مد هر بار با کمی تغییر، رنگ و بوی زندگی آدم‌ها را تغییر می‌دهد؛ اتفاق تازه‌ای که می‌خواهد آداب یکسان، اندیشه‌های همگون هنری و آیین‌های هم‌شکل را عرضه کند. همه جا تبلیغ می‌شود، بهترین کت و شلوار چنین است و بهترین ساعت این است و... در این میان کسانى به سود بیشتری مى‌رسند که مد را سریع شناسایى کنند.
این در شرایطی است که برای دنیای غرب طراحی، تولید و عرضه مد بیشتر جنبه اقتصادی دارد و رواج مد با تبلیغات گسترده رسانه‌های جهانی از عوامل رونق تجارت و بهره‌مندی اقتصادی این کشورهاست.
چندى پیش که دولت دستور ساماندهى مد و لباس را به وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاى دولتى ابلاغ کرد و بر اساس آن، وزارتخانه‌هاى تعاون، رفاه و صنایع و معادن مکلف شدند در تأسیس تعاونى، اعطاى مجوز فعالیت و استفاده از تسهیلات دولتى، طراحان و تولیدکنندگان پارچه و لباس مبتنى بر الگوهاى اسلامى را در اولویت قرار دهند، بسیارى اعتقاد داشتند اجراى این مصوبه ممکن نخواهد بود، چرا که مد در جامعه برگرفته از سلیقه است که مقطع زمانى کوتاهى دارد و به همان سرعت که به‌وجود مى‌آید، از بین خواهد رفت.
این در حالی است که بر اساس ماده یک قانون ساماندهى مد و لباس، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى موظف است براى پى‌ریزى ساختار مدیریتى این طرح، کمیته‌اى متشکل از۱۰ نفر را برای ساماندهی مد و لباس تشکیل دهد.
هرچند که مد همه چیز و همه کس، از شخصی‌ترین مسائل همه ما تا عرصه عمومی را در بر می‌گیرد، اما باید پذیرفت که بارزترین جلوه که همواره نماد بیرونی و عینی پیدا می‌کند ویترین مغازه‌ها و نوع پوشش و آرایش در جامعه است که هر روز شکل تازه به خود می‌گیرد.
اما تا به حال فکر کرده‌اید دلیل آن چیست، ریشه‌های آن از کجا آب می‌خورد و اساساً مدگرایی خوب است یا بد؟ بسیارى می‌گویند که مد و روحیه انتخاب لباس یک امر سلیقه‌اى است و نمى‌توان کسى را مجبور کرد که فلان لباس را بپوشد یا آن را انتخاب کند و تنها چیزى که قدرت دارد فرد را مجبور به انتخاب لباس خود کند «مد» است.
اجبار نیست، پیشنهاد است
چند ماهى از تصویب قانون ساماندهى مد و لباس در مجلس مى‌گذرد. برخی نمایندگان مجلس اعتقاد دارند این مصوبه براى حمایت از تولیدکنندگان و طراحان لباس ایرانى لازم بود. البته نباید از بحث فرهنگى این مصوبه گذشت.
به‌تازگی «ابراهیم کارخانه‌اى» مسئول کمیته آموزش و تحقیقات کمیسیون آموزش مجلس نیز در این‌باره به روزنامه ایران گفته است که «لباس به مثابه یک پرچم، براى انسان است. همان‌طور که پرچم یک کشور هویت یک کشور را نمایان مى‌کند، لباس نیز شخصیت انسان را نشان مى‌دهد. چنین مقوله‌اى حساس است. در چنین مصوبه‌اى مد و انتخاب لباس یک اجبار نیست.
کسى مجبور نیست به دلیل چنین مصوبه‌اى سلیقه خود را تغییر دهد و لباس خاصى بپوشد اما مجلس به جامعه پیشنهاد مى‌کند که چنین مد و طرح لباسى مناسب است. این طرح در چارچوب موازین نظام است. در قانون جمهورى اسلامى حجاب یک مسئله قانونى است. در همین چارچوب و طبق این مصوبه دولت مى‌تواند با استفاده از دستگاه‌هاى مسئول طرحهاى ملى ـ اسلامى را که به صلاح جامعه است پیشنهاد کند. فکر نکنم این طرح براى جامعه مضر باشد.»
