اما کمپانی‌های دست‌اندرکار انرژی و دوستداران محیط‌زیست در حال حاضر روی روش‌های کاهش آلودگی ناشی از این محصول رایج نفتی تمرکز کرده‌اند. آنها حتی در حال تحقیق روی چگونگی تأثیر فرمول‌های بهتر و صحیح‌تر در ارتقا کیفیت سوخت‌های مصرفی نیز هستند.
هرساله در سراسر جهان ده‌ها میلیون بشکه روغن موتور مصرف می‌شود. تنها در آمریکا رانندگان هر ساله در حدود 1/3میلیارد گالن روغن موتور مصرف کرده و کثیف تولید می‌کنند. حتی فراتر از آن، آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا (EPA ) برآورد کرده است که هرساله 200میلیون گالن (757/082 لیتر) نیز به‌صورت کاملا غیرقانونی وارد چرخه طبیعت می‌شود.
تنها بخشی از این محصول مصرف‌شده قابل بازیافت است که البته در مورد مزایای زیست‌محیطی آن هم ابهاماتی وجود دارد. این محصول مصرفی معمولاً به سوزاندن محکوم است. این راه نیز خود یک منبع تولید آلودگی بیشتر است. اما یک گزینه دیگر هم وجود دارد؛ استفاده از روغن موتور به‌عنوان یک منبع تجدیدپذیر. روغن موتور کهنه را می‌توان مجدداً تصفیه کرد. این فرایند منجر به احیای کیفیت آن در حد یک محصول تازه و باکیفیت خواهد شد. در نهایت این محصول می‌تواند بارها و بارها با همان قیمت و به‌عنوان یک روغن موتور متعارف به فروش برسد. در اروپا در حدود 50درصد از روغن موتورها مجدداً تصفیه و پالایش می‌شوند. مفسرین می‌گویند اروپا این را مدیون قوانینی است که در سال1975 وضع شدند، مجدداً در سال2008 این قوانین مورد بازنگری قرار گرفتند. در آمریکای شمالی تنها در حدود 10 الی 15درصد از روغن‌های موتور دوباره تصفیه می‌شوند.
بازاری که اخیراً برای روغن موتورهای بازیافتی تحت عنوان روغن موتورهای سبز ایجاد شده، به کندی در حال تغییر است. آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا درصدد است که تهدیدهای ناشی از مصرف غیرقانونی روغن موتورهای آلوده را در خلال یک‌سری فعالیت‌های سازمان‌یافته بیش از پیش برای عموم مردم تشریح کند. بدین‌منظور کمپینی تحت عنوان «آلودگی‌ای که شما دفع می‌کنید، در نهایت وارد آب آشامیدنی می‌شود» تشکیل شده است. آژانس حفاظت از محیط‌زیست برآورد کرده است که یک تغییر خیلی معمولی در روغن مصرفی می‌تواند به‌شدت بر میزان آلایندگی آن تأثیر داشته باشد. حتی یک تغییر خیلی جزئی ممکن است یک میلیون گالن آب شیرین را که در ظرف یک سال نیازهای 50نفر را مرتفع می‌سازد، آلوده کند.
