نویسنده کتاب «فوتبال علیه دشمن» در گفت‌وگو با یکی از روزنامه‌های ورزشی، اقدام نشر چشمه، ناشر کتابی که مجری برنامه90 مترجم آن بوده را به دزدیدن بطری آبی از سوپر‌مارکت تشبیه و از انتشار بدون مجوز این کتاب اظهار نارضایتی کرده است.
سایمون کوپر، جدیدترین خارجی فوتبال ایران در حوزه رسانه به حساب می‌آید و باعث شده تا مترجم کتابش که فردی مشهور است حالا برابر این سوال قرار بگیرد که آیا اقدام عادل فردوسی‌پور به‌‌عنوان پیش‌قراول مقابله با رفتارهای غیر‌اخلاقی در فوتبال ایران در ترجمه کتابی بدون مجوز صحیح بوده یا خیر.
مصاحبه‌های کوپر در حالی طی روزهای اخیر بازتاب زیادی در رسانه‌ها داشتند که این اقدام فردوسی‌پور با همکاری نشر چشمه در نشر این کتاب، سرقت ادبی عنوان شده است؛ اتهامی که هر دو متهم از راه دور، در دفاع از خود برابر نویسنده کتاب «فوتبال علیه دشمن» آن را رد می‌کنند.
نشر چشمه در خصوص انتشار این کتاب این‌گونه توضیح می‌دهد: «کتاب «فوتبال علیه دشمن» توسط آقای فردوسی‌پور ترجمه شده بود و بعدا به ما پیشنهاد دادند که کتاب خوبی است و مدیریت انتشارات هم بعد از مطالعه کتاب، چاپ آن را قبول کردند.»
قرارداد 10میلیونی که تایید نمی‌شود
ماجرای این کتاب به چند سال پیش برمی‌گردد و آن‌طوری که از شواهد پیداست کتاب «فوتبال علیه دشمن» سایمون کوپر با ترجمه عادل فردوسی‌پور پیش از آن‌که به خاطر نویسنده‌اش در ایران فروش داشته باشد، نام عادل فردوسی‌پور بوده که فروش آن را برای نشر چشمه تضمین کرده است.
این درحالی است که روابط عمومی نشر چشمه که علاقه‌ای در‌خصوص توضیح در‌آمد مالی حاصل از انتشار کتاب فوتبال علیه دشمن نداشت، به این جملات اکتفا کرد: «این کتاب در 4نوبت به چاپ رسیده و در هر نوبت 3هزار تیراژ داشته است.»
- این چاپ‌ها در چه مقطعی بوده؟
پشت‌سر هم بوده و قیمت هر کتاب 8هزار تومان.
- قرارداد شما با فردوسی‌پور قبل از چاپ اول چه رقمی بوده است؟
در این خصوص نمی‌توانیم توضیح دهیم؛ یک مسأله خصوصی است.
- می‌دانید سایمون کوپر نویسنده کتاب، اقدام نشر چشمه را غیر‌اخلاقی عنوان کرده است؟
همان‌طور که همه می‌دانند در ایران چیزی به اسم کپیرایت وجود ندارد و این‌که دوستان انتقاد می‌کنند، برای ما مفهومی ندارد. نشر چشمه به دلیل آن‌که منع قانونی وجود نداشته، اقدام به انتشار این کتاب کرده است و حتی اگر پیگیری هم کنند به جایی نخواهند رسید.
- اما به لحاظ اخلاقی که قبول دارید کار صحیحی نبوده است؟
مدیریت نشر قبل از آن‌که سایمون کوپر ناراحت شود، با مدیر‌برنامه‌های وی صحبت کردند و قرار بوده به توافق برسند که کوپر این شکایت را مطرح کرد. البته شکایت هم نبوده و بیشتر جنبه گلگی کردن داشته است.
نشر چشمه: می‌خواستیم اجازه بگیریم
در‌حالی‌که روابط عمومی نشر چشمه این پاسخ‌‌ها را داد، اما حاضر نشد از سود مالی انتشار این کتاب حرفی بزند و آن‌طور که کارشناسان نشر می‌گویند، هیچ قانونی در محاسبه حق‌الزحمه مترجم یا نویسنده وجود ندارد و براساس توافق طرفین است.
گویا عرف سابق بر این بوده که از چاپ دوم و سوم به بعد 10درصد پشت جلد به مترجم و نویسنده تعلق بگیرد، عرفی که اغلب اجرا نمی‌شود و براساس شهرت نویسنده یا مترجم و استقبال مردم رقم قرارداد تعیین می‌شود.
این‌گونه که گفته می‌شود قرارداد نشر چشمه با عادل فردوسی‌پور، مترجم کتاب «فوتبال علیه دشمن» چیزی بیش از 9میلیون تومان بوده، رقمی که هیچ‌یک از طرفین حاضر به تایید یا تکذیب آن نیستند.
قیاسی، مدیر روابط عمومی نشر چشمه در دفاع از عملکرد این نشریه می‌گوید: «با این‌که قانون کپیرایت در حوزه کتاب وجود ندارد، اما این‌که سرقت ادبی در کار باشد بیشتر شبیه تهمت و افتراست، چرا‌که نشر چشمه به اخلاقیات پایبند است و در نمایشگاه فرانکفورت که در مهرماه برگزار شد با خیلی از نویسنده‌ها و ناشران بین‌المللی برای چاپ کتاب‌های‌شان مذاکره کرده و قرارداد بستیم. ما قبلا با روی گاری نویسنده کتاب تصادف شبانه، پاتریک مودیانو نویسنده کتاب کاروان ته کوزه شیر و خیلی‌های دیگر قرارداد بسته‌ایم و به حقوق آن‌ها واقف هستیم.»
نشر باید مجوز می‌گرفت، نه من
در‌حالی‌که عرف بین‌المللی به گونه‌ای است که قانون کپیرایت به هیچ عنوان رعایت نمی‌شود، یکی از ناشران می‌گوید: «خیلی از کتاب‌های ادبی ایران توسط ناشران آمریکایی و اروپایی به زبان‌های زنده دنیا ترجمه و منتشر می‌شود و قانونی برای پیگیری آن وجود ندارد. اگر مجوزی هم برای چاپ از نویسنده گرفته می‌شود، تنها مربوط به اخلاق است، نه قانون...»
عادل فردوسی‌پور هم در‌حالی‌که از پاسخ دادن به سوالات طفره می‌رفت، در این‌باره صحبت کوتاهی با ما داشت:
- ظاهرا ماجرای کتاب فوتبال علیه دشمن دردسر غیر‌نودی شماست؟
متاسفانه به گونه‌ای برخورد می‌کنند که انگار من سرقت ادبی کرده‌ام. این‌که مجوز نویسنده گرفته شود، در حوزه اختیارات من نیست و ناشر باید مجوزهای لازم را از سایمون کوپر می‌گرفت، نه من.
- اما قبول داری که به لحاظ اخلاقی این کار درست نبوده؟
اصلا؛ چون در ایران قانون کپیرایت وجود ندارد و در دنیا هم این‌گونه است که کتاب‌های ایرانی بدون مجوز چاپ می‌شوند. خیلی عجله دارم، بهتر است با نشر چشمه صحبت کنید...