در آخرین روزهای سال گذشته، خط تولید مفاصل مصنوعی در کشورمان راه‌اندازی شد. در کشور ما سالانه حدود 6 تا 7 هزار نفر تحت عمل جراحی تعویض مفصل قرار می‌گیرند و راه‌اندازی این خط تولید بدان معناست که ما از این پس نه تنها نیازمند وارد کردن مفاصل مصنوعی از کشورهای خارجی نیستیم، بلکه حتی قادر خواهیم بود محصولات ارتوپدی ایرانی را به خارج نیز صادر کنیم.
دکتر حسین سامی مدیر این طرح گفته است این خط تولید می‌تواند سالانه 11 هزار دست پروتز مفصل ران و 7 هزار دست پروتز مفصل زانو تولید کند.
دکتر سامی می‌گوید تا پیش از این خرید پروتزهای لازم برای عمل جراحی تعویض مفصل بسیار گران بوده چرا که این پروتزها به دلیل وارداتی بودن قیمت زیادی داشتند و بیمه‌ها نیز هزینه آن را تقبل نمی‌کردند. با تولید نوع ایرانی همین مفاصل می‌توان امیدوار بود که شرکت‌های بیمه نیز پرداخت بخشی از هزینه‌های آن را بپذیرند. اما نمی‌خواهید بدانید اصولاً مفصل‌ها برای چه تعویض می‌شوند؟
آرتروز یکی از شایع‌ترین علل نیاز به تعویض مفاصل است. در این بیماری غضروف موجود در مفصل، کم کم ساییده شده و در نتیجه سطح محافظت کننده انتهای استخوان‌ها در محل مفصل، تحلیل می‌رود و این موضوع سبب دردناک شدن مفصل می‌شود.
با وجود آن که درد ناشی از آرتروز مفاصل تا حدود زیادی با تغییر سبک زندگی و استفاده از داروها قابل تحمل است، اما گاهی آرتروز به حدی شدید می‌شود که فرد توان استفاده از مفصل را از دست می‌دهد.
وقتی غضروف به شدت تحلیل می‌رود، استفاده از مفاصل بسیار دردناک شده و فرد دیگر نمی‌تواند آزادانه مفصل خود را در همه جهات تکان دهد و این موضوع باعث کاهش دامنه حرکتی مفصل و بازماندن شخص از کارهای روزمره می‌شود و در آن صورت چاره‌ای جز جراحی و جایگزین کردن مفصل باقی نمی‌ماند.
گاهی هم علت نیاز به تعویض مفصل اتفاق دیگری نظیر حوادث و تصادفات است. مثلاً سالمندانی که دچار پوکی استخوان شده‌اند ممکن است با یک ضربه خفیف، دچار شکستگی استخوان و دررفتگی مفاصل شوند. در چنین حالتی و بویژه زمانی که احتمال جوش خوردن استخوان‌های شکسته اندک بوده و بازگرداندن مفصل به شکل اولیه خود ناممکن است، پزشک از پروتزها و مفاصل مصنوعی برای ترمیم استخوان‌ها و بازسازی مفاصل کمک می‌گیرد.
مفصل ران مصنوعی
مفصل ران یکی از شایع‌ترین مفاصلی است که مورد تعویض قرار می‌گیرد و جالب است بدانید که جایگزین کردن مفصل دررفته ران با مفصل مصنوعی یکی از صد پیشرفت برتر علم پزشکی در قرن اخیر شناخته شده است.
استفاده از این مفصل تا کنون توانسته درد و رنج صدها هزار نفر را در سراسر جهان کاهش دهد. شایع‌ترین علت تعویض این مفصل همان طور که گفتیم، آرتروز است و پس از آن آسیب‌های ناشی از عفونت مفصل و شکستگی ناشی از زمین خوردن، آن هم در زنان مسنی که دچار پوکی استخوان شده‌اند، موجب نیاز به مفصل ران مصنوعی می‌شود.
امروزه بیش از 60 نوع مفصل ران در دنیا وجود دارد که پس از کار گذاشته شدن در بدن، عمری معادل ده سال یا بیشتر دارند. مفصل مصنوعی ران به طور کلی شامل سه بخش است؛ قسمت اول یک گلوله فلزی از آلیاژ کبالت یا تیتانیوم است که به جای سر استخوان ران به کار می‌رود.
قسمت دوم یک بخش میله‌ای شکل است که به این گلوله وصل بوده و در پایین آن درست در وسط استخوان ران فرو می‌رود و در نهایت یک قطعه کاسه‌ای شکل پلاستیکی که به طور جداگانه در استخوان‌های لگن کار گذاشته می‌شود. گلوله فلزی می‌تواند در کاسه پلاستیکی حرکت کرده و حرکات مفصل ران را به بیمار بازگرداند.