این آژانس همچنین پیشنهاد می‌کند تا افرادی که خود شخصاً اقدام به تعویض روغن اتومبیلشان می‌کنند، از این کار دست بردارند. چنانچه هر قطره از روغن کهنه‌ای که این افراد غیرمتخصص هدر می‌دهند در ایستگاه‌های مخصوص تعویض روغن به‌طور صحیح جمع‌آوری شده و به مراکز بازیافت و دفن زباله یا سایر اماکن مربوطه ارجاع داده شود، سالانه می‌توان روغن بازیافتی کافی برای حدودا 50میلیون اتومبیل را از این راه تأمین کرد. انستیتو نفت آمریکا (API ) سایتی را طراحی کرده است که به مصرف‌کنندگان در جمع‌آوری و بازیافت روغن موتورهای مصرفی‌شان کمک می‌کند. ایستگاه‌های سرویس ماشین و مراکز مخصوص تعویض روغن سابق بر این هم روغن مصرفی را که از مشتریان خود با پرداخت هزینه‌ای ناچیز جمع‌آوری می‌کردند، مجدداً مورد استفاده قرار می‌دادند، اما منظور از بازیافت در واقع چیز دیگری است. در سال2005 دپارتمان انرژی آمریکا (DOE ) در پی تحقیقی اعلام کرد که حدود 80درصد از روغن موتورهای جمع‌آوری شده در جایگاه‌های ویژه به‌عنوان سوخت صنعتی در آسیاب‌ها، دیگ‌های بخار، کوره‌های آجرپزی، شوفاژخانه‌ها و صنایع آسفالتی مورد استفاده مجدد قرار گرفته‌اند.
این فرایند یک شمشیر دولبه است چرا که به روغن موتور مصرفی اتومبیل یک فرصت دوباره برای حیات می‌دهد اما در عین حال حجم قابل توجهی از آلاینده‌ها نظیر فلزات سنگین را نیز به محیط وارد خواهد ساخت. طبق تحقیقاتی که در مجله جامعه شیمی در همان سال به چاپ رسید، سرب و زینک از نمونه فلزات سنگینی هستند که بدین واسطه در محیط انتشار خواهند یافت. جان وسلی، تولیدکننده روغن‌های دوباره تصفیه شده با مارک اکواولترا (فوق اکو) می‌گوید: استفاده مجدد از روغن‌های موتور به روش غیراصولی مولد آلودگی و پسماندهای غیرضروری است؛ در حالی که روغن موتور کهنه می‌تواند بازیافت شود و مجدداً به‌عنوان روغن موتور مورد استفاده قرار گیرد. این تولیدکننده می‌افزاید: هیچ دلیلی برای دفع 200میلیون گالن روغن موتور در محیط وجود ندارد. این امر حتی نبایستی اتفاق بیفتد. واقعیت این است که این‌کار یک نحوه برخورد اشتباه از جانب مصرف‌کنندگان و یک تجارت اشتباه است. آقای وسلی در مورد سوزاندن روغن موتور به‌عنوان سوخت می‌گوید: اغلب محصولات پس از مصرف همین مسیر را طی می‌کنند اما اگر محصولی یک‌بار سوزانده شود، برای همیشه از دست رفته است.
جهت انجام فرایند تصفیه مجدد بیشترین هزینه صرف جمع‌آوری روغن موتور کهنه می‌شود؛ به همین دلیل است که ما وارد این حرفه شده‌ایم. ما می‌خواهیم کار صحیح را از دیدگاه اکولوژیکی انجام دهیم. در ضمن مزیت اقتصادی این کار هم قابل توجه است. مزیت اقتصادی کمپانی‌های بزرگی نظیر روغن موتور یونیورسال را ترغیب می‌کند که روغن موتورهای بازیافتی را به مشتریان ارائه دهند؛ روغن‌هایی که از نظر کیفیت مورد تأیید انستیتو نفت آمریکا و سایر کارخانه‌های معتبر اتومبیل‌سازی نیز باشند. این تضمین کیفیت شامل مواردی نظیر قابلیت استارت در آب و هوای سرد، کنترل زنگ‌زدگی، جلوگیری از فرسودگی موتور و آزمایش ویسکوزیته در درجه حرارت‌های بالا است. روغن‌های بازیافتی نه‌تنها بایستی دارای همان کیفیت روغن موتورهای خالص باشند، بلکه حتی قیمت فروش آنها نیز در خرده‌فروشی‌ها می‌باید معادل همان روغن خالص اولیه باشد.
