در سال 1382 این مؤسسه اعلام کرد ایران و سوئیس واکسن جدید اوریون با سویه محلی ایرانی می‌سازند. براساس توافق به‌عمل آمده بین مسئولان دو کشور این واکسن با فناوری ایرانی و با سرمایه‌گذاری کشور سوئیس، ساخته شد.
مطالعات بالینی این واکسن هم در کشورهای ایران، آلمان، ایتالیا و سوئیس با موفقیت انجام شد و قرار شد تا سال 2005 این واکسن به تولید انبوه برسد. این در حالی بود که تا پیش از این، واکسن اوریون مورد استفاده در ایران از سویه ویروس ژاپنی روی سلول جوجه تهیه می‌شد، در حالی‌که واکسن جدید اوریون از سویه ایرانی روی سلول دیپلوئید انسانی تهیه شده بود.
مراحل تکمیل این طرح 16 سال به طول انجامید، اما سرانجام در سال گذشته، با همکاری 20 تن از محققان انستیتو رازی سویه جدید واکسن اوریون با عوارض جانبی بسیار کمتر نسبت به نوع خارجی آن تولید شد.
این واکسن علاوه بر قابلیت انحصاری برای پیشگیری از اوریون، به صورت MMR (سرخک، سرخجه، اوریون) نیز قابل استفاده است و حالا با گذراندن مراحل کنترل کیفی، بر روی انسان نیز قابل اجرا است.
دکتر محمد تقویان، فارماکولوژیست و مسئول بخش تولید واکسن‌های ویروسی مؤسسه تولید واکسن و سرم‌سازی رازی در این گفتگو در مورد مراحل تولید این واکسن و مزیت‌های آن نسبت به واکسن‌های مشابه تولید‌شده بیشتر توضیح می‌دهد.
- در حال حاضر چند نوع سویه شناخته‌شده برای تولید واکسن در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
در مورد واکسن اوریون ما در حدود 5 تا 6 نوع سویه ویروسی داریم که الان در سطح دنیا فقط با این چند سویه اقدام به تولید واکسن می‌کنند و فقط این سویه‌ها به عنوان سویه‌های واکسینال مورد قبول استانداردهای جهانی است.
- در مورد نقش سویه‌ها در تولید واکسن توضیح می‌دهید؟
ببینید، عامل اصلی در تولید واکسن، عامل بیماری‌زاست، البته به شرطی که خواص بیماری‌زایی آن تحلیل یافته باشد. همیشه واکسن را با استفاده از ویروسی که باعث ایجاد بیماری می‌شود تهیه می‌کنند.
در اصطلاح واکسن‌سازی به اولین ارگانیسمی که از آن برای تولید واکسن استفاده می‌کنند، در اصطلاح بذر یا سویه گفته می‌شود. بنا‌بر‌این خواص بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی این سویه‌ها باید کاملاً شناسایی شود.
- نحوه تهیه این سویه‌ها به چه صورت است؟
نحوه تهیه سویه به طور عمومی در سطح دنیا به این صورت است که سویه از ارگانیسم جدا می‌شود و در بسترهای سلولی مختلف تکثیر می‌شود تا حدی که بیماری‌زایی این سویه به حداقل برسد ولی کارایی خودش را برای مقاوم کردن بدن شخص در برابر بیماری از دست ندهد.
- آیا واکسن هم می‌تواند مثل دارو عوارض جانبی داشته باشد؟
بله، نکته مهم این است که واکسن هم مثل بقیه داروها علاوه بر فوایدش، مضرات و عوارض جانبی هم دارد. وقتی ما یک واکسن را با یک دارو مقایسه می‌کنیم، همین عوارض جانبی واکسن آن را نسبت به بقیه داروها متفاوت می‌کند.
اصولاً ما واکسن را برای کسانی تجویز می‌کنیم که خودشان مبتلا به بیماری نیستند به همین دلیل واکسن را به آن تزریق می‌کنیم که بدن فرد نسبت به آن بیماری مقاوم شود.
بنا‌بر‌این اگر در این‌صورت همراه با تزریق واکسن عارضه‌ای برای فرد ایجاد شود هم برای او و هم برای اطرافیان تحریک‌کننده و نگران‌کننده خواهد بود و آنها را نسبت به تزریق واکسن بد‌بین خواهد کرد.
در صورتی که اگر دارو برای فرد عارضه‌ای ایجاد کند چون بیمار در ابتدا تأثیرات مثبت دارو را دیده است شاید برایش اهمیتی نداشته باشد که متحمل عوارض دارو نیز خواهد شد یا نه.
