یک دسته از اصلاحات پولی ساختاری و بنیادی است که از طریق اتخاذ سیاست‌های پولی با پشتیبانی سیاست‌های ارزی و مالی مکمل جهت حفظ ارزش پول ملی کشور درحوزه داخلی (ثبات سطح عمومی قیمت‌ها یا همان نرخ تورم) و خارجی (حفظ ارزش برابری با سایر اسعار) نمود می‌یابد.
دسته دیگر اصلاحات پولی تنها به تغییرات سطحی و روبنایی توجه دارد که معمولا به مفهوم تغییر قطع‌های اسکناس و مسکوک است. و می‌توان آن را به سه دسته کلی طبقه بندی کرد.
- تغییر نام واحد پول یک کشور
- حذف چند صفر از واحد پول
- ترکیبی از هردو روش گفته شده
در برخی موارد دیده شده که کشورها همراه با اصلاح قطع های اسکناس و مسکوک مبادرت به تغییر دستوری نرخ برابری پول ملی با اسعار جهانروا می‌کنند. علاوه بر آن، تشکیل اتحادیه های پولی نظیر منطقه پولی یورو نیز در زمره اصلاحات پولی ارزیابی می‌گردد.
چرا کشورها اقدام به اصلاح قطع های اسکناس و سکه می کنند؟مجموعه‌ای از دلایل اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی موجب می‌شود دولت‌ها اقدام به اصلاح قطع‌های اسکناس و مسکوک با حذف صفر از واحد پول ملی خود کنند. مهمترین این دلایل تاثیر تورم مزمن دریک دوره زمانی بلند مدت و یا تورم شتابان است. زیرا در اثر تورم قدرت خرید هر واحد پول کاهش می‌یابد که منجر به اجبار در افزایش حجم پول درگردش می‌گردد و این امر مسایل زیر را به دنبال خواهد داشت:
- استفاده از ارقام میلیون ،تریلیون ویا مانند ترکیه هزار تریلیون در مبادلات ساده روزمره
- مشکلات مترتب در زمینه های محاسباتی وحسابداری دفاتر
- نا امنی در حمل مقادیر زیاد پول حتی برای مبادلات روزمره
- معطل شدن درصف بانک ها و معضلات شمارش حجم بالای اسکناس و سکه
- ایجاد توهم پولی، بدین ترتیب که وقتی پول کشور دارای تعداد زیاد صفر باشد به طور معمول توهم پولی در آن جامعه بیشتر است. این امر انتظارات تورمی را افزایش می‌دهد که بر روند افزایش قیمت‌ها موثر می‌باشد.
- کاهش اعتماد عمومی نسبت به پول ملی که می تواند موجب جایگزینی پول پرقدرت تر شده وبه دلاریزه شدن اقتصاد ختم گردد.
آیا اجرای برنامه حذف صفر شامل منافعی می باشد؟
حذف صفر‌های اضافی از پول ملی مزیت‌هایی در پی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش حجم اسکناس یکی از دلایل اصلی اجرای برنامه حذف صفر است. بدیهی است با حذف صفر از پول هرکشور، از حجم اسکناس در گردش کاسته می‌شود. بدین ترتیب از یک سو، هزینه چاپ و توزیع اسکناس کاهش می‌یابد و از سوی دیگر هزینه امحای اسکناس کمتر خواهد شد. برای مثال، در ایران درحال حاضر حدود 7،4 میلیارد برگ اسکناس درجریان است و هر سال بخشی از آن مستهلک می‌شود. با فرض این که سالانه 10 درصد اسکناس از رده خارج شود، هزینه جمع آوری، امحا و جایگزینی سالانه حدود 700میلیون برگ اسکناس هم اکنون محقق است. یکی از اهداف برنامه حذف صفر، کاهش حجم اسکناس به حدود یک میلیاردبرگ است که بدین ترتیب درهزینه‌های مذکور به میزان قابل توجهی صرفه جویی می‌شود.
- ساده تر شدن مبادلات مالی از دیگر دلایل اجرای برنامه اصلاح واحد پول درکشورها می باشد. زیرا افراد برای انجام معاملات خود دیگر نیاز ندارند که مقادیر حجیم اسکناس با خود حمل کنند.
- فائق آمدن بر مشکلات فنی و عملیاتی که در اثر بزرگ بودن ارزش های پولی به وجود می آید، نگهداری ساده‌تر حساب‌ها و ارقام و ترازنامه‌ها، اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه یارانه ها از دیگر جنبه های مثبت کاهش صفر از پول ملی است.
- با حذف صفر از پول ملی، نرخ‌های برابری با اسعار خارجی مقادیر منطقی‌تر پیداخواهد کرد که از این بابت به تقویت اعتماد عمومی به پول ملی کمک می‌رساند.
- نقل و انتقال پول نقد آسان تر و ایمن‌تر می‌گردد.
- آثار روانی تورم در اثر کاهش حجم اسکناس درجریان ، تخفیف می‌یابد.