مفصل شانه
یکی دیگر از مفاصلی که نوع مصنوعی آن تا کنون ساخته شده، مفصل شانه است. شانه انسان مفصلی است که بسیار به مفصل ران شبیه است. این مفصل نیز به طور طبیعی از نوع گوی و کاسه‌ای است و نوع مصنوعی آن هم بر همین اساس ساخته شده. گوی مفصل، سر استخوان بازوست و کاسه‌ای که این گوی در آن چرخش می‌کند، لبه استخوان کتف انسان است.
برای تعویض مفصل شانه، سر استخوان بازو یا همان گوی مفصل را برمی‌دارند و به جای آن یک قطعه فلزی قرار می‌دهند. این قطعه نیز به قطعه میله مانندی وصل است که در مرکز استخوان بازو فرو می‌رود. بخش کاسه‌ای مفصل یعنی لبه کتف نیز در حین عمل، تراشیده می‌شود و با یک بخش پلاستیکی همانند خود جایگزین می‌شود. این نیمکره پلاستیکی جدید، به وسیله ماده‌ای سیمان مانند به بقیه استخوان کتف می‌چسبد.
مفصل زانو
در مفصل زانو برخلاف مفاصل ران و شانه از گوی و کاسه خبری نیست بلکه مفصل زانو بیشتر از دو سطح تشکیل شده که با غضروف پوشیده شده و حرکت استخوان‌ها را بر روی هم ممکن می‌کنند. این مفصل به دلیل آن که بخش زیادی از وزن بدن را تحمل می‌کند، از شایع‌ترین مفاصلی است که مسن‌ترها از درد آن رنج می‌برند.
برای تعویض مفصل زانو معمولاً از دو قطعه استفاده می‌شود که یکی فلزی و از جنس کبالت، کروم یا تیتانیوم است و دیگری از ماده‌ای پلاستیکی به نام پلی اتیلن ساخته شده.
مفصل زانو را می‌توان به چهار فرم جایگزین کرد؛ در روش اول که بیش از دیگر روش‌ها انجام می‌شود، تنها سطوح مفصلی جایگزین می‌شوند و رباط‌ها و عضلات نگهدارنده مفصل همچنان در جای خود باقی می‌مانند.
این نوع مفصل مصنوعی به خودی خود فاقد استحکام است و برای ثابت ماندن به عضلات و رباط‌های فرد وابسته است. در روش‌های دیگر مفصل مصنوعی استفاده شده خود نیز تا حدودی استحکام دارد و ممکن است پزشک برای کار گذاشتن مفصل مصنوعی رباط‌های داخل مفصل زانوی فرد را بردارد.
در نوعی دیگر از جایگزینی مفصل زانو می‌توان تنها نیمی از مفصل را جایگزین کرد و این کار معمولاً زمانی انجام می‌شود که تنها یک طرف مفصل آسیب دیده باشد و بتوان سمت دیگر آن را حفظ کرد. امروزه با پیشرفت‌های روزافزون ساخت مفاصل، زانوهای مصنوعی می‌توانند عمری حتی معادل پانزده سال داشته باشند.
مفاصل کوچک
در حالی که بیشترین مفاصل تعویضی را مفاصل ران و زانو تشکیل می‌دهند که از مفاصل بزرگ بدن هستند، اما فناوری ساخت مفاصل مصنوعی تا حد تولید مفاصل کوچکی چون مفاصل انگشتان نیز پیش رفته و امروزه این مفاصل نیز قابل جایگزینی هستند.
مشکل جایگزینی مفاصل انگشتان این است که در طول روز صدها بار مورد استفاده قرار می‌گیرند و چنانچه بخواهیم جایگزینی برای آنها پیدا کنیم باید از ماده‌ای استفاده کنیم که به این زودی‌ها ساییده نشده و از بین نرود. در دهه 1960 دانشمندان موفق به تولید مفاصل مصنوعی سیلیکونی شدند و امروزه مفاصل پلاستیکی و فلزی هم در جایگزین کردن مفصل انگشتان با کف دست به کار می‌روند.
اما دانشمندان اکنون مفاصل مصنوعی انگشتان را از جنس دریچه‌های مصنوعی قلب می‌سازند چرا که این مواد با میلیون‌ها بار پمپ کردن قلب نیز فرسوده نمی‌شوند و جایگزین خوبی برای مفاصل انگشتان به نظر می‌آیند. جایگزینی مفاصل انگشتان بیشتر در افرادی صورت می‌گیرد که به بیماری آرتریت روماتویید مبتلا هستند.
اینکه مفصل انتخابی از چه جنسی باشد بسته به درجه سلامت بیمار، استفاده‌ای که بعدها قرار است از مفصل بکند و در نهایت تصمیم جراح است.اما از آنجا که همیشه پیشگیری بهتر از درمان است بهتر است با ورزش و تقویت عضلات، کاهش وزن و مصرف مداوم لبنیات از مفاصلتان نگهداری کنید!
