شاید به همین خاطر هم بود که در بررسی صلاحیت نامزدها به گفته عباسعلی کدخدایی، شورای نگهبان معیارهای حداقلی را در نظر گرفت تا جایی که دبیر فراکسیون اقلیت مجلس به خاطر روند تأیید صلاحیت‌ها از این شورا تشکر کرد. سخنگوی شورای نگهبان در این گفت‌وگو تأکید دارد که سازوکار انتخابات باید تغییر کند و احتمالا در مجلس آینده لایحه‌ای برای این مهم، تقدیم مجلس می‌شود. در سازوکار جدید برای روند بررسی صلاحیت‌ها مدت زمانی حداقل یکساله در نظر گرفته شده است.
- در دوره‌های قبل، در مرحله بررسی صلاحیت‌ها کمابیش شاهد هجمه‌هایی علیه شورای نگهبان بودیم اما به‌نظر می‌رسد در این دوره از انتخابات، مرحله بررسی صلاحیت‌ها خیلی با حاشیه همراه نبود. چرا؟ آیا شورای نگهبان در این دوره رویکرد تساهل و تسامح گرفته بود؟
خب هر دوره‌ای از انتخابات مخصوصا انتخابات مجلس حال و هوا و فضای سیاسی مختص به خودش را دارد و طبیعتا در آن فضای سیاسی باید حرکت کرد، ضمن اینکه مقررات و قوانینی در ارتباط با بحث صلاحیت‌ها و صحت حوزه‌های انتخابی وجود دارد که باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. این بار دوستانی که همیشه شورای نگهبان را مورد انتقاد قرار می‌دادند به هر دلیلی خیلی پررنگ وارد نشدند. شورای نگهبان در ابتدا هم سعی کرد در بررسی صلاحیت‌ها در خصوص شرایط و موانع با رعایت معیارهای حداقلی بررسی‌ها را انجام دهد؛ به همین خاطر احساس می‌شود خیلی از افراد از گروه‌ها و جناح‌های مختلف تقریبا در همان مراحل اولیه بررسی‌ها، صلاحیتشان مورد تأیید واقع شد. طبعا شاید برخی‌ها فکر کنند با فضایی که این بار ایجاد شد دیگر ضرورت ندارد هجمه‌ها را به شورای نگهبان وارد کنند.
- در خطبه‌های 14 بهمن هم شنیدیم مقام معظم رهبری توصیه‌هایی نسبت به انتخابات پیش رو داشتند. آیا این توصیه‌ها در روند تساهل و تسامح شورا برای بررسی صلاحیت نامزدها مؤثر بود؟
به هر حال فرمایشات مقام‌معظم رهبری همیشه مد نظر اعضای شورای نگهبان بوده و خواهد بود. اینها همه در بررسی صلاحیت‌ها تأثیرگذار است؛ مثلا ما معیارهای کیفی در بررسی صلاحیت‌ها در قانون داریم. این معیارهای کیفی وقتی با این فرمایشات و توصیه‌ها گره می‌خورد باعث می‌شود هر عضوی از شورای نگهبان با یک نگاه بازتر به مسائل رأی بدهد که در بررسی و مستندات پرونده تأثیرگذار است. نتیجه‌‌اش هم این شد که در این دوره از جهت تعداد کسانی که صلاحیتشان مورد تأیید واقع شد آمار بالایی به دست داده‌ایم. طبعا عوامل مختلف از جمله رعایت فرمایشات مقام معظم رهبری و نگاه به معیارهای حداقلی کمک کرد تعداد نامزدهایی که صلاحیتشان مورد تأیید واقع می‌شود بیشتر شود.
