افزایش آمار کودکان مبتلا به اوتیسم در آمریکا، زنگ خطر را برای سایر کشورها هم به صدا درآورد. روانشناسان و متخصصان روانپزشکی کودک در کشور ما نیز معتقدند، شیوع اوتیسم در کشورهایی مثل کشور ما نیز رو به افزایش است.
اوتیسم نوعی اختلال رشدی است که با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود. در زبان فارسی اوتیسم را «در خود‌ماندگی» ترجمه کرده‌اند. تا به حال هیچ علت قطعی و مشخصی را برای این بیماری ذکر نکرده‌اند، اما ترکیبی از عوامل وراثتی و محیطی، در ایجاد بیماری مؤثر است.
***
دکتر کتایون خوشابی، روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی ضمن اشاره به اینکه آمارها در مورد بیماری اوتیسم در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است، می‌گوید: «حتی آمار یک کودک در هر ده هزار کودک نیز گزارش شده است. ولی مسئله مهم این است که در همه جوامع و حتی در جامعه خودمان این آمار در حال افزایش است. به هرحال اگرچه در مورد این بیماری نمی‌توان آمار دقیقی داد، اما می‌توان گفت در پنج سال اخیر این آمار یک روند کاملاً صعودی را طی کرده است.»
اما دکتر ابوالقاسم مهری‌نژاد، روانشناس و عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به اینکه آمار ارائه شده توسط محققان آمریکایی نشان‌دهنده اوتیسم شدید در همه موارد نیست، می‌گوید: «بیماری اوتیسم درجات مختلفی دارد؛ انواع اوتیسم شدید متوسط و خفیف را می‌توان در کودکان تشخیص داد. همچنین در مورد این بیماری طیفی از علل مطرح است. هر چقدر ما تعداد موارد مبتلا به اوتیسم شدید داشته باشیم امکان اینکه ناهنجاری‌های الکتروشیمی و سلولی مغز در این امر دخیل باشند زیاد است ولی اوتیسم‌های خفیف بیشتر ماهیت روانی اجتماعی دارند.»
فاصله گرفتن والدین از کودکان، عامل زمینه‌ساز
در اوتیسم، کودک ارتباط روانی و اجتماعی را با اطرافیانش به کلی قطع می‌کند. این اطرافیان هم شامل نزدیکترین فرد به کودک می‌شوند، یعنی مادر تا افراد دیگر خانواده.
دکتر مهری‌نژاد با بیان اینکه معمولاً از 2 یا 3 سالگی تراوشات اجتماعی در کودک باید از سوی والدین مشاهده شود و در غیر این صورت می‌توان برای این کودک تشخیص اوتیسم داد، می‌گوید: «در حال حاضر تعاملات مادر و کودک نسبت به قبل کاهش چشمگیری پیدا کرده و بخصوص در کشورهای پیشرفته این مسئله بیشتر به چشم می‌خورد، در نتیجه حالات در خود فرورفتگی در کودک بیشتر شده است.»
وی با بیان اینکه اوتیسم با طبقات اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها رابطه نزدیکی دارد، ادامه می‌دهد: «خانواده‌های تحصیلکرده و با سطح اقتصادی بالا بیشتر دارای کودکان مبتلا به اوتیسم هستند و شاید در دنیای امروز مهمترین علت احتمالی ابتلای کودکان به این بیماری دور شدن والدین و سرد شدن آنها در برقراری ارتباط با کودک باشد.»
این درحالی‌است که در کشور ما هیچ برنامه غربالگری برای این بیماران در نظر گرفته نشده است.
دکتر طلیعه رافعی، روانپزشک کودک ضمن اشاره به این موضوع معتقد است: «حتی هنوز مشخص نشده که در کشور ما سن دقیق اوتیسم معمولاً چه سنی است و با اینکه در بسیاری از تحقیقات این بیماری را در پسرها بیشتر تشخیص می‌دهند ولی به این تحقیقات نیز نمی‌توان استناد کرد. در جدیدترین متون علمی، شیوع این بیماری را پنج مورد در هر ده هزار کودک ذکر کرده‌اند ولی معلوم نیست که این آمار در جامعه ما هم صدق می‌کند یا نه.»
اگرچه متخصصان کم شدن روابط عاطفی و اجتماعی والدین با کودک در دنیای امروز را مهمترین عامل ابتلا به اوتیسم عنوان می‌کنند، اما بیشترین مواردی که برای این بیماری مطرح می‌کنند عوامل بیولوژیک و بطور خاص، ژنتیک است.
دکتر مظاهری در مورد نقش عوامل بیولوژیک و ژنتیک در این کودکان ادامه می‌دهد: «چون در این کودکان صرع و عقب‌ماندگی ذهنی بیشتر دیده می‌شود، مسئله ژنتیک نیز در این افراد بسیار مهم به‌نظر می‌رسد. معلوم شده این بیماران اگر در آینده بخواهند ازدواج کنند 2 تا 4 درصد کودکانشان نیز به اوتیسم مبتلا می‌شوند.
