افراد مختلف از هر گروه سنی و از هر جنسی در معرض ابتلا به این بیماری هستند. ۳۵درصد تمام افراد ۳0 تا ۳5 ساله در دنیا به آرتروز مبتلا هستند و هرچه سن بالاتر می‌رود، شیوع این بیماری نیز بیشتر می‌شود.
نکته اینجاست که درمان آرتروز هم ساده نیست و حتی عده‌ای از پزشکان ترجیح می‌دهند خیال شما را راحت کنند و بگویند آرتروز اصلا درمان ندارد.
به هرحال، مخصوصا در سال‌های اخیر، روش‌های درمانی متنوعی برای آرتروز پیشنهاد شده است. گفت‌وگوی ما با پروفسور فرهاد فرید، رئیس انجمن جراحی بسته مفاصل ایران و آلمان(جیاموس) را درباره این بیماری قدیمی و روش‌های جدید درمان آن بخوانید.
***
- با این سوال شروع کنیم که اصولا آرتروز چیست؟
تعریف خیلی ساده آرتروز می‌شود از بین رفتن سطح طبیعی غضروف مفصلی. در فاصله بین یک استخوان تا استخوان بعدی مفصل قرار گرفته است. مفصل‌ها مثل لولا عمل می‌کنند و استخوان‌ها روی مفصل‌ها می‌چرخند و حرکت در یک عضو میسر می‌شود.
سطح مفصل که با استخوان در ارتباط است با لایه لغزنده‌ای از جنس غضروف پوشیده شده است و لغزندگی سطح غضروف چرخش استخوان روی مفصل را ممکن می‌کند.
با گذشت زمان و سپری شدن عمر، در اثر تصادفات یا به دلیل اختلالات مادرزادی، بیماری‌های سیستمیک مثل روماتیسم، اسید اوریک یا چربی خون بالا و ... یا زانوهای پرانتزی که مخصوصا در فوتبالیست‌ها مشکل ایجاد می‌کند، سطح مفاصل یا همان غضروف دچار سائیدگی و از بین‌رفتگی می‌شود. در این حالت، با کم شدن لغزندگی، حرکت یا چرخش استخوان‌ها روی مفاصل با درد همراه شده و بیماری آرتروز به وجود می آید. در این موارد، درد با شروع حرکت آغاز می‌شود و با استراحت بهبود می‌یابد.
- ورزش هم باعث ایجاد آرتروز می شود؟
بله، به خصوص در ایران که پیش از شروع ورزش اصولی مثل گرم‌کردن بدن رعایت نمی‌شود و حتی در مورد ورزشکاران حرفه‌ای هم مواردی مثل تغذیه خوب، مربی بدنسازی و زمین‌های مناسب بازی اهمیت چندانی ندارد. همه این موارد، در ایجاد آرتروز تاثیرگذارند.
جالب است بدانید که همین ورزش، یکی از بهترین روش‌های جلوگیری از آرتروز است و امروزه در تمام کشورهای دنیا از بچه تا پیرمرد 90 ساله همه نرمش و پیاده‌روی را در برنامه هر روزه زندگی‌شان دارند، چرا که غضروف سطح مفصلی بر خلاف سایر بافت‌های دیگر مثل پوست، عضله یا چربی، فاقد هرگونه سرخرگ، سیاهرگ و عصب است و تنها راه تغذیه این بافت، مایع سطح مفصلی است که حاوی تمام مواد غذایی و اکسیژن لازم برای زنده ماندن غضروف است و تنها راه جذب این مایع توسط غضروف هم حرکت مفصل است.
- پس ورزش هم می‌تواند آرتروز ایجاد کند و هم آن را درمان کند؟
اگر ورزش در حد معمول و اصولی انجام شود، محافظت‌کننده از مفصل است، اما آسیب‌های ورزشی که در ورزشکاران حرفه‌ای دیده می‌شود، خودش عامل ایجاد آرتروز است.
این را بگویم که هیچ چیز در زندگی برای زنده نگه‌داشتن و سلامت مفاصل بهتر از حرکت و ورزش نیست و هرکسی که در روز حداقل یک ساعت خوب حرکت کند می‌تواند به طول عمر مفاصل خود بیفزاید.
مثال این مورد هم این است که شما اگر مفصل مچ دست یا زانو را گچ بگیرید، بعد از باز کردن گچ‌ها می بینید که 3 ماه احتیاج دارید تا مفاصل فعالیت اولیه‌شان را از سربگیرند. اما ورزش غیر اصولی، مثلا استفاده‌نکردن از وسایل مناسب برای ورزش ضرر می‌زند.
من گاهی افرادی را می‌بینم که با کفش‌های نامناسب از چکمه گرفته تا کفش‌های بدون کفی یا دمپایی و کفش‌های پاشنه‌بلند اقدام به کوهنوردی می‌کنند. خب، این کار بعد از یکی دو سال باعث سائیدگی زانو و ایجاد آرتروز می‌شود.