- صرفه جویی در وقت برای شمارش اسکناس به ویژه در شعب بانک‌ها حاصل می‌گردد.
مضافا اینکه هر برنامه اقتصادی هزینه و فایده خاص خود را دارد و همه کشورهایی که اصلاح پولی داشته‌اند با علم به این قضیه دست به حذف صفر از پول ملی زده‌اند. زیرا همانگونه که توضیح داده شد، منافعی از بابت تسهیل مبادلات مالی، کاهش هزینه نگهداری پول، بهبود شیوه‌های ثبت حسابداری و رایانه ای، کاهش جرایم ناشی از حمل مقادیر متنابه پول توسط افراد و غیره نیز حاصل می‌شود که خالص فایده اجرای طرح را افزایش می‌دهد.
آیا کشورها با حذف صفر از پول متحمل هزینه می‌شوند؟
اجرای برنامه تغییر واحد پول مستلزم تحمل هزینه های گوناگون درزمینه‌های اجرایی و اجتماعی است که مهمترین مخاطرات وهزینه هایی که دراین زمینه متصور است به شرح زیر می باشد.
- هزینه چاپ اسکناس وضرب سکه های جدید که فقط یک بار درزمان اجرای برنامه وهنگامی که دو نوع پول به موازات هم درجریان است افزایش دارد. با توجه به اینکه با حذف صفر قطع اسکناس درشت وبه تبع آن تعداد اسکناس درجریان کاهش می یابد، هزینه چاپ دربلند مدت تنزل خواهد داشت.
- هزینه امحای اسکناس وسکه قدیمی که میزان آن بستگی به حجم پول قدیمی درجریان وامکانات جمع آوری وامحای اسکناس وسکه قدیمی دارد.
- در برخی از کشورهای گزارش شده پول های قدیمی جمع آوری شده مجددا به صورت قاچاق به جریان انداخته شده تا یک باردیگر با پول جدید معاوضه شود و از این محل کسب درآمد وسود شود. با توجه به اینکه این عمل موجب افزایش نقدینگی وتورم می شود مقامات باید قبل از اجرای برنامه مطمئن شوند امکان بازگشت پول جمع آوری شده به جریان نقدینگی وجود ندارد.بنابراین نیاز به اقدامات امنیتی شدید دارد که متضمن هزینه های اجرایی غیر مستقیم است که از این ناحیه نیز هزینه های کل اجرای طرح را افزایش می دهد.
- هزینه آموزش وتبلیغات: درهرکشور تمامی آحاد جامعه از یک سطح آگاهی وسواد برخوردار نیستند لیکن همه آنان دریک زمان در فرآیند تغییر واحد پول قرار می گیرند . لذا لازم است از مدت ها قبل از اجرای برنامه اصلاح ، آموزش‌های لازم متناسب با سطح درک لایه های مختلف اجتماع به آنان داده شود.
- هزینه های تعویض پول قدیمی برحسب مراکزی که عمل تعویض اسکناس وسکه های قدیمی درآنجا انجام می‌شود مشتمل بر هزینه زمان، نیروی انسانی و محل‌های تعویض می‌باشد.
- هزینه‌های زمینه‌سازی برنامه تغییر واحد پول که به اختصار عبارت است از:
- تغییر قوانین مرتبط
- هماهنگ سازی سیستم های رایانه‌ای بانک‌ها، موسسات مالی و بنگاه‌ها
- تغییر روش‌های حسابداری
- تعیین تکلیف ارقام خرد
حذف صفر از پول ملی چه تاثیری بر نرخ ارز دارد؟
حذف صفر از پول ملی هیچ تاثیری بر نرخ های برابری پول ملی با سایر ارزها ندارد فقط موجب کوچک شدن مقیاس اندازه‌گیری پول ملی با پول سایر کشورها می‌گردد.
برای مثال، اگر درحال حاضر یک دلار برابر 10000 واحد پول رایج می‌باشد، پس از حذف، بر فرض 4 صفر، از پول ملی، نرخ برابری هر دلار معادل یک واحد پول جدید خواهد شد. چنانچه مشاهده می‌شود در این عمل فقط مقیاس اندازه‌گیری کوچک می‌شود و تاثیری بر ارزش واقعی اسعاربه پول ملی ندارد.
به طور کلی، نرخ ارز در کوتاه مدت تحت تاثیر تفاوت نرخ بهره داخل و خارج از کشور و تحولات انتظاری نرخ ارز شکل می‌گیرد. در بلند مدت نیز تحت تاثیر نوسانات قیمت دارایی‌های داخل کشور در مقایسه با دارایی‌های خارج از کشور (نظریه برابری قدرت خرید) تعیین می‌شود.
به عبارت دیگر، میزان صادرات و واردات و ورود و خروج سرمایه از کشور تعیین کننده نرخ ارز است. در پرتو حذف صفر، حجم نقدینگی (اسکناس و مسکوک و سپرده‌های دیداری بانک‌ها) تاثیر نمی‌پذیرد. لذا از این بابت تاثیری بر نرخ ارز نخواهدداشت.
منبع: بانک مرکزی