بازیافت صحیح روغن موتورها به‌گونه‌ای که با روغن‌های نو تفاوتی نداشته باشند، در حال حاضر در دستورکار است. در طراحی موتورهای احتراق داخلی از اجزای فلزی استفاده می‌شود. روغن موتور ضرورتا یک لایه نازک ایجاد می‌کند، بدین واسطه این اطمینان فراهم می‌شود که هیچ‌کدام از اجزا به هر نوعی در تماس مستقیم با هم قرار نخواهند گرفت. این لایه مانع از فرسودگی اجزاء موتور می‌شود و در ضمن از میزان اصطکاک نیز می‌کاهد تا آسیب ناشی از حرارت به حداقل برسد. همچنین روغن کمک می‌کند که سطح موتور اتومبیل تمیز باقی بماند، استارت زدن را آسان‌تر ساخته و مانع از فرسودگی و زنگ‌زدگی نیز می‌شود. روغن آلودگی ناشی از فراورده‌های جانبی احتراق شامل کربن، دوده و حتی فلزات سنگین حاصل از کارکرد موتورهای فرسوده را جذب می‌کند.
در گذر زمان که روغن این مواد را به‌خود جذب کرد، کم‌کم از کارایی‌اش کاسته می‌شود. در عین حال روغن شامل افزودنی‌های شیمیایی نیز است که منجر به عملکرد بهتر موتور اتومبیل خواهند شد. افزودنی‌های شیمیایی حدود 15درصد از حجم روغن را به‌خود اختصاص می‌دهند و هرچه این میزان بیشتر شود، از کارکرد مفید روغن هم کاسته خواهد شد. در واقع نسبت بیشتر مواد شیمیایی باعث کمرنگ شدن نقش آنها در ممانعت از زنگ‌زدگی موتور و حتی جلوگیری از اضمحلال روغن موتور می‌شود. اما خصوصیات فیزیکی روغن موتور در خلال مصرف تحلیل نخواهد رفت. پالایش مجدد از یک فرایند تقطیر بی‌هوازی جهت حذف آلاینده‌ها استفاده می‌کند. فرایند تقطیر بی‌هوازی یک پایه روغنی جدید را به‌وجود می‌آورد که بعدها این پایه با افزودنی‌های مختلف اعم از تفکیک کننده‌ها، دترجنت‌ها و ترکیبات شیمیایی ضد‌کف ترکیب خواهد شد و در نهایت کارایی اصلی روغن دوباره احیا خواهد شد. در حدود یک گالن معادل 8. 3 لیتر از روغن مصرفی کهنه لازم است تا 4/2لیتر روغن موتور بازیافتی تولید شود.
پایه روغنی اولیه همچنین می‌تواند جهت تولید سایر انواع روغن یا گریس نظیر روغن هیدرولیک یا روغن مخصوص جعبه دنده استفاده شود. این روغن‌ها نسبت به روغن موتورهای خالص اولیه کارایی بیشتری دارند. آمارهای سازمان حفاظت از محیط‌زیست آمریکا نشان می‌دهند که به‌منظور تولید همان میزان روغن یا گریس متفرقه بایستی حداقل یک بشکه کامل (معادل 42گالن یا 159لیتر) روغن موتور کهنه موجود باشد. آقای وسلی می‌گوید: زمانی که صحبت از تولید حجم یکسانی از روغن بازیافتی و روغن مصرفی در میان است، همه بر این مسئله اتفاق نظر دارند که برای بازیافت و یا تصفیه مجدد روغن تنها یک سوم انرژی اولیه لازم است. بدیهی است که مصرف انرژی کمتر به معنای انتشار کمتر کربن است و البته لازم به ذکر است که همان روغن را می‌توان بارها و بارها تصفیه و بازیافت کرد.