- این توصیه‌ها را ما از سوی برخی مسئولان هم شنیدیم. چرا این توصیه‌ها در این دوره مطرح می‌شد؟ آیا در انتخابات مجلس نهم شرایط خاصی را تجربه می‌کنیم؟ آیا بنا به طرفداری برخی اعضای شورای نگهبان از برخی نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم که یکی از عوامل تشکیک در نتایج آن انتخابات هم شد، نگرانی نسبت به عملکرد شورا وجود داشت؟
آنچه برای ما مهم بود و مهم است رعایت قانون و طبعا حقوق افراد و حقوق نظام سیاسی اسلامی است. در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر هم همین نگاه حاکم بود. در آن انتخابات افرادی که صلاحیتشان مورد تأیید واقع شد از جناح‌های مختلف بودند. پس به‌نظرم در مرحله تأیید صلاحیت در آن انتخابات شورای نگهبان همین روش را داشت و تفاوتی با روش امروز نمی‌کند. در این دوره و در انتخابات مجلس هم با همین نگاه حرکت می‌کند؛ یعنی افرادی که واجد حداقل‌هایی از شرایط هستند و موانع اصلی را ندارند شورا تصمیم به تأیید صلاحیتشان گرفت. شورای نگهبان در مرحله تأیید صلاحیت در انتخابات ریاست‌جمهوری و انتخابات مجلس رفتار فراجناحی خودش را نشان داد و این سند گویایی است برای اینکه شورای نگهبان هیچگاه از عملکرد سیاسی تبعیت نمی‌کند بلکه معیارهای قانونی دارد. اما به‌نظرم در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر اندکی هم در حق شورای نگهبان و اعضای آن بی‌انصافی شد چون با وجود اینکه ما در تأیید صلاحیت‌ها افرادی از جناح‌های مختلف را مورد تأیید قرار دادیم اما در اجرا و در برگزاری انتخابات وقتی یک یا دو طرف برنده نشدند بازی را به هم زدند و رفتارهای خلاف قانون از خودشان نشان دادند. به‌نظر من رفتارهای خلاف قانون و زیاده‌طلبی افراد در انتخابات ریاست‌جمهوری چنین فضایی را ایجاد کرد وگرنه اعضای شورای نگهبان همه بر اساس تشخیص شرعی و قانونی خودشان نسبت به بررسی صلاحیت‌ها اقدام کرده بودند و می‌کنند.
- فرمودید شورا از عملکرد سیاسی افراد تبعیت نمی‌کند و میزان، حال افراد است. اگر در این انتخابات مجلس نهم از کسانی که در حوادث بعد از انتخابات نقشی داشتند و مشارکت کرده بودند آیا شورا در تأیید صلاحیتشان به عملکرد سیاسی‌شان نگاه نمی‌کرد؟
برای ما فرق می‌کند چه شخصی یا چه گروهی وارد گردونه انتخابات می‌شود یا نمی‌شود، ثبت نام می‌کند یا نمی‌کند. در این دور از انتخابات هم همه افرادی که به جناح‌های مختلفی منسوب بودند و در انتخابات شرکت کردند، شورا با همین نگاهی که عرض کردم به بررسی صلاحیتشان اقدام کرد. ما سعی کردیم که معیارهای قانونی را لحاظ کنیم البته عرض کردم که به جای اینکه حداکثرها را در نظر بگیریم حداقل‌ها را در نظر گرفتیم.