ولی متأسفانه واکسن اثرش به زودی مشخص نمی‌شود و خود فرد هم شاید متوجه نشود که واکسن در او اثر کرده است یا نه و فقط با انجام تست‌های آزمایشگاهی می‌توان به این موضوع پی برد. بنا‌بر‌این باید هرچه بیشتر سعی شود که از عوارض واکسن جلوگیری شود.
- پس سویه‌هایی که در تولید واکسن به کار می‌روند از نظر این عوارض جانبی تفاوت‌هایی با هم دارند.
در واکسینولوژی دو خصلت عمومی برای یک واکسن در نظر گرفته می‌شود؛ اولاً واکسن باید مؤثر باشد و ثانیاً عوارض سوء نداشته باشد. سویه‌هایی که در سطح دنیا وجود دارد از نظر این دو فاکتور با هم تفاوت‌هایی دارند؛ بعضی عوارض جانبی کمتری دارند و بعضی دارای عوارض جانبی بیشتری هستند.
در مورد تأثیرات سودآور نیز به همین صورت است، همیشه در سطح دنیا این چالش وجود دارد که ما برای تولید واکسن از چه سویه‌هایی استفاده بکنیم همین حساسیت باعث شده که داشتن یک سویه مناسب از نظر اقتصادی برای مراکز تولید واکسن بسیار مهم تلقی شود.
همین باعث شده که دسترسی به سویه‌های واکسینال خیلی محدود شود یکی از نظر این‌که تعداد این سویه‌ها کم است و دیگر این‌که کسانی که این سویه‌ها را در اختیار دارند، به راحتی آنها را در اختیار کارخانجات دیگر قرار نمی‌دهند.
- واکسنی که الان برای بیماری اوریون تولید شده از نظر عوارض جانبی در چه وضعیتی است؟
ببینید، در تحقیقات اولیه مشخص شد که مقداری از عوارض جانبی سویه‌ای که برای تهیه واکسن استفاده می‌شد، در سطح جامعه مورد قبول نیست برای همین بخش تحقیقات مؤسسه به این فکر افتاد که یک گام فراتر نهد و سویه‌هایی تولید کند که عوارض جانبی کمتر و اثرات مفید بیشتر داشته باشد.
در سال 1382 پروژه‌ای تعریف شد و هدف آن این بود که یک سویه محلی برای تولید واکسن اوریون تهیه شود. تمامی بیولوژیست‌ها، میکرو‌بیولوژیست‌ها و ویروس‌شناس‌ها و پزشکان در این امر مشارکت داشتند.
نتایج اولیه استخراج این سویه ویروسی با موفقیت انجام گرفت. بعد از آن تست‌هایی نیز روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شد. وقتی مشاهده شد که این سویه عوارض جانبی روی حیوانات ندارد، به نتیجه رسیدیم که این سویه برای تولید واکسن اوریون و استفاده بر روی انسان می‌تواند مناسب باشد. در این زمینه چند کشور اروپایی نیز پیشنهاد دادند که پروژه را به صورت مشترک ادامه دهند.
- سویه تهیه‌شده از سلول انسانی نسبت به سویه تهیه شده روی جنین جوجه چه مزایایی دارد؟
نکته بسیار مهم این است که سویه‌ای که کشورهای اروپایی از آن استفاده می‌کنند، از سلولهای جنین جوجه تهیه می‌شود به همین دلیل عوارض جانبی این سویه‌ها بالاتر از سویه‌هایی است که از سلول انسانی تهیه می‌شود.
ویروس به تنهایی نمی‌تواند در محیط‌های شیمیایی رشد کند و برای تکثیر آن باید یک بستر مناسب وجود داشته باشد و این بستر مناسب حتماً باید یک سلول زنده باشد.
به طور طبیعی سویه‌ای که از سلول جنین جوجه تهیه می‌شود، مقداری از پروتئین و آنتی‌ژن‌های جنین جوجه داخل آن می‌ماند و این می‌تواند منبع ایجاد آلرژی در فرد گیرنده واکسن باشد.
ولی آنتی‌ژن سلول انسانی به مقدار کمتری احتمال دارد که در فرد ایجاد علائم آلرژی کند.
- این واکسن در چند نوبت و در چه سنینی تزریق خواهد شد؟
بعد از مراحل ثبت در وزارت بهداشت، در چهار ماه آینده این واکسن به صورت کشوری در دو نوبت در سال در کودکان تزریق خواهد شد و در موارد نادر هم بزرگسالان از این واکسن استفاده می‌کنند.
بهتر است بدانید استفاده از واکسن اوریون تا 95 درصد از ابتلای فرد به بیماری جلوگیری می‌کند.
