شیراز و تبریز به عنوان دو کلانشهر نیز به مانند دیگر شهرها به برنامه‌ریزی برای سال آینده پرداخته‌اند که برای حل مشکلات خود سعی در ساماندهی بیشتر معضلات دارند.
مروری بر سخنان شهرداران این دو شهر و توجه به مشکلات آنها شاید نمونه کوچکی باشد از مشکلات سایر کلانشهرها و شهرداری‌های کشور.
دکتر جعفر قادری شهردار شیراز در مورد بودجه سال آینده این شهر با اعلام سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه بخش خصوصی در شهر و افزایش آن گفت: «بودجه شهرداری شیراز برای سال 86 هم‌اکنون در کمیسیون تلفیق و برنامه و بودجه شورای شهر شیراز در حال بررسی است.
با توجه به گذشت ده ماه از سال 85 شهرداری شیراز توانست 121 میلیارد تومان از بودجه سال جاری خود را تأمین کند و بر اساس پیش‌بینی‌ها می‌توان انتظار داشت که در دو ماه آینده این رقم نیز افزایش یابد. بر این اساس و بنا بر احتساب رشد 20 درصدی در سال، بودجه شهرداری شیراز برای سال 86 در حدود 142 میلیارد تومان برآورد می‌شود.
البته امیدواریم که با ادامه این روند و حرکت رو به رشد سرمایه‌گذاری‌ها و از سویی تحرک بخش مسکن در سال آینده بتوانیم رقمی بیشتر از بودجه پیشنهادی را جذب کنیم.»
وی در مورد تأمین منابع مالی شهرداری و لزوم ایجاد منابع مالی پایدار برای شهرداری‌ها افزود: «یکی از منابع مالی شهرداری‌ها مشارکت بخش خصوصی و تغییر کاربری اراضی در اختیار شهرداری است.
از سویی اگر شهرداری بتواند با تکیه بر درآمدهای پایدار و استفاده از منابع مالی بانکی و منابع داخلی راههای جدیدی را پیش روی خود بگشاید بی‌تردید این امکان وجود دارد که بیش از پیش پروژه‌های شهری رونق بگیرد و علاوه بر تأمین بخش قابل توجهی از اعتبارات شهرداری، بسیاری از سرمایه‌گذاری‌ها در سازمان جذب مشارکت‌های مردمی و در نهایت منجر به توانمندتر شدن شهرداری شود.»
قادری با اشاره به حمایت‌های مختلف دولت از شهرداری از طریق صدور مجوز برای مؤسسات و یا از طریق ارائه اوراق مشارکت و یا فاینانس اظهار داشت: شهرداری‌ها می‌توانند زمینه‌های متعدد را برای جذب سرمایه‌گذاری‌ها شناسایی کنند و میزان قابل توجهی از این سرمایه‌گذاری‌ها را در بخش بافت‌های فرسوده به‌کار گیرند.
وی با اعلام این‌که ما باید درآمدها را از بخش مسکونی کم کنیم و با منابع پایدار عوارض ناشی از مصرف این درآمدها را کاهش دهیم افزود: شاید یکی از مهمترین برنامه شهرداری ها بر این باشد که بر درآمدهای خود تنوع دهد و عوارض بر تولید که موجب بروز تورم می‌شود را کاهش دهد.
شهردار شیراز با تأکید بر تغییر سیستم مالی حسابداری شهرداری شیراز از سیستم نقدی به سیستم تعهدی اظهار داشت: به نظر می‌رسد سیستم تعهدی که اخیراً در شهرداری تهران به‌کار گرفته شده است مطلوب باشد و می‌توان انتظار داشت با به‌کارگیری این سیستم از بسیاری از فعالیت‌های عمرانی شهرداری پشتیبانی شود.
وی در ادامه افزود: البته سیستم تعهدی دارای اشکالاتی است که با توجه به همکاری‌های شهرداری‌ها و سازمان شهرداری‌های وزارت کشور بتوان آن را رفع کرد و تجارب ارزنده‌ای در این باره به‌دست آورد.
جعفر قادری با اشاره بر لزوم تغییر در سیستم مالی شهرداری‌ها افزود: به نظر راهی غیر از تغییر سیستم مالی شهرداری‌ها نداریم تا هرچه زودتر بر منابع پایدار دست یابیم؛ چرا که بخشی از عملکردها و وصولی‌ها، املاک و دارایی‌های شهرداری که بر اساس سیستم نقدی مورد توجه قرار نمی‌گیرد باید در حسابداری شهرداری‌ها ظهور یابد.