تصمیم‌سازی پشت درهای بسته
امروز یکی از بزرگترین مشکلاتی که در حوزه فرهنگ وجود دارد این است که بسیاری تصمیمات در پشت درهای بسته انجام می‌شود. در حالی که تصمیم‌سازان باید همواره برخاسته از بطن جامعه و میان مردم باشند. تصمیمات اتخاذ شده از سوی مدیران فرهنگی باید شفاف و در حضور مخاطبان فرهنگی باشد.
طباطبایی رئیس مرکز آموزش سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران با بیان این موضوع می‌گوید: ما متولی بحث پوشش و حتی فرهنگ در جامعه نیستیم، بلکه قصد داریم به این حرکت به شکل یک پدیده نو نگاه کنیم و در سایه آن ناهنجاری‌های پوششی و فرهنگی را مرتفع سازیم.
این در حالی است که کامران دانشجو استاندار تهران با اشاره به اختصاص 2 هزار میلیارد تومان اعتبار برای حمایت از فعالیت بنگاههای اقتصادی زودبازده در سال جاری، می‌گوید: استانداری در نظر دارد در این قالب از طراحان لباس اسلامی تا مرحله تولید و ورود این طرحها به بازار، حمایت کند. او در خصوص زمان ورود این طرحها به بازار می‌افزاید: در حال حاضر به‌طور دقیق نمی‌توان گفت که طرحهای ارائه شده چه زمانی وارد بازار می‌شوند اما تمام تلاش خود را خواهیم کرد که طرحها هرچه سریع‌تر وارد بازار شوند.
استاندار تهران در خصوص میزان استقبال بانوان در صورت عرضه طرحها به بازار، تأکید می‌کند: سلایق متفاوت است و بدون شک با توجه به این موضوع طرحهای ارائه شده نمی‌تواند تمام سلیقه‌ها را پوشش دهد. اما با توجه به این‌که در الگوهای ارائه شده از رنگ‌های شاد ضمن حفظ حدود شرعی استفاده شده گمان می‌کنم که در بازار هم با استقبال خوبی مواجه شود.
علی عسگری، رئیس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران نیز پیش از این با اشاره به تشکیل کمیته‌های طراحی لباس گفته بود: مد یک موضوع اجتماعی از سنخ مسایل جامعه‌شناختی است و علاوه بر رویکرد روانشناختی باید با نگرش جامعه‌شناختی نیز مورد بررسی قرار دهیم.
به گفته او در سالهای اخیر مدل زندگی و پوشش آمریکایی رایج شده اما هنوز نتوانسته‌ایم مدل زندگی را طراحی کنیم، به همین دلیل حتی کودکان ما عروسکهای خارجی را بهتر از ایرانی می‌شناسند.
مهمترین مساله و نکته کلیدی این است که بعد از طراحی مد باید به جامعه‌پذیری آن به‌ویژه در کشوری همچون ایران توجه کنیم.
نوآوری یا هنجارشکنی
همیشه با ظهور یک مد جدید برای لباس و آرایش، خیل دختران و پسران جوان به استقبال آن رفته و در نقطه مقابل، عده‌ای با آن به مقابله می‌پردازند.در جامعه ایران پس از انقلاب، پوشش اسلامی مرسوم و با استقبال مواجه شد اما در سالهای اخیر با توجه به تغییر ذائقه نسل سوم انقلاب، نوعی سردرگمی فرهنگی در این زمینه به چشم می‌خورد.
به عنوان نمونه از آنجایی که زنان در سالهای اخیر در همه عرصه‌های اجتماعی فعالیت داشته و هم‌اکنون زنان ورزشکار، پلیس و آتش‌نشان داریم، بنابراین عرضه لباس‌هایی که در عین تنوع و زیبایی و انطباق با فرهنگ، متناسب با نیاز این مشاغل باشد، بسیاری ضروری است.محمد خاکپور، جامعه‌شناس می‌گوید: پدیده مد و مدگرایی پیوسته از دغدغه‌های نسل جوان است.
خاکپور معتقد است که نسل اول در آستانه پیروزی انقلاب در فضایی زندگی می‌کرد که نیاز به استفاده از دیدگاه برون دینی پیدا نکرد، چون همه مسائل با نگاه درون دینی حل می‌شد، اما نسل سوم در فضای دیگری قرار دارد.