تمایل به استفاده از روغن موتورهای بازیافتی روز به روز در حال افزایش است. آقای کوین فریک از انستیتو نفت آمریکا می‌گوید: بازار مصرف روغن‌های بازیافتی در حال توسعه است. وی می‌افزاید: ما تاکنون فروش روغن‌های بازیافتی را پیگیری نکرده‌ایم اما من می‌توانم با اطمینان بگویم که روز به روز مارک‌های بیشتر و بیشتری از طریق خدمات آنلاین پا به عرصه می‌گذارند و مدعی می‌شوند که درصدی از روغنی که عرضه می‌کنند، بازیافتی است. خیلی جالب است که برخی از آنها تنها چند سالی است که وارد بازار شده‌اند و جالب‌تر اینکه برخی بازاریان نیز زیر بار تولید روغن‌های غیربازیافتی نمی‌روند. براساس قوانین آمریکا، ضرورتی ندارد که در برچسب یک کالا ذکر شود که محصولی خالص است اما این مسئله در مورد کالاهای بازیافتی کاملا فرق می‌کند و حتما باید در برچسب کالا مشخص شود. پیش‌تر بازاریان تمایلی نداشتند که فروش محصولات بازیافتی را تبلیغ کنند چراکه از اکراه مصرف‌کنندگان نسبت به استفاده از روغن‌های کهنه بیم داشتند. اما در حال حاضر کمپانی‌های مختلف متوجه مزایای این بازار شده‌اند. آقای فریک می‌گوید: نظر من این است که افزایش آگاهی نسبت به مسائل زیست‌محیطی منجر به تغییر گرایش مردم شده است. در آمریکا بخش‌های تجاری و دولتی اغلب درصدد تغییر رویکرد به سمت استفاده از روغن موتورهای بازیافتی هستند. ایالت کالیفرنیا یک برنامه وسیع در مورد روغن‌های بازیافتی دارد و در ضمن آژانس‌های مختلف ایالتی هرساله در حدود 890/189 گالن (معادل 811/718 لیتر) روغن بازیافتی را مورد استفاده قرار می‌دهند.
براساس گزارش‌های دپارتمان منابع بازیافتی روغن موتورهای بازیافتی حتی در پیست‌های اتومبیل‌رانی مشهوری چون ناسکار نیز جای خود را باز کرده‌اند. این مجموعه در حال همکاری با شرکت سیفتی کلین، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان روغن موتور بازیافتی در ایالات متحده آمریکاست. سیفتی کلین تنها به تیم‌های شرکت‌کننده در مسابقه سرویس نمی‌دهد، خدمات آن بسیار گسترده است. این شرکت حتی روغن موتورهای مسیرهای مسابقه و جایگاه‌های مخصوص را هم جمع‌آوری می‌کند تا مجدداً آنها را تصفیه کند و به‌عنوان روغن بازیافتی به فروش برساند. تنها در سال2010 این شرکت توانست 185هزار گالن (700300 لیتر) روغن را با همین روش جمع‌آوری کند. کارخانه‌های بزرگ تولیدکننده روغن موتور متوجه تغییر گرایش بازار شده‌اند و بدین جهت وارد بازار بازیافت شده‌اند. در بهار سال2011 شرکت والولین روغنی را وارد بازار کرده که 50درصدش بازیافتی است. طبق بیانیه این شرکت تنها 50درصد این روغن بازیافتی است چرا که تنها با این میزان از پایه روغنی بازیافتی است که محصول می‌تواند در حجم بالا و با کیفیت مناسب تولید شود.
اما سیاست دولت‌ها می‌تواند به نحو شایانی بر دسترسی و امکان بهره‌برداری از روغن موتورهای مصرف شده تأثیرگذار باشد. در آمریکا این بازار است که میزان روغن موتور مصرف شده را جهت بازیافت محدود می‌کند اما در اروپا این قوانین دولتی هستند که استفاده مجدد از روغن موتور بازیافتی را تشویق می‌کنند. دولت‌های اروپایی به‌طور معمول خود یک بازار برای روغن‌های بازیافتی ایجاد می‌کنند. البته قوانین، آشکارا از کشوری به کشور دیگر فرق می‌کند، اما معمولا یک تاکتیک مرسوم این است که بر فروش روغن و گریس مالیات وضع کرده و بدین شکل دولت‌ها از جمع‌آوری آنها پس از مصرف اطمینان حاصل می‌کنند.
