به گزارش همشهری آنلاین این اثر که شاخص‌ترین کتاب در زمینه تاریخ زبان فارسی در پاکستان به شمار می‌رود حاصل عمری تلاش دکتر ظهور الدین احمد ، ادب پژوه نامی پاکستانی است که به زبان اردو تدوین شده است.
پنج مجلد از این کتاب 6 جلدی یک دهه قبل از سوی دکتر احمد تدوین و انتشار یافت ، اما جلد ششم آن به دلیل نبود بودجه و فرصت انتشار نیافت که از قرار ، همزمان با انتشار ترجمه فارسی آن قرار است ، عرضه عمومی شود.
در این کتاب از نویسندگان و شاعرانی سخن رفته است که تاکنون در پاکستان نامی از آنها نیامده بود.
دکتر احمد در مقدمه کتاب خود برخی دشواریهای تهیه این اثر را این گونه توصیف کرده است: برای نوشتن چنین کتابی همت بلند و حوصله فراخ لازم بود.
علاوه بر کارهای آموزشی و دیگر گرفتاری های خانگی، همیشه شب و روز درحال نوشتن و گرد آوری مطالب بوده ام، اما به گمان من این کار را باید شخصی انجام می داد که همه وقت و زندگی خود را وقف آن می کرد و از گرفتاری های معیشتی و روزمره ای بی نیاز بود و دستیابی به کتابها و به ویژه نسخه های خطی نیز برای وی آسان می بود.»
دکتر احمد خود از نحوه دسترسی به نسخه های خطی کتابخانه های پاکستان تصویری ارائه می کند که نشان می دهد کارش در این زمینه تا چه اندازه سخت و طاقت سوز بوده است:
برای تهیه کتب مورد نیاز به کتابخانه های ملتان و بهاول پور و حیدر آباد و کراچی و پیشاور سفر کرده ام. کتابهایی که در این کتابخانه ها وجود داشت، می بایستی درهمان جا خوانده و یادداشت برداشته می شد و من چنین فرصتی نداشتم.»
وام گرفتن نسخه های خطی آن کتابخانه‌ها بی نهایت مشکل بود و همین امر اسبابی را فراهم آورد تا این ادب پژوه سخت کوش به نت برداری و نوشتن بسیاری از این نسخه ها در همان محل کتابخانه ها سرگرم شود.
مسیر دیگری که دکتر احمد طی کرد استقاده از منابع و کتابخانه‌های اشخاص و آرشیو‌‌های خصوصی بود که وی توفیق استقاده از آنها را نیافت ، بنابر این چنانکه دکتر احمد چوهدری (مترجم کتاب) در مقدمه خود آورده است این اثر از این جهت که کار شخص بوده و نه یک نهاد و بودجه و امکاناتی هم در پس و پشت آن نبود ، نقیصه‌های این چنینی را با خود دارد.
وی دراین زمینه اشاره می کند: «نتوانستم به کتابخانه‌های شخصی دسترسی پیدا کنم، زیرا اگر گاهی به این گونه کتابخانه ها سر می زدم و یا گذرم به آنجا می افتاد،یا صاحبان آنها در منزل نبودند و یا به نامه هایی که می نوشتم پاسخ نمی دادند ، بنابر این استفاده از چنین کتابخانه هایی بسیار محدود بود، همچنین برای استفاده از هر میکروفیلم از هند حداقل هشت تانه ماه وقت لازم بود»
با چنین شرایطی کتاب حاضر در شش مجلد تدوین شد ، اما تلاشی که مترجم و تحشیه نویس این کتاب برای انتشار درست و کم غلط آن صرف کرده است را نباید نادیده گرفت.
دکتر احمد چودری که ترجمه، تدوین و تحشیه نویسی کار را صورت بندی کرده است درباره برخی مشکلات ترجمه این اثر می نویسد: « چون این جلد (جلد نخست) را کاتب با دست نوشته ها و با هما خط و شیوه چاپ نگاشته است، بنابر این اشتباهات چاپی فراوانی در آن دیده می شود.
بسیاری از این اشتباهات را با مقابله با کتابهای دیگر تصحیح کرده و آن را درحاشیه و پانویس توضیح داده ام . و ازآنجا که کاتب زبان فارسی نمی دانست و در جای جای کتاب مرتکب اشتباهاتی شده و حتی از نظر مصحح و مولف هم دورمانده است، هنگام ترجمه گاهی مشکل به وجود می آمد؛ مخصوصا درنوشتن اشعار و ابیات که این گونه اشتباهات بیشتر به چشم می خورد و گاهی ساعتها به دنبال یافتن اصل مطلب و یا یک بیت شعر، وقت خود را صرف کرده ام»
در هر حال جلد اول از این مجموعه شش جلدی که 10 سال قبل ترجمه شده بود ، اینک به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به بازار کتاب عرضه شده است. دراین مجلد نویسندگان و آثاری معرفی شده اند که در دوره غزنویان(400 هجری قمری)تا زمان پادشاهی اکبر شاه تیموری گورگانی ( 1000 هجری قمری) شعر و نوشته و کتاب داشته‌اند.
این جلد ، نویسندگان و شاعرانی را شامل می شود که در سرزمین پاکستان متولد شده‌اند و یا اگر از خارج کشو رآمده باشند هرگز به کشورشان بازنگشته‌اند و در پاکستان زندگی را بدرود گفته اند.
این کتاب 530 صفحه ای علاوه بر پیشگفتار مترجم و پیشگفتار مولف مراکز ادب لاهور ، سند، کشمیر، پیشاور و بنگال را به همراه معرفی خانواده های سلطنتی این مراکز معرفی می‌کند.
در هر کدام از این مراکز افراد و کتابهای مهم آن مرکز معرفی شده است.
نخستین جلد کتاب «تاریخ ادب فارسی در پاکستان» به قیمت 4هزار تومان انتشار یافته است.