عملیاتی شدن سیستم قیمت‌تمام‌شده از آغاز سال1390 در شهرداری تهران، گام دیگری در شفاف‌سازی وضعیت مالی این نهاد عمومی است. از سوی دیگر اداره نهادی چون شهرداری‌تهران بدون اطلاع از قیمت تمام‌شده فعالیت‌ها و پروژه‌ها اگر امری غیرممکن نباشد، بسیار سخت و پیچیده خواهد بود. استفاده بهینه از منابع محدود اقتصادی به منظور ارائه خدمات مناسب به شهروندان مقوله دشواری است؛ اگر سیستم بهای تمام‌شده نباشد. در سال جهاد اقتصادی، شهرداری تهران با راه‌اندازی این سیستم سعی در استفاده بهینه‌تر از منابع خود برای خدمت‌رسانی به شهروندان تهرانی دارد. از این رو برای روشن‌شدن زوایای مختلف این موضوع گفت‌وگویی با حسین محمد پورزرندی، معاون مالی و اداری شهرداری تهران داشته‌ایم که از پی می‌آید.
- ارکان نظام جامع مالی در یک سازمان چیست؟
نظام جامع مالی در یک سازمان به مجموعه ارکان مختلف شامل واحدها و سیستم‌های فرعی وابسته به ماژول اصلی می‌گویند. یک نظام جامع مالی از یک ماژول اصلی به نام ماژول حسابداری تشکیل می‌شود که وظیفه این سیستم به‌عنوان محور اصلی نظام جامع، مشابه یک آشپز است که برای تهیه یک غذای خوب نیاز به یکسری مواد اولیه با کیفیت دارد. حال اگر ماژول اصلی حسابداری را به‌عنوان یک آشپز در نظر بگیریم سیستم‌های فرعی، به‌مثابه مواد اولیه‌ای هستند که می‌توانند با کیفیت یا بدون کیفیت باشند.
از سیستم های فرعی پیرامون ماژول اصلی مالی، می‌توان به سیستم خزانه داری، سیستم حقوق و دستمزد، سیستم پرسنلی، سیستم انبار و اموال و... اشاره کرد. یکی از این سیستم‌های جانبی، سیستم محاسبه بهای تمام‌شده است. هر چقدر در سازمان‌های مختلف، درصد پیشرفتگی و گزارش‌گیری بر‌اساس محرک‌های هزینه، دقیق‌تر و منطقی‌تر باشد محاسبه بهای تمام‌شده یک محصول دقیق‌تر انجام شده و در اختیار مدیریت قرار می‌گیرد.
اگر سازمان‌ها، سیستم‌هایشان تکامل پیدا کرده باشد و از نظر ساختار مالی طراحی شده و نیز سیستم‌های فرعی که زیر‌مجموعه آن ماژول اصلی قرار می‌گیرد و از نظر بستر آی تی شرایط مناسبی فراهم باشد می‌توانیم بهای تمام‌شده محصولات را به‌صورت دقیقی‌تر محاسبه و ارائه دهیم.
- سیستم بهای تمام‌شده به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار برنامه‌ریزی مالی در شهرداری چه میزان اهمیت دارد؟
تا قبل از سال85 که نظام مالی نقدی بود، بخش عمده‌ای از رویدادها و فعالیت‌ها در شهرداری ثبت نمی‌شد اما بعد از تغییر بستر نظام مالی در شهرداری و استقرار نظام مالی تعهدی، با توجه به اینکه 5سالی از این اتفاق مهم می‌گذرد، در شرایط فعلی همه فعالیت‌های مالی شهرداری در بخش نقدی و غیر‌نقدی، مطالبات و تعهدات را ثبت و یکسری سیستم‌های فرعی را به ماژول اصلی اضافه کرده‌ایم که یکی از این سیستم‌های فرعی، سیستم محاسبه بهای تمام‌شده است. شهرداری‌های سایر شهرها با توجه به اینکه اثرات این تغییرات را در شهرداری تهران مشاهده کرده‌اند تمایل به تغییر نظام مالی خود دارند و با توجه به جلسات متعدد و نشست‌های ادواری با معاونین مالی و اداری، شهرداران، معاونین فنی و عمرانی و... این فرهنگسازی جهت تغییر نظام مالی به‌وجود آمده و سایر شهرداری‌ها علاقه‌مند به ایجاد این تغییرات هستند.یکی از مواردی که طی 2سال گذشته مورد توجه قرار گرفته، استقرار سامانه فرعی برای محاسبه بهای تمام‌شده فعالیت‌ها، خدمات و پروژه‌های شهرداری بوده است.
هر سازمان متناسب با فعالیت خود و نوع محصولاتی که ارائه می‌دهد به این سیستم نیاز دارد. محصولاتی که شهرداری ارائه می‌دهد مربوط به خدمات‌رسانی به شهروندان در جهت ایجاد رفاه بین شهروندان، شامل خدمات فرهنگی، اجتماعی، سامانه نشاط و... است. همچنین در پروژه‌ها و خدمات عمرانی و اجرایی نیز به بهای تمام‌شده نیاز داریم. بنابراین می‌توان گفت که رویکرد اساسی این است که با استقرار سیستم حسابداری تعهدی و بودجه‌ریزی عملیاتی، سامانه بهای تمام‌شده نیز داشته باشیم که این سامانه این قابلیت را ایجاد می‌کند که از نقطه آغاز یک پروژه عمرانی، همه هزینه‌ها را شناسایی، بررسی و برآورد هزینه کرده و قبل از اجرای پروژه، بودجه که نقطه آغاز است را مشخص می‌کند. با ثبت دقیق همه عوامل هزینه در سرفصل پروژه و داشتن سیستم بهای تمام‌شده می‌توان ادعا کرد که مبلغ منظور شده به حساب یک پروژه دقیق بوده و مغایرت عملکرد با بودجه قابل اندازه‌گیری است و برای سنوات بعد قابل اصلاح خواهد بود.