- ما پیش از آغاز ثبت نام‌ها و بعد از آن مدام هشدارهایی را درباره این انتخابات می‌شنیدیم، به خصوص از وزیر اطلاعات. دیدیم که قوه قضاییه هم به این انتخابات ورود پیدا کرد. آیا این انتخابات با انتخابات دیگر فرق می‌کند؟
با تجربه‌ای که از انتخابات مجلس ششم تا الان دارم و تجربه 10 ساله گذشته‌ام نشان می‌دهد، دشمن طراحی‌های ویژه‌ای را برای هجمه به نظام مقدس و به نوعی به مردم ما در پیش گرفته است؛ همانطور که در انتخابات ریاست‌جمهوری چنین کاری را انجام داد و برخی از دوستان ناآگاه رفتند و در زمین دشمن بازی کردند. در این دوره هم انتخابات مجلس از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اینکه عرض می‌کنم با علم و اطلاع می‌گویم؛ دشمن برنامه‌های مختلفی را پیش‌بینی کرده است که در 2 شکل به مقابله با منافع مردم برخیزد: اول تلاش می‌کند- این تلاش هم از مرحله ثبت نام آغاز شده است- مردم حضور کمرنگی در مشارکت داشته باشد. بعضا هم شنیدیم که گفته می‌شود اگر یک مشارکت حداقلی وجود داشته باشد مفهومش فاصله افتادن بین نظام و مردم است. دشمن می‌خواهد از این حربه برای خدشه وارد کردن به نظام مقدس جمهوری اسلامی استفاده کند. خوشبختانه با تدابیری که اندیشیده شد هم در مرحله ثبت نام تعداد زیادی ثبت‌نام‌کننده داشتیم و هم نظرسنجی‌هایی که منتشر می‌شود آمار مشارکت را حدود 60درصد نشان می‌دهد. من فکر می‌کنم به حول و قوه الهی مردم همیشه در صحنه ما، روز 12اسفند پاسخ محکمی به دشمن خواهد داد و در این جهت مطمئنم که دشمنم طرفی نخواهد بست. اما حربه دیگری که دشمن پیش‌بینی کرده این است که می‌خواهد بعد از انتخابات دوباره همان بازی‌های انتخابات ریاست‌جمهوری را راه بیندازد، بحث‌هایی مثل تخلفات را بزرگ و ایجاد شک و تردید کند که در این جهت هم قوه قضاییه فعال شده و ستاد بررسی ویژه‌ای را پیش‌بینی کرده تا براساس قانون انتخابات، جرائم انتخاباتی را پیشگیری کند.
- این ورود قوه قضاییه ورود به حوزه شورای نگهبان نیست؟
ابدا. هم رئیس قوه قضاییه رسما تأکید کردند و هم در جلسات ویژه‌ای که داشتیم ما هم یادآوری کردیم و ایشان هم تأکید کردند که قوه قضاییه به هیچ وجه در حوزه شورای نگهبان وارد نمی‌شود. برای اینکه مطلب روشن شود عرض می‌کنم در قانون انتخابات ما برخورد با تخلفات و جرایمی را داریم؛ مثل خرید آرا یا اخلال در امر انتخابات. این قوانین هم مربوط به الان هم نیست، مربوط به سال‌های دهه 60 یعنی همان زمانی است که قانون انتخابات تصویب شده است. در اینکه در سال‌های گذشته قوه قضاییه برخورد فعالی با اجرای ماده67 نداشته است حرفی نیست. اما در این دوره قوه قضاییه پیش‌بینی کرده که ماده67 قانون انتخابات را به کار بگیرد و از ظرفیتی که در این ماده است برای پیشگیری از جرائم تخلفاتی اقدام کند که در جای خودش قابل‌تقدیر است. شورا هم در بخش نظارت، نیروهای آموزش دیده‌ای را به کار گرفته است، آموزش‌های لازم را به نیروها داده‌ایم و خوشبختانه چینش ما هم بر سر صندوق‌ها طوری است که به‌نظر می‌رسد مشکلی در این زمینه نداشته باشیم. اگرچه یادمان نرود که دشمن آماده ضربه زدن است و ما باید از همه امکانات استفاده کنیم که پاسخ دهیم.
- با این تفاصیل و با نیتی که دشمن دارد اگر مباحثی مثل بحث‌هایی که در انتخابات ریاست‌جمهوری88 مطرح شد دوباره در انتخابات مجلس طرح شود شورای نگهبان برای جلب اعتماد عمومی چه کار خواهد کرد؟
خب در بحث صلاحیت‌ها مشخص شد که شورا با معیارهای حداقلی صلاحیت خیلی از نامزدها را تأیید کرده و یک حس اعتماد به این شورا شکل گرفته است. بعد از برگزاری انتخابات ان‌شاءالله در 12اسفند بررسی صحت حوزه‌های انتخابیه را داریم. ما علاوه بر ناظرینی که آموزش داده‌ایم پیش‌بینی کرده‌ایم در برخی مناطق مهم و حساس بازرسان ویژه‌ای را اعزام کنیم و ان‌شاءالله در روز انتخابات بازرسان ما در این حوزه‌ها حضور خواهند داشت و اگر تخلفی صورت بگیرد که لازم باشد اقدامی از سوی شورای نگهبان صورت بگیرد قطعا این بازرسان با ما در ارتباط خواهند بود و گزارش خواهند داد. این بازرسان شرایط 12اسفند را چند روز قبل و چند روز بعد تحت نظر خواهند داشت. گزارش‌های آنها برای ما می‌تواند بسیار مفید باشد. این علاوه بر بازرس‌هایی است که وزارت کشور و نهادهای مسئول دیگر در حوزه‌های انتخابیه دارند. این ابزاری است که شورای نگهبان به‌طور ویژه برای جلوگیری از برخی ابهامات پیش‌بینی کرده است.