در غیر این صورت و با تکیه بر درآمدهای معمولی شهرداری که بر اساس سیستم نقدی است نمی‌توان امیدوار بود تا گشایشی در مشکلات شهرداری‌ها به‌وجود آید. این واقعیت انکارناپذیر است که دریافت فوری و نقدی نمی‌تواند مشکلی از درآمدهای شهرداری بکاهد و با این سیاست تنها پروژه‌های زودبازده در ساختار شهرداری‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.
شهردار شیراز در پایان افزود: با داشتن در آمدهای پایدار می‌توان به رشد منطقی در شهرها دست یافت و انگیزه بیشتری برای اجرای پروژه‌های طولانی و کلیدی به‌وجود آورد.
لزوم توجه بیشتر دولت به شهرداری
مهندس علیرضا نوین شهردار تبریز نیز با اعلام پیشنهاد بودجه سال آینده به شورای شهر تبریز گفت: بودجه پیشنهادی شهرداری برای سال آینده در حدود 274 میلیارد و 500 میلیون تومان است که در مقایسه با سال آینده چندان رشد قابل توجهی نداشته است. ما تنها 5/16 درصد آن هم به دلیل تورم افزایش بودجه‌ای را شاهد بودیم.
سعی کردیم در طرح پیشنهادی برای بودجه بیشتر به واقعیت‌ها توجه کنیم و بودجه بادکنکی را ارائه ندهیم. اما تمام امید ما در سال آینده سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است که در حدود 1000 میلیارد تومان برآورد شده است. ما قصد داریم تا در سال آینده و با کمک گرفتن از سرمایه‌های بخش‌خصوصی بیش از سی پروژه بزرگ را در شهر انجام دهیم که هم‌اکنون طرح توجیهی آن آماده است. انتظار می‌رود که در سال آینده بتوان این میزان از سرمایه‌گذاری را از بخش‌خصوصی جذب کرد.
مهندس نوین در ادامه با تأکید بر لزوم ایجاد درآمد پایدار در شهرهای بزرگ افزود: متأسفانه این واقعیت تلخ در شهرداری‌ها وجود دارد که هنوز به درآمدهای پایدار نرسیده‌اند. از دهه 70 با تصویب دولت شهرداری‌ها خودگردان شده‌اند. دولت از آن پس دیگر از این سازمانها حمایت مالی نمی‌کند. از همان هنگام قانون پیش‌بینی کرده بود تا درآمدهایی برای شهرداری‌ها به‌وجود آید، اما تا به امروز اقدامی عملی در این باره انجام نشده است.
از سویی شورای شهر تنها در خصوص تعیین عوارض محلی دارای اختیار است و چیزی در حدود 75 درصد از درآمد شهرداری‌ها از عوارض ماده 100 و فروش تراکم به‌دست می‌آید. همچنین فعالیت‌های شهرداری و ارائه خدمات شهر به شهروندان تعطیل‌بردار نیست. بنابراین به منظور تأمین منابع مالی برای ارائه خدمات به شهروندان شهرداری‌ها اقدام به کارهایی می‌کنند که نگران کننده است.
به عنوان مثال در بخش فضای سبز، اقدامات نامناسب بسیاری می افتد. شهرداری‌ها در مرحله‌ای برای تأمین منابع مورد نیاز خود اقدام به تغییر کاربری فضاهای سبز می‌کند. این کار ممکن است که در حدود 6 یا 5 درصد درآمدهای مورد نیاز شهرداری‌ها را تأمین کند.اما این کار نادیده گرفتن حقوق شهروندانی است که قصد زندگی در محیطی امن و راحت دارند.
شهرداری‌ها پس از این تغییر کاربری‌ها به دلیل نیاز شهر به فضاهای سبز پشیمان شده و پس از چندی با صرف منابع قابل توجه در صدد ایجاد فضای سبز در شهر برمی‌آیند.
شهردار تبریز یکی از راههای مهم برای توجه دولت به تأمین درآمد در شهرداری‌ها را ارائه لایحه مالیات بر ارزش افزوده به مجلس دانست و گفت: با این کار می‌توان امیدوار بود که دولت راهی برای تأمین حدود 30 الی 40 درصد درآمدهای شهرداری‌ها به‌وجود می‌آورد. وی همچنین بر ناکارآمدی قانون تجمیع اشاره کرد و افزود: پس از تصویب قانون تجمیع شهرداری کلانشهرها بسیار ضرر کردند.
