دکتر محمد مهدی آخوندی، رئیس پژوهشگاه و مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری از تکثیر سلول‌های بنیادی اسپرم‌ساز انسانی در آزمایشگاه براساس نتایج حاصل از پژوهش مشترک محققان ایرانی و هلندی برای نخستین بار در جهان خبر داد. این روش که هم‌اکنون در این مرکز در حال انجام است، به‌صورت مشترک توسط محققان پژوهشگاه و مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا و دانشگاه آمستردام هلند انجام می‌شود. مطلبی که در پی می‌آید حاصل گفت‌وگو با دکتر آخوندی در این‌باره است که از نظرتان می‌گذرد.
امروزه با توجه به پیشرفت‌های قابل توجه در 3دهه اخیر در روش‌های تشخیصی و درمانی بیماران سرطانی، به‌ویژه مبتلایان به سرطان در دوران کودکی، امید به زندگی دراین بیماران همچون افراد غیرمبتلا به سرطان است، با این حال برخی عوارض طولانی مدت روش‌های شیمی درمانی، کیفیت زندگی این بیماران درمان شده را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد لذا درمان با سلول های بنیادی از آن جهت حایز اهمیت است که می‌توان با تکنیک‌های موجود سعی در حفظ سلامت آنها کرد چرا که این بیماری تبعات فردی و اجتماعی وسیعی دارد.
دکتر آخوندی درمورد تأثیرات مخرب شیمی‌درمانی بر باروری می‌گوید: اساس شروع فعالیت دراین زمینه از اینجا نشأت می‌گیرد که درمان بیماری سرطان یک درمان غیراختصاصی است که با شروع فرآیند آن، نخستین جایی که صدمه می‌بینند گنادها یعنی تخمدان‌ها و بیضه‌ها هستند که بسته به دوز درمان دارویی اثرات تخریب نیز متفاوت است. این امر باعث توقف اسپرم‌سازی در مردان و تخریب تخمک در زنان شده و منجر به یک عارضه ثانویه می‌شود.
براساس گزارش‌های اخیر مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهیدبهشتی، آمار مبتلایان به سرطان در ایران درمقایسه با سایر کشورها بسیار بالاست و سومین عامل شایع مرگ در ایران است و به‌عنوان یکی از معضلات جامعه بشری با تهدید انسان‌ها در تمام گروه‌های سنی، سبب خسارات جانی و مالی فراوانی می‌شود که کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست.
به گفته این محقق، مردانی که مبتلا به سرطان می‌شوند با شروع شیمی‌درمانی و رادیوتراپی اسپرم آنها صدمه می‌بیند و این افراد درآینده با مشکل ناباروری مواجه خواهند شد. ولی متأسفانه هیچ‌یک از پزشکان ما قبل از شروع درمان این مسئله را به آنها متذکر نمی‌شوند و آنها را آگاه نمی‌سازند و فرد مبتلا و خانواده او نیزدر آن زمان تمام تمرکز خود را روی ادامه حیات وی می‌گذارند و از مشکلات ناباروری وی در آینده یا خبر ندارند و یا اولویت آخر می‌دانند، این درحالی است که اگر سرطان در مراحل نخست شناسایی شود به‌راحتی می‌توان فرد بیمار را درمان کرد و بیمار می‌تواند به زندگی عادی خود ادامه دهد و اینجاست که فرد هنگام بچه‌دار نشدن با مشکلات روحی، جسمی و خانوادگی عدیده‌ای روبه‌رو می‌شود درحالی که درکشور ما مراکز متعددی وجود دارند که راه‌های نگهداری اسپرم و فریز کردن آنها را انجام می‌دهند.
در مورد زنان نیز می‌توان با نگهداری و انجماد بافت تخمدان که تخمک‌ها درآنجا قرار دارند قبل از شروع شیمی‌درمانی به حفظ باروری آنها کمک کرد.
پسربچه‌های سرطانی، پدران آینده
دکتر آخوندی با اشاره به اینکه اگر چه امکان برداشتن بخشی از بافت تخمدان، فریز آن و پیوند مجدد آن پس از اتمام درمان سرطان در دختران و زنان مبتلا به سرطان وجود دارد یا در مردان بالغ فریز اسپرم‌ها و استفاده آتی آنها جهت باروری از سال‌ها قبل میسر شده است اما این مسئله در مورد پسربچه‌ها کاملا متفاوت است چرا که آنها اسپرم ندارند و اسپرم‌سازی بعد از سن بلوغ آغاز می‌شود در این گروه از پسربچه‌هایی که مبتلا به سرطان می‌شوند. این تکنیک وجود دارد که با برداشتن بافت بیضه که سلول‌های بنیادی اسپرم‌ساز در آنجا وجود دارند که مبنای تولید بعدی اسپرم هستند آن را نگهداری کرد با فریز کردن آنها پس از انجام پروسه‌های درمانی و اتمام درمان مجددا به آنها تزریق کرد.
دراین زمینه کلینیک ابن‌سینا با همکاری مؤسسه محک،تعدادی از فرزندان سرطانی را با اجازه والدینشان انتخاب کرده و قبل از شروع شیمی‌درمانی بخشی از بافت بیضه آنها را برداشته که همین اقدام مبنای تحقیقات ما شد.
این پژوهشگر درخصوص هزینه انجام این جراحی می‌گوید: هزینه ذخیره بافت بیضه در این دسته از بیماران کمتر از 500 هزار تومان است که با یک جراحی بیضه انجام می‌شود و مبلغی هم به‌عنوان شارژ سالانه نگهداری از این بافت‌ها دریافت می‌شود.
متأسفانه انجام این کار پوشش بیمه‌ای ندارد ولی می‌توان برای بیوپسی بیضه از منابع بیمه‌ای کمک گرفت.
دستورالعمل جامع درمانی برای بیماران سرطانی نداریم!
در سال‌های اخیر پژوهشگران بسیاری در کشورهای مختلف از جمله ایران در جهت یافتن راه‌حلی مناسب برای این بیماران درتلاش بوده و هستند. ایده اصلی این پژوهش، برداشتن بخشی از بافت بیضه قبل از شیمی‌درمانی، فریز آن، تکثیر سلول‌های بنیادی اسپرم ساز در آزمایشگاه و پیوند مجدد آنها به‌خود فرد است.
اگرچه امکان فریز بافت بیضه انسانی از سالیان قبل فراهم شده بود اما امکان تکثیر سلول‌های بنیادی اسپرم ساز انسانی وجود نداشت.
متأسفانه برخلاف کشورهای پیشرفته دنیا در کشور ما هنوز دستورالعمل خاصی از وزارت بهداشت وجود ندارد که افراد چه بالغین و چه کودکان مبتلا به سرطان ملزم شوند که قبل از شروع شیمی‌درمانی،رادیوتراپی و آسیب دیدن گنادها از این موضوع مطلع شوند یا حتی رضایتنامه‌ای از آنها گرفته شود که با شروع درمان ممکن است درآینده مسئله ناباروری برایشان ایجاد شود. درحالی که درکشورهای توسعه‌یافته پزشک معالج مبتلایان به سرطان به لحاظ قانونی وظیفه دارد که آنها را مطلع کند و درصورت نیاز انجام این پروسه برای حفظ باروری آنها را ضروری بداند؛ در غیراین‌صورت بیماران می‌توانند از پزشک خود شکایت کنند.