- اما در بخش اول همان موضوع تلاش برای کاهش مشارکت، به‌نظر می‌رسد شاهد سکوتی از سوی برخی رسانه‌ها در حوزه اخبار انتخابات بوده‌ایم؟
بله! واقعیت این است که رسانه‌های داخلی هم به هر دلیلی نسبت به پرشور کردن فضای انتخابات احساس ضعف کرده‌اند. دلیلش را نمی‌دانم. فکر می‌کنم مطالب زیادی درباره انتخابات وجود دارد که رسانه‌های می‌توانند روی آن مانور بدهند؛ مثل سازوکار بررسی انتخابات یا بررسی قانون انتخابات. اینها موارد کمی نیستند که بخواهیم به راحتی از کنارشان بگذریم و اگر اینها در رسانه‌ها مطرح شود به خودی خود احساس شور را در شهروندان برمی‌انگیزد و آنها سعی خواهند کرد به نوعی جذب فضای عمومی شوند. من هم این تصور را دارم که رسانه‌ها کمتر در این دوره به انتخابات پرداختند و این احساس را دارم که رسانه‌ها بیشتر از آنکه به انتخابات بپردازند به بازار سکه و ارز پرداختند.
- شما همیشه صحبت‌هایی داشتید مبنی بر اینکه شورای نگهبان باید نظارتی جامع و مؤثر داشته باشد. تعریف این نظارت جامع و مؤثر چیست؟
آنچه تعریف شده است، چه براساس تفسیر شورای نگهبان و چه براساس قانون مجلس چهارم، اصطلاحا به‌عنوان نظارت استصوابی مطرح می‌شود و ما به زبان ساده و غیرحقوقی به آن نظارت جامع و مؤثر می‌گوییم. این تعریف چیزی فراتر از قانون اساسی یا قانون عادی نیست. من مثالی می‌زنم؛ شما چرا وقتی یک پروژه ساختمانی دارید پیمانکاری را که انتخاب می‌کنید می‌گویید یک مجری باید داشته باشد و یک ناظر. کار ناظر چیست؟ کار ناظر این است که اگر جایی تخطی‌ای صورت گرفت- از لحاظ ایمنی و استانداردهای ساختمان- به صاحب کار تذکر بدهد تا صاحب کار جلوی این مسئله را بگیرد. اگر چنین وضعیتی باشد یک نوع نظارت اتفاق افتاده است که به نظارت استطلاعی مشهور است؛ یعنی نظارتی که بنده به‌عنوان ناظر به شما که صاحب کار هستید گزارش می‌دهیم که مجری در این بخش از کارها سهل‌انگاری کرده است و شما تصمیم می‌گیرید چه کار کنید. اما گاهی اوقات خود شما ناظر هستید؛ یعنی می‌گویید این استاندارد رعایت نشده است و بنابر این دستور توقف می‌دهید و تأکید می‌کنید باید کار اصلاح شود تا به مرحله بعد برود. نظارت شورای نگهبان از نوع دوم است؛ یعنی هم نظارت می‌کند هم روی نظارتش اثرگذار است، در همین قانون انتخابات گفته شده است اگر تخلفاتی در یک حوزه اتفاق بیفتد که آن تخلفات به اندازه‌ای گسترده باشد که در سرنوشت انتخابات تأثیرگذار باشد شورای نگهبان می‌تواند انتخابات را در آن حوزه انتخابی متوقف کند یا اگر انتخابات برگزار شده و گزارش‌هایی از تخلفات رسیده است شورای نگهبان می‌تواند انتخابات را ابطال کند؛ یعنی نظارت می‌کند و بعد هم در جلسه عمومی بحث می‌کند و اگر آقایان نظرشان بر عدم صحت باشد انتخابات ابطال می‌شود. این نظارت جامع و مؤثر یعنی اینکه ناظر خودش نظارت می‌کند و بعد هم تصمیم‌گیری برعهده خود ناظر است و شخص دیگری در میان نیست. از جهت حقوقی و قانونی هم معتبر است.