داده‌های شرکت سیفتی کلین نشان می‌دهد که در اروپای غربی در حدود نیمی از روغن‌های کهنه و مصرف شده، بازیافت می‌شوند و تنها حدود 40درصد به‌عنوان سوخت صنعتی سوزانده می‌شود. آمریکای جنوبی نیز در مقایسه با آمریکای شمالی درصد بالایی از روغن را بازیافت می‌کند. آمریکای جنوبی این مسئله را مدیون تلاش‌هایی است که در بزرگ‌ترین بازار این قاره یعنی برزیل انجام می‌شود. برزیل در این زمینه بسیار حرفه‌ای و فعال عمل می‌کند. در برزیل رسما تمامی روغن موتورهای کهنه بازیافت می‌شوند. براساس مطالعات، سایر مناطق قطعا تا بدین حد روغن را بازیافت نمی‌کنند. در آسیا قوانینی در زمینه بازیافت کاغذ هست اما این قوانین اغلب از قدرت اجرایی برخوردار نیستند. در اکثر مواقع حتی زیرساخت‌های لازم هم وجود ندارد که دست‌اندرکاران را از میزان حقیقی روغن جمع‌آوری شده آگاه سازد. در بیشتر این بازارها نمی‌توان به درستی فهمید که حقیقتا چه بر سر روغن مصرف‌شده می‌آید. براساس برآوردهای شرکت کلین وسایل نقلیه در سراسر جهان در سال 200 حدودا 7/3 میلیارد گالن (معادل 14میلیارد لیتر) روغن کهنه تولید کرده‌اند و این در حالی است که میزان روغن‌های آلوده‌تر صنعتی می‌تواند تقریبا دو برابر حجم فوق‌الذکر باشد.
مطالعات شرکت کلین حاکی از آن است که در حدود سه‌چهارم روغن مصرفی جهان در سال2009 جمع‌آوری شده است اما تنها 16درصد آن بازیافت شده. اما تکنولوژی‌های به کار رفته در روغن موتورهای جدید می‌تواند انرژی بیشتری را ذخیره کند و از هدررفت انرژی بکاهد. روغن موتورهای ترکیبی از نظر پیش‌شرط‌های لازم جهت تولید انرژی و فراورده‌های خروجی تا حدودی قابل مقایسه با محصولات سنتی و معمول هستند اما حقیقت این است که روغن‌های ترکیبی با افزایش کارایی سوخت و عملکرد بهتر از نظر زیست‌محیطی و فنی در درازمدت کارایی بیشتری دارند. روغن‌های ترکیبی پائو خالص یا روغن‌های پلی آلفااولفین پایه نفتی ندارند و به واسطه پروسه‌های شیمیایی خاص که مولکول‌های کربن را به هم متصل می‌سازند، ساخته می‌شوند. سایر انواع روغن تحت عنوان ترکیبی که از پایه روغنی خام تهیه می‌شوند، نسبت به روغن‌های معمول تصفیه بیشتری را لازم دارند.
برخی از روغن‌ها نیز ترکیبی از این دو نوع روغن هستند که در قالب یک محصول تولید می‌شوند. روغن موتورهای ترکیبی را می‌توان از 7500مایل (12070 کیلومتر) گرفته تا 25هزار مایل (40234 کیلومتر) تعویض کرد. این بدان معناست که نه تنها روغن خیلی کمتری هدر می‌رود بلکه حتی از اثرات زیست‌محیطی منفی نظیر سوزاندن روغن نیز کاسته می‌شود. البته نبایستی هزینه‌های انرژی ناشی از پروسه بازیافت را از نظر دور نگه داشت. روغن ترکیبی می‌تواند 5برابر روغن‌های استاندارد ارزش داشته باشد، اما چنانچه تغییرات خیلی معمولی انجام شود، هزینه این دو تا حدی قابل قیاس خواهد شد. به علاوه روغن‌های ترکیبی از مزایایی همچون عملکرد بهتر و بیشترکردن طول عمر موتور برخوردار هستند.
