در ماه‌های اخیر درباره این واکسن حرف و حدیث‌های زیادی وجود داشته. عده‌ای برای این واکسن تبلیغ کرده‌اند و عده‌ای مخالفت کرده‌اند.
دکتر مهرناز رسولی‌نژاد، متخصص بیماری‌های عفونی و مدیر گروه بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص بیماری آنفلوآنزا و همچنین وضعیت دسترسی مردم به واکسن آن در کشور توضیح می‌دهد.
***
- خانم دکتر، اول از خود آنفلوآنزا شروع کنیم؟
بیماری آنفلوآنزا یک بیماری ویروسی حاد و شدید است که می‌تواند کشنده باشد و چون ویروس آنفلوآنزا بخصوص ویروس آنفلوآنزای نوع A ویروسی است که هر ساله تغییرات کوچک و بزرگی پیدا می‌کند، یعنی آنتی‌ژن‌های سطحی آن گاهی اوقات تغییرات مختصر و گاهی اوقات تغییرات اساسی پیدا می‌کنند، بنابراین به طور مرتب هر ساله می‌توانند باعث ایجاد بیماری شوند.
یعنی همین تغییرات کوچک می‌تواند هر سال در یک منطقه تعدادی از افراد را مبتلا به بیماری کند و تغییرات بزرگ آنتی‌ژنی نیز در سطح جهان می‌تواند تعداد زیادی از افراد را مبتلا به آنفلوآنزا کند و در واقع پاندمی یا همه‌گیری جهانی ایجاد کند. بنابراین آنفلوآنزا یک بیماری ویروسی غیرقابل درمان است.
- یعنی داروهایی که برای این بیماری وجود دارند موثر نیستند؟
ببینید، دارو برای این بیماری وجود دارد، ولی این داروها تنها طول دوره بیماری را کوتاه می‌کنند و درمان اساسی قطعی برای آن وجود ندارد. برای همین تنها راه مقابله با این ویروس تهیه واکسن است.
واکسنی که تهیه می‌شود یا از نوع ویروس کشته شده است یا از قسمت‌هایی از ویروس است که برای تهیه واکسن از آنها استفاده می‌کنند.
- چرا برای آنفلوآنزا هر ساله واکسن جدیدی تولید می‌شود؟
تغییرات سالیانه آنتی‌ژنها در این بیماری سبب می‌شود که هر سال واکسن جدیدی از برای آن تهیه شود. این واکسن جدید از ویروسی است که سال قبل باعث اپیدمی بیماری شده است و معمولا 8 تا 10 ماه قبل از پیدایش فصل آنفلوآنزا این واکسن را تهیه می‌کنند و در اختیار عموم قرار می‌دهند.
- بیشترین زمان فعالیت ویروس آنفلوآنزا کدام فصول است؟
حداکثر فعالیت این ویروس در فصل‌های پاییز، زمستان و اوایل بهار است و به محض گرم شدن هوا شدت آلوده‌کنندگی آن از بین می‌رود ولی در این 8 ماه که ویروس فعال است می‌تواند در افراد خاصی منجر به عوارض خیلی شدید یا حتی مرگ شود.
- حالا برویم سراغ واکسن. میزان اثر بخشی واکسن آنفلوآنزا چقدر است؟ یعنی پس از تزریق چقدر می‌شود مطمئن بود که فرد بیمار نمی‌شود؟
واکسنی که الان از طرف سازمان بهداشت جهانی تهیه شده و مسئولین بهداشتی آن را مورد تایید قرار داده‌اند، می‌تواند 70 تا 90 درصد از بروز بیماری جلوگیری کند.
هر ساله برای تهیه این واکسن در سطح جهان هزینه بسیار زیادی خرج می‌شود و معمولا شرکتهایی که این واکسن را تهیه می‌کنند شرکتهایی هستند که باید مورد تایید سازمان بهداشت جهانی قرار بگیرند.
- شما تزریق این واکسن را به چه کسانی توصیه می‌کنید؟
ببینید، این واکسن برای هیچکس منع مصرف ندارد ولی توصیه می‌شود تمام کسانی که در معرض خطر هستند، حتما باید واکسیناسیون شوند.
همچنین تمام کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند که می‌تواند باعث ناتوانیشان شود مثل کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای قلب و عروق دارند، تمام کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای ریوی مثل آسم یا برونشیت مزمن یا نارسایی‌های تنفسی دارند، کسانی که بیماری‌های مزمن کبدی یا کلیوی دارند یا مبتلا به دیابت هستند، باید حتما واکسن را دریافت کنند. بهترین زمان واکسن آنفلوآنزا هم در اوایل پاییز است.
- یعنی تمام افراد در هر سنی اگر مبتلا به این بیماری‌های زمینه‌ای باشند باید واکسن دریافت کنند؟ حتی کودکان؟
بله، این بیماری‌های زمینه‌ای دیگر سن نمی‌شناسند. یعنی حتی اگر کودکی مبتلا به بیماری دیابت یا آسم بود باید این واکسن را دریافت کند. به خاطر اینکه بیماری آنفلوآنزا باعث تشدید روند مخرب این بیماری‌ها می‌شود.
ضمن اینکه این افراد عوارض آنفلوآنزا مثل ذات‌الریه را بیشتر می‌گیرند. ولی به جز اینها الان دیگر توصیه می‌شود افرادی که بالای سن 50 سال هستند حتما واکسن سالیانه را دریافت کنند.