خاکپور با بیان این‌که در بخش‌های مختلف جامعه برای معرفی نوعی لباس و پوشش، کار چندانی صورت نگرفته است، می‌افزاید: نسل جوان را باید از دور رصد و هدایت کرد و صحیح نیست که از نزدیک برویم بالای سرشان بایستیم و تا اشتباهی مرتکب شدند، آنها را تنبیه کنیم.
سالهاست که با گرم شدن هوا، سخت‌گیری‌ها بر لباس پوشیدن جوانان زیاد می‌شود و مسئولان جوانان را به پوشیدن پوششی متهم می‌کنند که از نظر آنان مبتذل یا مغایر هنجارهاست، اما تاکنون هیچ ما‌به‌ازایی برای این پوشش ارائه نشده و تمام حرف و حدیث‌ها جنبه شعاری دارد. در عین وجود تفاوتها می‌توان به دیدگاه مشترکی هم رسید و آن این‌که مدگرایی، پدیده‌ای چند وجهی است که به نوعی به بخش‌های مختلف جامعه از فرد گرفته تا خانواده و اجتماع ارتباط دارد.
خانواده به عنوان اصلی‌ترین و نخستین نهاد اجتماعی در القای شیوه‌های درست و هماهنگ با فرهنگ عمومی به نوجوانان و جوانان نقش اساسی دارد.
آموزش و پرورش با فرهنگ‌سازی درست و شناساندن هویت اجتماعی به فرد و متولیان جامعه با احترام به آزادی‌ها، تامین نیازها و ایجاد فضایی توام با امنیت و آرامش، می‌توانند از تبعات منفی این بحران اجتماعی جلوگیری کرده و از تبعات مثبت آن سود جویند.
همایون نائلی- جامعه‌شناس- نیز در این‌باره می‌گوید: مد به دلیل این‌که نوعی نوآوری محسوب می‌شود پیامدهای مثبتی به دنبال دارد، اما زمانی که مد با هنجارهای رایج در جامعه و فرهنگ آن در تضاد باشد، تنش به دنبال خواهد داشت و تنش در نهایت به فروپاشی هنجارهای مسلط یا جابه‌جایی و جایگزینی ارزشها و هنجارهای جدید می‌انجامد.
این جامعه‌شناس بر این باور است که پیروی از مد در جامعه ایرانی گهگاه حالت افراطی و بی‌هدف به خود گرفته و موجب ایجاد نوعی تنش روانی در جامعه و بین دو نسل می‌شود. در مقایسه مد در جوامع غربی با جامعه ایرانی باید گفت که در غرب به دلیل ویژگی‌های خاص این جوامع از جمله تنوع و تکثر اجتماعی، گستردگی ارتباط و وجود امکانات اقتصادی، مد پدیده‌ای بسیار با اهمیت تلقی می‌شود.
زیبا باش و پسندیده
با توجه به این‌که در زمان حاضر بیش از 60 درصد جمعیت ما را جوانان تشکیل می‌دهند، همچنین گسترش تکنولوژی‌های ارتباطی همچون اینترنت، جوانان ما خواه ناخواه در این روند پرشتاب قرار گرفته‌اند. باید پذیرفت که مد به خودی خود پدیده‌ای منفی نیست و نباید با اصل این جریان مبارزه کرد بلکه می‌توان آن را در مسیری صحیح هدایت کرد.
طراحان داخلی معتقدند که هیچ‌کس نمى‌تواند استعداد آنان را زیر سؤال ببرد، طراحان لباس ایرانى در حالى چنین مى‌گویند که وزارت بازرگانى مکلف شده است براى دسترسى عمومى و حمایت از تولید و فروش پارچه‌ها و پوشاک بومی، نمایشگاه‌هاى عرضه مد و پوشاک برگزار کند.
مد و سلیقه انسان‌ها براى انتخاب لباس هیچ‌گاه با مصوبه به‌وجود نمى‌آید اما مى‌توان با نمایش طرحهاى ملى به مردم نشان داد که چنین طرح‌هایى منافاتى با مد ندارد. حتى مى‌توان چنین طرح‌هایى را به مد تبدیل کرد. بسیارى از مردم کشورمان نمى‌دانند لباس‌هایى با طرحهاى ایرانى هم وجود دارد.
شناساندن فرهنگ خودی به جوانان و دوری از به‌کاربستن شیوه‌های قهرآمیز یا در پیشگیری از پیامدهای منفی مدگرایی تأثیر به‌سزایی دارد.