ترسی لانگر، مدیر مسئول برنامه کارایی انرژی و حمل‌ونقل اقتصادی می‌گوید: معمولا مردم توانایی بالقوه روغن‌ها در کاهش مصرف یک یا دو درصد سوخت را در نظر می‌گیرند و این باعث می‌شود که به استفاده از بهترین روغن موتورها گرایش داشته باشند. اما لزوماً روغن موتورهای خالص نیستند که این مزیت را دارند. روغن موتورهای ترکیبی نیز به‌دلیل طول عمر زیاد پتانسیل جلوگیری از هدر رفت بنزین را دارند، شاید حتی از این نظر کاملا شبیه روغن موتورهای خالص اولیه هم باشند. حتی کمپانی‌هایی نظیر شل نیز به‌دنبال تحقیق درباره منافع ناشی از کارایی روغن‌های موتور هستند. این کمپانی که نسبت به سایرین بیشترین روغن موتور یا گریس را در سطح جهان می‌فروشد، درصدد کاهش تولید روغن موتورهای سنتی و معمول است. این کمپانی با همکاری گوردون موری یک طراح مشهور اتومبیل‌های فرمول یک، نوعی روغن موتور با ویسکوزیته فوق‌العاده پایین را تولید کرده است. این روغن در آزمایش‌های انجام شده در محیط شهری 5. 6درصد کاهش مصرف سوخت را نشان داده است.
چنین پژوهش‌هایی در زمینه کارایی بهتر سوخت در زمانی که روغن‌های موتور منجر به بروز بیشترین اثرات منفی زیست‌محیطی می‌شوند، احتمالاً نتایج مثبتی را به‌دنبال خواهند داشت؛ خصوصا با در نظر داشتن اینکه روغن‌های موتور مناسب تا اندازه‌ای بر کاهش مصرف بنزین هم نقش دارند. داده‌های مؤسسه اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد که در سال2010 آمریکا روزانه حدودا 2.19میلیون بشکه بنزین را مصرف کرده است، در حالی که تنها 130هزار بشکه روغن موتور (کمتر از یک درصد) مصرف شده است. اما مسلماً پالایش مجدد و بازیافت روغن موتور در طول زمان صرفه‌جویی بیشتری را در پی خواهد داشت. برای بسیاری یک سیستم حلقه بسته که همان روغن را بارها و بارها به کار می‌گیرد، از گیرایی و جاذبه بالایی برخوردار است. آقای فریک از انستیتو نفت آمریکا می‌گوید: اگر شما نگران محیط‌زیست هستید سعی کنید که از روغن موتورهای بازیافتی استفاده کنید. این روغن‌ها مادامی که تضمین شده‌اند، برای وسایل نقلیه مناسب هستند. همیشه استفاده مجدد یک کار مثبت است که مانع از هدر رفت منابع با ارزش می‌شود.
http://news.nationalgeographic.com/dailynews
نویسنده برایان هندروک
اخبار نشنال جئوگرافی - چاپ اول ژوئن سال 2011
ترجمه: فرناز حیدری، کارشناس‌ارشد مهندسی منابع طبیعی (گرایش محیط‌زیست)
تلفن تماس: 09123351129-88887943
آدرس email: farnazhi@yahoo.com
1( American Petroleum Institute
2( U.S. Department of Energy
3 ( John Wesley
4( Universal Lubricants
5 ( Kevin Ferrick
6 ( Department of Resources Recycling and Recovery , (Cal Recycle)
7( NASCAR, National Association for Stock Car Auto Racing
8( Safety Kleen
9( Valvoline
10 ( PAO
11 ( Therese Langer
12 ( Shell
13 ( Gordon Murray
14 ( Brian Handwerk