همچنین کسانی که از داروهای سرکوب‌کننده ایمنی استفاده می‌کنند، مثل افراد مبتلا به سرطان هم باید حتما این واکسن را دریافت کنند. در مورد خانمهای باردار و کودکان خیلی کوچک، در مواردی که بیماری آنفلوآنزا به صورت اپیدمی درمی‌آید واکسن توصیه می‌شود، ولی در اینجا نظر پزشک متخصص زنان و متخصص عفونی بسیار مهم است.
- شما گفتید خطر شیوع بیماری آنفلوآنزا بسیار زیاد است. پس چرا این واکسن مثل واکسن بیماری‌های دیگر که هر چند وقت یک‌بار کشوری می‌شوند، در دسترس مردم قرار نمی‌گیرد؟
ببینید، این مربوط به سیاستگذاری‌های کلان کشوری است که مرکز مدیریت بیماری‌ها و کارشناسان مربوط به این حوزه باید در این امر تصمیم‌گیری کنند. شاید الان تعداد موارد شیوع آنفلوآنزا به حدی نیست که دولت بخواهد برنامه تزریق واکسن آن را به صورت کشوری کند، یعنی به صورتی که همه بتوانند به صورت رایگان از آن استفاده کنند.
بنابراین الان دلایل محکمی برای پاسخ به این پرسش وجود ندارد. درست است که مسئولین بهداشتی بر وارد شدن واکسن تاکید دارند ولی این واکسن به طور رایگان در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد.
- دولت نمی‌تواند این واکسن را در اختیار افراد در معرض خطر قرار دهد؟
البته وقتی واکسن امسال وارد شد به طور رایگان به پرسنل حرف پزشکی با تمهیدات وزارت بهداشت هم در بیمارستان‌های دولتی و هم در بیمارستان‌های خصوصی در حال تزریق است، چون این افراد جزو افرادی هستند که در معرض ابتلا هستند.
ولی بقیه افراد باید خودشان واکسن را تهیه بکنند. این واکسن حتی تحت پوشش بیمه‌ها نیز قرار ندارد مگر بیمه‌های تکمیلی. البته هزینه این واکسن در مقابل هزینه‌های روزمره زندگی هزینه‌ای ندارد که یک بیمار نتواند تحمل پرداخت آن را داشته باشد.
قیمت این واکسن در برابر محافظتی که ایجاد می‌کند و سلامتی که فرد به دست می‌آورد بسیار ناچیز است.
واکسن طی چند دوره تزریق می‌شود؟
واکسن هر سال یک نوبت تزریق می‌شود و معمولا هم در قسمت بالای دست و داخل عضله تزریق می‌شود. بهتر است که وقتی بیمار می‌خواهد این واکسن را تزریق کند علائم سرماخوردگی مثل گرفتگی بینی را نداشته باشد.
البته خود آنفلوآنزا معمولا با تب شدید و درد بدن، خستگی و آبریزش و سرفه همراه است و خیلی سخت‌تر و شدید‌تر از علائم سرماخوردگی است ولی بهتر است که بیمار در موقع تزریق واکسن علائم سرماخوردگی را نداشته باشد برای اینکه ممکن است 24 تا 48 ساعت بعد از تزریق واکسن، بیمار دچار درد شدید ناحیه تزریق واکسن همراه با تب شود که این علائم همراه با علائم سرماخوردگی برای بیمار بسیار آزار دهنده است.
- فرمولاسیون واکسن آنفلوآنزا به صورت اسپری که تازه ساخته شده وارد کشور شده است؟
خیر، البته فرمولاسیون واکسن که به صورت اسپری استفاده می‌شود، الان چند سال است که در آمریکا مورد تایید قرار گرفته ولی محدودیت سنی دارد و برای کودکان و افراد خیلی مسن تجویز نمی‌شود.
در تحقیقی هم که در اروپا انجام شد مشخص شد که به دنبال استفاده از اسپری یک سری از عوارض عصبی ایجاد شد. ما هنوز این فرم از واکسن را در کشور نداریم و منتظر تایید نهایی آن هستیم.
- صحبت دیگری هم باقی مانده؟
درست است که واکسن الان رایگان در اختیار مردم نیست ولی صد در صد جنبه پزشکی ندارد و جنبه تجاری صرف نمی‌تواند داشته باشد.
بخصوص الان در بحث واکسن آنفلوآنزا بیماری آنفلوآنزای پرندگان هم مطرح است و یکی از دلایلی که ما اهمیت واکسن آنفلوآنزای انسانی را مطرح می‌کنیم این است که اگر همزمان ویروسهای این دو بیماری وارد بدن شوند، می‌توانند تغییر و تحولی که ممکن است در ویروس آنفلوآنزای پرندگان ایجاد شود را تسریع کنند.
همین روند باعث ایجاد ویروس جدیدی می‌شود که این ویروس جدید می‌تواند به راحتی از انسانی به انسان دیگر منتقل شود.
به طور کلی ویروس آنفلوآنزای پرندگان نمی‌تواند از انسانی به انسان دیگر منتقل شود ولی با اضافه شدن ویروس آنفلوآنزای انسانی و ایجاد عفونت همزمان این قابلیت را پیدا می‌کند که در سطح جامعه منتشر شود.
بنابراین استفاده از ویروس آنفلوآنزای انسانی برای تهیه واکسن باعث می‌شود عفونت همزمان دو ویروس در بدن اتفاق نیفتد.