در روش آی‌وی‌اف لقاح در خارج از رحم انجام می‌شود و جنین 4 تا 8سلولی وارد رحم می‌شود. نخستین نوزاد حاصل از آی‌وی‌اف در سال1357 خورشیدی در انگلستان به دنیا آمد. استرالیا، آلمان و اتریش کشورهایی بودند که برای درمان ناباروری این شیوه را به کار گرفتند. در ایران اما در سال 1363 عمل ای‌یو‌ای (گرفتن نطفه از مرد و تلقیح آن پس از تقویت به رحم زن به کمک تکنولوژی) در یکی از مراکز دانشگاهی تهران انجام شد و در سال1368 نخستین نوزاد حاصل از GIFT (روشی شبیه آی‌وی‌اف به کمک لاپاراسکوپی) در تهران دیده به جهان گشود. طی 23سال اخیر در کشور نوزادان زیادی به کمک این شیوه‌های درمانی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند. به همین مناسبت با دکتر ابوطالب صارمی، بنیانگذار آی‌وی‌اف در ایران گفت‌وگویی داشته‌ایم که حاصل آن از نظرتان می‌گذرد.
- آیا آماری از افراد نابارور در ایران وجود دارد؟
با توجه به آمارهای بین‌المللی منتشرشده از سوی سازمان جهانی بهداشت، 10 تا 15درصد زوج‌ها که در سنین باروری (پس از بلوغ تا یائسگی) هستند و تمایل دارند صاحب فرزند شوند، بدون کمک شیوه‌های درمان ناباروری، قادر به بارداری نیستند. هرچند در ایران آمار مشخصی در این زمینه وجود ندارد، اما بر اساس همین آمار بین‌المللی 2 تا 3میلیون زوج در کشور با مشکلات بارداری دست و پنجه نرم می‌کنند.
- از این 2 تا 3میلیون زوج چند درصد امکان داشتن فرزند را پیدا می‌کنند؟
در حقیقت امروزه معضلی به نام ناباروری وجود ندارد و صاحب‌فرزند‌شدن افراد نابارور در گرو پشتکار و استمرار آنان برای درمان و پذیرش شیوه‌های ذکر‌شده است.
- در سال 1363 نخستین عمل ای‌یو‌ای توسط شما در بیمارستان شریعتی تهران انجام شد؛ چه شد که به فکر انجام این عمل در ایران افتادید؟
در فرهنگ سنتی ما فرزند یک رکن اساسی برای تداوم ازدواج به شمار می‌رود. بسیاری از زوج‌ها که با عشق و علاقه زندگی خود را شروع کرده‌اند، پس از گذشت مدتی و پی بردن به این نکته که قادر به فرزندآوری نیستند، بعضا از یکدیگر جدا می‌شوند. در حقیقت نبود بچه، کانون یک زندگی را از هم می‌پاشد. در گذشته، بسیاری از مردان که با وجود دارا بودن نطفه کم، قادر به باروری نبودند و نیز زنانی که تخمک داشتند، اما باردار نمی‌شدند از سوی جامعه پزشکی و سازمان پزشکی قانونی عقیم و نازا تلقی می‌شدند و دادگاه‌ها نیز بر این اساس حکم طلاق صادر می‌کردند. هرچند روش بازکردن لوله مسدود به کمک جراحی در ایران وجود داشت اما موفقیت آن کم بود.
در چنین فضایی، بسیاری از افراد دارای این مشکل، برای درمان به خارج کشور به‌ویژه به کشور انگلستان می‌رفتند. کمیسیون پزشکی برای اعزام بیماری‌های بدون علاج تشکیل می‌شد و به این افراد ارز دولتی تعلق می‌گرفت و زوج‌های نابارور برای انجام عمل آی‌وی‌اف به خارج کشور اعزام می‌شدند. به گفته وزیر بهداشت وقت، تولد هر بچه ایرانی حاصل از آی‌وی‌اف که در لندن متولد می‌شد، برای دولت ایران110هزار دلار هزینه در برداشت. جامعه ما با توجه به ساختار خود به شدت نیازمند استفاده از تکنولوژی آی‌وی‌اف بود. به کمک این شیوه می‌توانستیم به آن جمعیت20درصدی که به آن اشاره شد، کمک کنیم تا صاحب فرزند شوند. در آن سال من از اتریش به ایران آمدم و یک طرح تحقیقاتی در این زمینه به دانشگاه تهران ارائه دادم که طرح مورد تصویب قرار گرفت و بودجه‌ای نیز برای آن منظور شد. به این ترتیب تکنولوژی آی‌وی‌اف پس از کسب مجوزهای شرعی در ایران به کار گرفته شد.