- اگر کسی ادعا کند که این نظارت را قبول ندارد چه؟
حالا ممکن است کسی بیاید بگوید من نظارت استطلاعی را ترجیح می‌دهم، خب باید ساختار نهادهای قانون اساسی را تغییر بدهیم. اگر ساختار این نهادها تغییر کرد ما هم حرفی نداریم ولی تا الان که این اختیار به شورای نگهبان داده شده که در امر تأیید یا عدم تأیید حوزه‌های انتخابیه اقدام کند این نظارت، نظارت استصوابی بوده است. درباره بررسی صلاحیت داوطلبان هم به همین صورت است؛ شورای نگهبان می‌تواند نظارت کند. اگر این روند به خوبی شکل نگرفت و افرادی که آمدند ثبت‌نام کردند ثبت‌نامشان نقص داشت، شورا می‌تواند این ثبت‌نام را ابطال کند به معنای آنکه می‌گوییم عدم تأیید صلاحیت.
- اما شما هم گفته‌اید قانون انتخابات باید بازنگری شود. این حرف به معنای این است یک نقصی در این قانون وجود دارد که...
بیشتر از یک نقص!
- خب بیشتر از یک نقص در این قانون وجود دارد که ممکن است نظارت جامع و مؤثر شورای نگهبان را دچار مشکل کند. آیا این نقص‌ها مانع از نظارت جامع و مؤثر نیست و براساس این نقص‌ها راه برای تخلف در انتخابات باز نیست؟
ممکن است. مثلا یکی از موارد نقص را در بررسی صلاحیت‌ها خدمت شما عرض می‌کنم؛ در بررسی صلاحیت‌ها زمان‌هایی را برای ما مشخص می‌کنند. 5هزار یا 6هزار نفر در انتخابات ثبت نام کرده‌اند و فرصت‌های اندک 7روزه یا 10روزه چه به هیأت‌های اجرایی، چه به هیأت‌های مرکزی و چه به شورای نگهبان داده می‌شود تا صلاحیت اینها بررسی شود. حالا بعضی فرصت‌ها 20روزه است. در این 20روز ما چه امکاناتی باید داشته باشیم که تمام این پرونده‌ها را یک به یک بررسی کنیم؟ حتی نهادهایی که باید به ما پاسخگو باشند، مثل مراجع چهارگانه، هم فرصت نمی‌کنند همه این تعداد را بررسی کنند. در همین بخش‌ها زمان‌هایی که در نظر گرفته‌اند بسیار ناقص و اندک است. طبعا ما باید به روش‌ها و راه‌های دیگری متوسل شویم تا این مسئله را جبران کنیم. اما اگر بخواهیم این روش‌ها را به‌طور صحیح انجام دهیم باید حتما زمان بیشتری برای بررسی صلاحیت‌ها در نظر گرفته شود.
پیشنهاد ما این است که زمانی حدود یک‌سال از آغاز ثبت‌نام تا زمان برگزاری انتخابات در نظر گرفته شود تا بتوانیم تمام این پرونده‌ها را به خوبی بررسی کنیم و بتوانیم نظر صحیح را اعلام کنیم. مراجع چهارگانه‌ای که باید اعلام نظر کنند باید فرصت کافی داشته باشند تا پرونده‌ها را بررسی کنند. اینها نواقص قانون انتخابات است که من البته خیلی بیشتر از این یک مورد را می‌توانم بشمارم؛ مثلا در بحث تبلیغات، ما تعریف مشخصی از تبلیغات انتخاباتی نداریم. آیا در شرایطی که هنوز داوطلب تأیید صلاحیت نشده و تبلیغاتش را انجام می‌دهد مصداق تبلیغات انتخاباتی است یا نه؟ آیا در زمان تبلیغات اگر یک نامزد از معیارها تخطی کرد می‌توان با او برخورد کرد یا نه؟ و الی ماشاءالله از این نواقص داریم. ما امیدوار بودیم دولت و مجلس بتوانند قانون جامعی را تصویب کنند که نشد. این بار به فضل الهی بعد از انتخابات خود ما در شورای نگهبان پیش‌قدم می‌شویم تا طرح‌هایی را آماده کنیم که یک قانون جامع و به تعبیر شما مؤثر برای انتخابات بعدی داشته باشیم.