همچنین در مورد عوامل قبل زایمانی مادرانی که در سه ماه اول زایمان خونریزی داشته باشند احتمال ابتلای کودکشان به اوتیسم بیشتر است.»به هر حال همه تئوری‌ها در مورد اوتیسم شناخته شده نیست. بر خلاف تصور عمومی اوتیسم لزوماً به معنای عقب‌ماندگی نیست.
دکتر خوشابی در این‌باره می‌گوید: «دو سوم کودکان اوتیستیک مبتلا به درجاتی از کم توانی ذهنی هستند و حدود یک سوم آنها بهره هوشی متوسط و نرمال را دارند. همچنین درصد نادری از کودکان اوتیستیک مهارت‌های خاصی دارند.»
به گفته دکتر مظاهری، کودکانی که بهره هوشی آنها بالای 70 است، پیش‌آگهی بیماری در آنها خوب است و همچنین یک تا دو درصد از این بیماران در سنین بزرگسالی قادر به استخدام هستند. 5 تا 20 درصد آنها نیز می‌توانند کارهای روزمره خود را انجام دهند و دو سوم آنها افراد وابسته‌ای هستند که به حمایت دیگران احتیاج دارند.
واکسن‌ها مقصر نیستند
تا به حال تحقیقات زیادی درباره علت بروز این بیماری در کشورهای غربی صورت گرفته است. مثلاً مدتی‌قبل، دانشمندان آمریکایی اعلام کرده بودند که وجود پروتئینی در بعضی واکسن‌های تزریقی به کودکان، آنها را مستعد ابتلا به اوتیسم می‌کند.
دکتر رافعی در این باره می‌گوید: «اغلب مادرانی که کودکان اوتیستیک خود را به کلینیک‌ها می‌آورند نگرانی از بابت اتفاق‌های مختلف دارند، مثلاً عده‌ای از آنها عنوان می‌کنند که در دوران بارداری سیگار کشیدند یا اینکه زمین خوردند یا اینکه داروی خاصی را مصرف کردند. همچنین در مورد واکسن‌های تزریقی به کودکانشان نیز دچار شبهه می‌شوند ولی این توجیهات اصلاً پایه علمی نمی‌تواند داشته باشد.»
وی با بیان اینکه ممکن است یکسری از داروها روی لوب تامپورال مغز اثر بگذارد که در این کودکان البته خیلی مهم است چون این قسمت از مغز مسئول هدایت گفتار یا رشد اجتماعی کودک است ادامه می‌دهد: « البته تمام این‌ها فقط فرضیه است و اثرات دارو یا واکسن روی این بیماری هنوز به طور کامل اثبات نشده است. بنابراین به‌خصوص در مورد واکسن‌های تزریقی هیچ ترس و نگرانی از سوی والدین نباید وجود داشته باشد.»
اوتیسم، از تشخیص تا درمان
بیماری اوتیسم یکی از مواردی است که با بیماری‌های دیگر مثل عقب‌ماندگی ذهنی یا بیش‌فعالی اشتباه می‌شود. این درحالی است که تشخیص زودرس در این بیماری خیلی مهم است و می‌تواند جلوی رشد آن را بگیرد.
به گفته دکتر رافعی این تشخیص معمولاً در سنین دبستان داده می‌شود یعنی زمانی که برای درمان آن تقریباً دیر شده در حالی‌که ما انتظار داریم این بیماری در سنین دو تا 5/2 سالگی تشخیص داده شود.
روشهای مختلف درمانی در تمام دنیا متداول است که تاکید تمام این روشهای درمانی این است که کودک اوتیستیک را از دنیای در خود فرو رفته‌اش بیرون بیاورند. همچنین برای کنترل پرخاشگری یا کنترل رفتار عده‌ای از آنها که مبتلا به بیش فعالی هستند و یا برای حذف رفتارهای کلیشه‌ای یا وسواسی درمان این کودکان از دارو‌درمانی شروع می‌شود.
حوزه روان درمانی این کودکان نیز شاخه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد از جمله رفتار درمانی که در جامعه ما بیشتر روی این جنبه از درمان تاکید می‌شود. اخیراً طرحی برای درمان این کودکان اجرا می‌شود به نام طرح «لوواس».
در این طرح روانشناسان در منزل این کودکان را ویزیت می‌کنند و با همکاری خانواده ریزترین رفتارهای کودکان را زیر نظر دارند و از سیستم تشویق و پاداش برای رفتارهای درست و غلط این کودکان استفاده می‌کنند. در واقع این همان سیستم رفتار‌درمانی است ولی روشهای دیگر درمانی نیز برای این کودکان وجود دارد مثل روش تصویر درمانی که کودکان فقط از طریق تصاویر تقاضای خود را مطرح می‌کنند.
روشهای دیگر درمانی مثل داستانهای اجتماعی نیز استفاده می‌شود که از طریق داستان درک اجتماعی این کودکان را بالا می‌برد. بعضی روشهای رژیم درمانی نیز بی‌قراری و بیش فعالی این کودکان را معتدل می‌کند که البته متخصصان این درمانها را توصیه نمی‌کنند. به هر حال توصیه متخصصان بر این است که از تمام این روشهای درمانی به طور همزمان استفاده شود.