چرا که بر اساس این قانون درآمد شهرداری‌ها یک جا جمع می‌شود و وزارت کشور درآمد شهرداری‌های سراسر کشور را توزیع می‌کند. قبلاً درآمدهای محلی شهرداری مثل عوارض از کارخانه‌های حاشیه شهرها یا عوارض فروش بنزین را شهرداری‌ها مستقلاً دریافت می‌کردند اما اکنون این درآمدها به صندوقی ریخته می‌شود و در هر سال تمام این درآمدها بین شهرداری‌های کل کشور توزیع می‌شود.
نوین در مورد بودجه اختصاص یافته از محل تبصره 13 گفت: با وجود گذشت 11 ماه از سال هنوز دولت برای یارانه بلیت اتوبوس‌ها حتی یک ریال به شهرداری تبریز پرداخت نکرده است. این در حالی است که وضعیت راه‌اندازی قطار شهری هم چندان روشن نیست.
ما بارها اعلام کرده‌ایم که تأمین هزینه برای راه‌اندازی قطارهای شهری که سهم شهرداری‌ها و دولت یکسان است و هرکدام می‌بایست 50 درصد بودجه بپردازند منصفانه نیست. اما به این حرف‌ها توجهی نشده است. با وجود این که شهرداری‌ها 50 درصد بودجه سالانه برای تأمین هزینه‌ها را پرداخت کرده‌اند اما دولت هنوز مبلغی نپرداخته است. دولت با وجود پایان سال تنها 35 درصد از اعتبار مورد نیاز را پرداخت کرده و این برخلاف توافق صورت گرفته است.
شهردار تبریز برای راه‌اندازی سریع‌تر قطار شهری تبریز به فعالیت‌های انجام گرفته توسط این شهرداری اشاره کرد و افزود: ما برای تسریع در این امر توانستیم یک فاینانسر پیدا کنیم حتی توافق‌نامه با او به امضاء برسانیم اما دولت قبول نکرد و با اعلام این‌که قصد تأمین واگن به‌صورت یک‌جا برای شهرداری‌ها را دارد ما را از این کار منصرف کرد. دولت حتی از تضمین فاینانسی که ما آن را معرفی کرده بودیم خودداری کرد.
نوین با اشاره به لزوم حمایت بیشتر دولت از شهرداری‌ها گفت: برای ساماندهی بافت‌های فرسوده ما انتظار داریم که دولت از حساب ذخیره ارزی به ما کمک کند که این مورد هم به مانند سایر موارد چندان مورد توجه دولت واقع نشد.
شهردار تبریز برای ایجاد درآمدهای پایدار برای شهرداری‌ها گفت: ما می‌توانیم با استفاده از اعتبارات مردمی و پشتوانه آن از بانک‌ها وام بگیریم اما این راه تنها یکی از راههای درآمدزایی برای شهرداری است.
از سویی بانک‌ها حتی برای نگهداری چک‌هایی که از سوی مردم به شهرداری‌ها داده می‌شود قبول مسئولیت نمی‌کنند. به نظر می‌رسد که دولت باید بیش از این از شهرداری‌ها حمایت کند. چرا که در صورت بروز مشکلی همه مسئولان متهم به کم‌کاری خواهند بود. بی‌تردید این وضعیت نگران کننده است و باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
وی در پایان از افتتاح چندین طرح شهری به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی در شهر تبریز خبر داد و افزود: مرکز مکانیزاسیون معاینه فنی خودرو، پارک منطقه‌ای غدیر با مساحت 120 هکتار و روگذر قدس از جمله طرح‌هایی است که آن را افتتاح کرده‌ایم.
***
کلانشهرها به عنوان مهمترین مراکز جمعیتی کشور نیازمند توجه درخور و ویژه دولت هستند تا مشکلات متعددی که در این مراکز به‌وجود می‌آید هرچه زودتر رفع و امکان خدمات‌رسانی به شهروندان آن بیشتر شود. شاید مشکلات بسیاری از شهرهای بزرگ شبیه به هم باشد و با اندکی تسامح میان مدیران شهری و دولت بتوان راههای حل آن را یافت.