- یعنی برای دوره بعدی انتخابات مجلس یا انتخابات ریاست‌جمهوری شاهد تغییر در پروسه انتخابات خواهیم بود؟
ما تلاشمان را خواهیم کرد؛ چون با این روش‌هایی که الان داریم خیلی راضی نیستیم. روش‌هایی که در قانون فعلی در نظر گرفته شده است به هیچ وجه رضایتبخش نیست. باید روش‌های مؤثرتری پیش‌بینی کنیم با زمان بندی‌های طولانی‌تر که بتوانیم به درستی و صحت انتخابات مطمئن‌تر باشیم.
- قبل از آنکه انتخابات شروع شود ما مبحثی درباره ریخت و پاش‌های انتخاباتی داشتیم. دبیر شورای نگهبان در خطبه‌های نماز جمعه به این موضوع اشاره کرد و یکی دو مورد هشدارهایی هم از سوی برخی مسئولان داشتیم؟ در بررسی صلاحیت نامزدها این بحث ریخت و پاش‌های انتخاباتی چقدر تأثیرگذار بود؟
ما نمونه‌هایی را داشتیم که در دور گذشته انتخابات مجلس تبلیغات انتخاباتی‌شان مشکوک بوده و تخلفاتی از آنها به اثبات رسیده بود، اگر چه هنوز هم حکم قضایی برایشان صادر نشده است. اینها در تعیین سرنوشت افراد در بررسی صلاحیتشان مؤثر بود؛ یعنی کسانی که در دور هشتم مرتکب تخلفات شدند در این دوره بررسی کردیم و چند نفر به این خاطر صلاحیتشان رد شد.
- درباره جریانی موسوم به انحرافی چطور؟ آیا مصادیقی از رد صلاحیت افراد منتسب به این جریان را داشتیم؟
قبل از اینکه این پاسخ را بدهم که گروه‌های خاصی را مورد نظر قرار دادیم یا خیر، از شما می‌پرسم معیارها چیست؟ آیا معیار، ویژگی و مشخصه‌ای نسبت به این گروه دارید؟ این را باید برای ما تبیین کنید تا ما براساس آن بتوانیم اظهارنظر کنیم. آنچه من الان می‌توانم عرض کنم رفتارهای خود فرد است. اگر این رفتارها مستقلا به‌عنوان تخلف یا جرم شناخته می‌شود ما هم در بررسی‌ها در نظر می‌گیریم. اما به صرف اینکه بگویند فلانی عضو گروه خاصی است این را نمی‌توانیم قبول کنیم، کما اینکه درباره سایر جریان‌های سیاسی هم قبول نکردیم. ما یک مستندی را می‌خواهیم که رفتار این فرد را بتواند به جریان و گروه خاصی منتسب کند تا بعد بتوانیم اعلام نظر کنیم. از آنجا که دلایل مستقل وجود ندارد قطعا نمی‌توانیم استفاده کنیم.
- اما بعضی از نامزدها در سخنرانی‌هایشان از ریخت و پاش‌های این جریان صحبت کردند از آنها سند نخواستید؟
چرا! از کسانی که به ما گزارش دادند سند خواستیم. اما به صرف اینکه کسی سخنرانی کرده و این حرف‌ها را زده است نه! اگر آمدند گفتند که این فرد این هزینه‌ها را می‌کند و این پول‌ها را از این افراد گرفته توضیحاتش را شنیده‌ایم. برخی هم توضیحی نداشتند.