- با توجه به اینکه ایران یک کشور اسلامی است، کسب مجوز منوط به موافقت مراجع دینی است یا اینکه در کشورهای دیگر که مسلمان نیستند، نیز این فرایند زیر نظر مقام‌های مذهبی است؟
به نکته خوبی اشاره کردید. در بسیاری از کشورها برای انجام اعمال درمان ناباروری که آی‌وی‌اف نیز یکی از آنهاست از کلیسا مجوز می‌گیرند. حتی در برخی کشورها کلیسا با این اعمال درمانی موافقت نمی‌کند. آمریکا تقریبا بعد از اروپا و استرالیا از تکنولوژی آی‌وی‌اف استفاده کرد. دلیل تاخیر این کشور، مخالفت کلیسا و تأیید‌نکردن سازمان غذا و دارو (FDA) بود اما خوشبختانه در ایران کار با سهولت صورت گرفت و بر اساس درخواست‌های انجام شده، فتوا صادر شد. پس از مدتی نیز در جلد سوم رساله امام خمینی با عنوان آبستنی مصنوعی به چاپ رسید. پس از کسب مجوزهای شرعی، چند مورد عمل ای‌یو‌ای انجام شد که یکی از آنها منجر به بارداری موفقیت‌آمیز شد.
- با توجه به دریافت فتوا و انجام ای‌یو‌ای موفقیت‌آمیز، چرا از ادامه کار شما ممانعت به عمل آمد؟
در زمانی که موفقیت انجام عمل آی‌وی‌اف، ایران را در زمره ورود به یازدهمین کشور دارای این فناوری قرار داد به دلایل نامعلومی، اجرای پروژه از سوی رئیس دانشگاه متوقف شد. پس از توقف پروژه از دانشگاه تهران بیرون آمدم و به کمک مرحوم دکتر حسن مهاجری، واحد نازایی را در بیمارستان آبان تهران تأسیس و با شرایط بد جنگی آن زمان، تکنولوژی آی‌وی‌اف را در بخش خصوصی دنبال کردیم. نخستین عمل گیفت (عملی شبیه آی‌وی‌اف با کمک عمل لاپاراسکوپی) موفق در سال1367 باعث تولد نوزادی شد که گزارش تولد آن در کنگره ناباروری یزد اعلام شد. در سال1370تولد 2نوزاد دوقلوی حاصل از آی‌وی‌اف خبر مهم تمام رسانه‌های گروهی کشور شد. به این ترتیب ایران صاحب تکنولوژی آی‌وی‌اف شد اما این ابتدای کار بود. در آن سال 200هزار زوج به این تکنولوژی نیاز داشتند. هر سال نیز بیش از 5 تا 6هزار زوج نابارور به این آمار افزوده می‌شدند. این میزان افراد نابارور را حتی بزرگ‌ترین مراکز درمان ناباروری هم قادر به پوشش درمانی نیست. در همان سال 1370 اعلام کردیم که اگر هر مرکز در سال هزار تا 2هزار زوج را پذیرش کند، نیاز به 50مرکز خدمات آی‌وی‌اف در کشور وجود دارد که این تعداد مراکز درمانی نیازمند تجهیزات و نیروی انسانی متخصص است.
- آیا مراکز درمان ناباروری فعلی پاسخگوی جمعیت نابارور کشور هستند؟
اگر این 50مرکز در هر سال هزار زوج نابارور را تحت درمان قرار دهند، با توجه به اینکه هر زوج بار اول ممکن است جواب نگیرند، برای پاسخگویی به جمعیت 50هزار نفری به 5 تا 10سال زمان نیاز است. با این حال نیازمند تأسیس حداقل 50مرکز درمان ناباروری در کشور هستیم. از طرف دیگر به‌دلیل هزینه‌بر بودن و نبود پوشش بیمه‌ای درمان ناباروری، بسیاری از زوج‌ها از ادامه درمان منصرف می‌شوند.
بنفشه پورناجی روش های متداول درمان ناباروری
با توجه به پیشرفت‌های علم درمان ناباروری، امروزه 100 درصد علل ناباروری‌شناخته شده و هم‌اینک می‌توان بیش از 80 درصد افراد نابارور را با درمان‌های طبی و جراحی درمان کرد تا بتوانند صاحب فرزند شوند. حدود 20درصد دیگر را که به روش‌های طبی و جراحی رایج پاسخ نمی‌دهند، می‌توان با روش‌هایی از قبیل آی‌وی‌اف و میکرواینجکشن و ای‌یو‌ای، رحم اجاره‌ای، اهدای تخمک و اهدای جنین، صاحب فرزند کرد.