- برویم سراغ درمان؟
بهتر است که اساسا نگذاریم کار به اینجا بکشد. اما وقتی ایجاد شد، معمولا درمان چهار مرحله دارد که در مرحله یک و دو سعی می‌شود با استفاده از فیزیوتراپی، ورزش و درمان با میدان مغناطیسی(مگنت‌تراپی)، اوضاع را بهتر کرد.
جالب است بدانید که موثر بودن میدان مغناطیسی در درمان آرتروز زمانی کشف شد که بیماران مبتلا به سرطان مجبور بودند به مدت 4 هفته تحت درمان با MRI قرار بگیرند تا پزشکان رشد تومور را در آنها بررسی کنند.
تعجب‌آور این بود که بعد از یک سال، آن دسته از بیماران که آرتروز هم داشتند، خیلی بهتر شدند. البته درمان‌های دیگری مثل تزریق اسید هیالورونیک یا استفاده از قرص‌های کندروایتین و گلوکزآمین هم وجود دارد.
- و کی کار به جراحی می‌کشد؟
از درجه دو به بعد باید جراحی انجام شود. تا 20سال پیش که آرتروسکوپی یعنی همان جراحی بسته نداشتیم، اگر مینیسک یک ورزشکار پاره می‌شد، جراح زانو را با شکاف بزرگ باز می‌کرد و تمام مینیسکی را که قسمتی از آن پاره شده بود، بر می‌داشت و چون فنری وسط غضروف استخوان نبود که بتواند فشار را از بالا به پایین بگیرد، آرتروز به وجود می‌آمد و منجر به شکستن و راست‌کردن محور زانو تا تعویض مفصل می‌شد.
اما امروزه با استفاده از روش‌های جدیدتر مثل آرتروسکوپی، فقط همان قسمت پاره شده مینیسک را بر می‌دارند، یعنی 20 تا 25 درصد آن برداشته می‌شود و حدود 70 تا 75 درصد آن هنوز در مفصل است که می‌تواند فشار را قبول کند.
آرتروسکوپی روشی با تهاجم اندک و با عوارض بسیار کمتر از جراحی باز زانوست که در میان مفاصل، آرتروسکوپی زانو بیشتر از دیگر مفاصل رایج شده است. در این روش با استفاده از دو سوراخ کوچک که از یکی از آنها تلسکوپ وارد می‌شود، تمام جزئیات عمل را می‌توان بر صفحه بزرگی نمایش داد.
- لیزر هم در جراحی زانو کاربرد دارد؟
بله، لیزر درمان موثری است و از خواصی که دارد و هنوز هم کاملا کشف نشده، این است که بیمارانی که تحت این نوع جراحی قرار گرفته‌اند، بعد از عمل درد بسیار کمتری دارند. به اعتقاد دکتر اولو- اولین کسی که در سال 1985 لیزر را در جراحی آرتروسکوپی استفاده کرد- دلیل این است که فشار به اعصاب مفصلی توسط لیزر کمتر است.
از دیگر محسنات لیزر این است که خونریزی بعد از عمل وجود ندارد و مهمتر از همه اینکه با لیزر می‌توان خیلی دقیق‌تر غضروف شل شده را سفت کرد، در صورتی که با تیغ اگر بخواهیم ریش ریش‌های غضروفی را برداریم، ممکن است قسمت‌های سالم هم برداشته شود.
سعی این است که با هر تکنیکی که می‌شود غضروف سطح مفصلی یا مفصل خود بیمار را نگه داریم، چون اگر ما زود تصمیم به برداشتن سطح مفصل و تعویض آن با پروتز بگیریم، بیماران قادر به استفاده از تکنولوژی سلول‌های بنیادی نخواهند بود.
- آیا درمان آرتروز با استفاده از سلول‌های بنیادی نیز یک روش جدید است؟
بله، یکی از روش‌های جدید درمانی، کشت و تکثیر سلول‌های غضروفی در بیرون بدن و سپس پیوند دوباره به مفصل آسیب‌دیده است که برای این کار نیاز به تکنیک‌های بسیار پیشرفته و فراهم شدن شرایط مناسب جهت رشد و تکثیر سلول‌هاست. این روش بسیار موثر بوده و در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دکتر محمد مهدی شکیبایی، استاد دانشگاه مونیخ (لودویک ماکسی میلیام) یکی از کسانی است که روی این قضیه کار می‌کند. البته، استفاده از این روش‌ها تنها در مواردی که بیمار به موقع به پزشک مراجعه کرده و زخم‌های غضروفی اندازه کوچک تا متوسط داشته باشند، امکان‌پذیر است و در صورت مراجعه دیر هنگام بیمار و تخریب تمام غضروف مفصلی، تنها راه درمان تعویض کل مفصل و استفاده از مفصل مصنوعی است.