترو فاصله قابل توجهی دارد.
طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، متروی تهران می‌تواند روزانه بیش از 4میلیون مسافر را جابه‌جا کند، اما رسیدن به این ظرفیت، امکانات و تجهیزات مورد نیاز را می‌طلبد. در همین ارتباط نیز شهردار تهران هفته گذشته در مراسم افتتاح دوایستگاه از خط 4 متروی تهران گفت: اکنون ما در خطوط موجود مترو می‌توانیم به جای اعزام هر 5دقیقه یک قطار، سرفاصله حرکت‌ها را به 2دقیقه کاهش دهیم و ظرفیت مترو را به 4میلیون مسافر در روز برسانیم اما به دلیل کمبود قطار میزان جابه‌جایی‌ها حدود یک میلیون و 700هزار نفر است، این در حالی است که از دی ماه تا کنون 7 قطار جدید در گمرک معطل مانده است.
اهمیت به کارگیری قطارهای جدید برای خطوط مترو تا آنجاست که حتی نمایندگان مردم در شورای اسلامی شهر و مجلس شورای اسلامی نیز بارها بر آن همزمان با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها تاکید داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین قوانین مصوب نهاد قانونگذاری کشور برای تامین اعتبار مورد نیاز مترو در تهران و دیگر کلانشهرها، قانون اختصاص 2میلیارد دلار اعتبار از محل صندوق ذخیره ارزی است که دولت به عنوان نهاد مسئول در پرداخت این اعتبار تاکنون به تذکرات نمایندگان مردم و مدیریت شهری توجهی نکرده است. در حال حاضر هم این مردم هستند که فشار ناشی از ازدحام مسافران را تحمل می‌کنند. البته با وجود تمام این کمبودها، مدیریت شهری کار خود را با تمام قدرت ادامه می‌دهد، چراکه تا پایان امسال قرار است ادامه خط یک مترو به تجریش برسد.
اتوبوس؛پرسرعت و شبانهروزیبا نزدیک شدن به آخر سال و افزایش سفرها، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران نیزگفت: اتوبوس‌های از رده خارج در روزهای پایانی سال برای سرویس‌دهی به مردم موقتاً وارد خطوط می‌شوند.
این صحبت عضو شورای شهر تهران از کمبودهای موجود در یکی دیگر از اصلی‌ترین سیستم‌های حمل و نقل عمومی شهر خبر می‌دهد. مرتضی طلایی در ادامه افزود: تعداد قابل توجهی اتوبوس که طول عمر مفیدشان به سر آمده و به طور طبیعی از رده خارج شده‌اند وارد خطوط می‌شوند چراکه معجزه‌ای نمی‌توان کرد؛ باید اتوبوس تأمین و جایگزین شود ولی با شرایط، مشکلات و موانعی که وجود دارد مجبوریم به دلیل تقاضایی که نمی‌توان آن را حذف کرد، این کار را انجام دهیم.
شرکت واحد از قدیمی‌ترین سیستم‌های حمل و نقل مسافران در شهرهاست. قبل از ورود مترو، روزگاری بود که اتوبوس‌های دوطبقه قدیمی در خیابان‌های تهران جولان می‌دادند و مسافران شرکت واحد نیز با هزار زور و زحمت سوار اتوبوس‌های لیلاند و بنز 302 قدیمی می‌شدند که از کمترین استانداردهای لازم برای سفرهای درون شهری برخوردار بودند. با آغاز دهه 70 کم‌کم اتوبوس‌های جدیدی به خطوط شرکت واحد تهران اضافه شدند. البته نوسازی این ناوگان با سرعت مناسبی صورت نمی‌گرفت که یکی از نتایج منفی این امر افزایش آلودگی هوای تهران بود.
این روند تا همین چند سال پیش ادامه داشت تا اینکه شهرداری تهران در اقدامی جهادی دست به نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و نیز راه‌اندازی خطوط اتوبوس‌های تندرو زد که می‌توان آن را تحولی عظیم برای شبکه اتوبوسرانی ایرانی دانست. خطوط 4گانه اتوبوس‌های تندرو که از سال 87 آغاز به کار کردند امروز با بیش از 100کیلومتر طول در دو مسیر اصلی شمالی- جنوبی و شرقی-غربی بیش از یک میلیون و 800هزار مسافر را در هر روز جا به جا می‌کند؛ خطوطی که معاون حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران از افزایش آنها به 10 خط در سال آینده خبر داده است.
اما اجرای هدفمندی یارانه‌ها از جمله مهم‌ترین قوانینی است که تاثیر مستقیم آن بر حمل و نقل عمومی شهر دیده شده است. پیش از اجرایی شدن این قانون نیز پیمان سنندجی، مدیر عامل شرکت واحد اتوبوسرانی درباره احتمال افزایش تعداد مسافران اتوبوس‌های شرکت واحد گفته بود: با اجرای این قانون مسافران شرکت واحد 14 درصد افزایش خواهد یافت که طبق پیش‌بینی‌ها این مقدار تا 25درصد هم خواهد رسید.
همه این موارد را که در کنار هم بگذاریم به این نتیجه می‌رسیم که شرکت واحد نیز برای توسعه ناوگان پا به پای افزایش تعداد مسافران نیاز به بیش از 2هزار دستگاه اتوبوس جدید دارد. سنندجی در این باره نیز گفته است: از مجموع 2هزار دستگاه اتوبوسی که پیش از این هم اعلام کرده بودیم برای پاسخگویی به افزایش تقاضای سفر شهروندان به این تعداد نیازمندیم، تا کنون حواله 150 دستگاه اتوبوس صادر شده که در این میان 100 دستگاه اتوبوس را تحویل گرفته‌ایم و وارد خطوط کرده‌ایم.
قرار است از چند روز دیگر تمام شهر در محدوده طرح زوج یا فرد قرار بگیرد. این نیز عامل دیگری است برای اینکه شهروندان بیشتری به سمت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی حرکت کنند. در این میان آنچه مهم است همان «کرامت انسانی» است که مهدی چمران، رئیس شورای شهر چندی پیش در اظهار نظری گفته بود: اینکه مسافران به‌دلیل حجم انبوه جمعیت در مترو، در شرایط نامناسبی بایستند تا سفر کنند، دور از کرامت انسانی است.