- اگر ایـن سامـانه را به‌طور صحیح مستقر کنیم می‌توانیم یک قیمت واقعی، منطقی و صحیح به ذی‌نفعان و استفاده‌کنندگان از اطلاعات ارائه دهیم؟
این سامانه می‌تواند کمک‌های مهمی را در تصمیم‌گیری‌های مدیریت شهری، شورای اسلامی شهر و ذی‌نفعانی که از اطلاعات استفاده می‌کنند ایجاد کند.
- موارد مورد نیاز جهت استقرار سیستم بهای تمام‌شده چیست؟
فراهم بودن بستر آی تی یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد نیاز برای به دست آوردن این مهم است و در شهرداری خوشبختانه این ابزار را داریم زیرا زیرساخت‌های سخت‌افزاری قوی وجود دارد. سازمان فناوری با مجموعه شهرداری در این مسیر همگام است. همچنین نیروی متخصص و مجرب و فرهنگسازی برای آنها از الزامات است تا با مفاهیم بهای تمام‌شده، مزایای نحوه گزارش دهی آشنا شوند و بتوانند به‌عنوان مبلغین در این زمینه به شهرداری کمک کنند. حسابداری تعهدی نیز به‌عنوان یکی از پیش‌نیازهای مهم استقرار سامانه بهای تمام‌شده است. درست است که بحث حسابداری تعهدی نوآوری و خلاقیت نیست اما جسارت شهرداری تهران جهت استقرار آن با اهمیت است که شورای اسلامی شهر و مدیریت شهری با تمام دغدغه‌ها به انجام آن اهتمام ورزیده‌اند.
- سیستم بهای تمام‌شده چه پتانسیل‌هایی را برای سازمان ایجاد می‌کند؟
این سیستم می‌تواند در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مدیران نقش مهمی داشته باشد. زمانی که سیستم بهای تمام‌شده داشته باشیم می‌توانیم به‌آسانی بهای تمام‌شده خدمات، فعالیت‌ها و پروژه‌های شهرداری را به‌طور دقیق مشخص کنیم و با استفاده از این شاخص عملکرد شهرداران مناطق مختلف و زیر مجموعه‌های آنان را مورد ارزیابی قرار دهیم. همانطور که مقام معظم رهبری تأکید کردند که به سمت سبک‌سازی در سازمان‌ها حرکت کنیم و این عامل نجات ماست، ضرورت ندارد که تمام کارها در ستاد شهرداری هماهنگ و اجرا شود و باید به سمت سبک‌سازی در شهرداری و به سمت محله محوری حرکت کنیم. هریک از شهروندان باید مدیر شهر باشند.
می‌توان اذعان داشت که سیستم بهای تمام‌شده ابزاری قدرتمند در اختیار مدیریت شهری است تا در ارتباط با همه فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد بتواند اتخاذ تصمیم کند که فعالیت‌ها را درون مجموعه انجام دهد یا برون‌سپاری کند.
- آیا سیستم بهای تمام‌شده به‌طور کامل پیاده‌سازی شده است؟
از ابتدای سال90 می‌توانیم ادعا کنیم که با طراحی انجام‌شده و دستیابی به سیستم محاسبه بهای تمام شده، امکان بهره‌برداری از سامانه فوق‌الذکر برای شهرداری فراهم شده و واحدی تحت عنوان، واحد بهای‌تمام‌شده را در مناطق و بخش‌ها داریم. بهای تمام‌شده با بودجه در ارتباط است. آنچه اهمیت دارد این است که سامانه اطلاعاتی بهای‌تمام‌شده، به آیتم‌های هزینه‌ای در سازمان بر می‌گردد و بودجه کمتر از نیاز ما در نظر گرفته شده و مغایرت بودجه به وجود آمده که باتوجه به الزام کار نمی‌توانیم آن‌را متوقف کنیم. باید واحد معاونت توسعه، معاونت مالی و اداری به‌دنبال اصلاحیه بودجه باشد و در بحث بهای تمام‌شده از بخشی از سیستم کلی حسابداری که هزینه‌ها را در برمی‌گیرد، استفاده کنیم. این سیستم فرعی بهای تمام‌شده بیشترین کارش با اسناد هزینه‌ای است. استقرار سامانه بهای تمام‌شده، برای هر سازمانی یکی از بااهمیت‌ترین و اساسی‌ترین اقداماتی است که باید صورت می‌پذیرفت و خوشبختانه صورت پذیرفته است. با استقرار این سامانه مدیریت شهری، مدیریت مناطق و مدیریت محلات در خصوص اقداماتی که می‌خواهند انجام دهند، می‌توانند تصمیمات بسیار مناسب و کارایی در راستای پیشبرد اهداف شهرداری و خدمات‌رسانی به شهروند ارائه دهند.