تنها تفاوتی که در قانون جدید ایجاد شده این است که شرایط خاص حتما ًباید احراز شود. اما مرجع تعیین شرایط غیرمترقبه همچنان سازمان‌های هواشناسی و محیط‌زیست، و مرجع تشخیص شرایطی که جان شهروندان را به‌خطر می‌اندازد، شورای تأمین استان است.
آن‌طور که در رسانه‌ها اعلام شد اخیراً نمایندگان مجلس با تصویب قانونی جدید، اختیار دولت را برای تعطیلی روزهای کاری سال محدود کردند. براساس این قانون، اعلام تعطیلی روزهای کاری سال توسط دولت فقط در شرایط وقوع حوادث غیرمترقبه یا بروز خطری که جان شهروندان را به خطر اندازد، مجاز است و درغیراین موارد، دولت مجاز نیست روزهای کاری را تعطیل کند، در این‌باره به گفت‌وگو با سینا کلهر، معاون دفتر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهشهای مجلس نشستیم که خودش در آمادگی و تهیه این سند دستی داشته است.
- چه اتفاقی افتاد که مجلس شورای اسلامی درصدد ایجاد چنین محدودیتی برای دولت برآمد؟
شاید در ظاهر این قانون سلبی به‌نظر برسد اما در واقع، این همان قانون قبلی است و مجلس همچنان به دولت اجازه می‌دهد در شرایط خاص تعطیلی اعلام کند. تنها تفاوتی که در قانون جدید ایجاد شده این است که شرایط خاص حتما ًباید احراز شود. اما مرجع تعیین شرایط غیرمترقبه همچنان سازمان‌های هواشناسی و محیط‌زیست، و مرجع تشخیص شرایطی که جان شهروندان را به‌خطر می‌اندازد، شورای تأمین استان است. این در‌حالی‌است‌که قانون جدید هنوز به‌تصویب شورای نگهبان هم نرسیده و به نظر هم نمی‌رسد تصویب شود. بنابراین قانون جدید چندان موضوعیت ندارد و نمی‌تواند نقش چندانی در تغییر شرایط فعلی داشته باشد.
- به «شرایط فعلی» اشاره کردید. منظور ما از طرح این سوال هم دقیقاً همین‌شرایطی‌است‌که مجلس را به این تکاپو وادار کرد. از دیدگاه جنابعالی چرا باید این اختیار از دولت سلب شود؟
موضوع تعطیلات به امروز مربوط نمی‌شود این بحث، حدود یک‌دهه است به چالشی بین کارشناسان تبدیل شده است. شاید از آن‌جایی‌که قبلاً اعلام تعطیلات در سطح رهبری اتفاق می‌افتاد، هرگز موضوع بحث رسانه‌ها نبود اما از زمانی‌که این اختیار به هیأت دولت داده شد و تعطیلات خارج از تقویم در دستور کار قرار گرفت، این بحث مطرح شد که میزان تعطیلات ایران در مقایسه با کشورهای دیگر چه‌قدر است و آیا تعطیلات خارج از تقویم ضروری است؟ در تیر سال79 زمانی که دولت به‌دلیل برگزاری اجلاس سران کشورهای اسلامی یک‌هفته تهران را تعطیل کرد، جرقه این موضوع زده شد. البته افزایش آلودگی هوا طی سال‌های اخیر هم به این موضوع دامن زد. در نهایت، این رویکرد دولت احمدی‌نژاد است که میزان تعطیلات را در ایران نسبت به کشورهای دیگر کم می‌داند و به بهانه‌های مختلف مثل آلودگی یا بالابودن دمای هوا، بین‌التعطیلی یا بارش برف سنگین کشور را تعطیل می‌کند. همین موضوع هم باعث ایجاد تقابلی بین مجلس و دولت شد درخصوص موضوع تعطیلات. البته رویکرد دولت دهم با دولت نهم تفاوت‌هایی دارد؛ دولت نهم روزهای بین‌التعطیلی را تعطیل می‌کرد، اما دولت دهم اعلام می‌کند کارمندان اجازه دارند در صورت تمایل مرخصی بگیرند.
- آمارها چه چیزی را نشان می‌دهد؟ آیا تعطیلات ایران نسبت به کشورهای دیگر کم‌تر است؟
برای پاسخ به این سوال، باید تعطیلات آخرهفته (Weekends) را از تعطیلات رسمی(Holidays) تفکیک کنیم. از نظر تعطیلات رسمی ما با 25روز تعطیلی بعد از سریلانکا که 26روز تعطیلی دارد دومین کشور جهان هستیم. با این رویکرد تعطیلات ما زیاد است. اما اگر تعطیلات آخر هفته را در نظر بگیریم دقیقاً موضوع برعکس است. کم‌ترین تعطیلات در این جدول متعلق است به یمن که 66روز در سال تعطیل است و ما با 77روز، در رتبه بعدی هستیم. بااین‌حال از نظر من ما به افزایش تعطیلات هیچ نیازی نداریم. چون وقتی موضوع افزایش تعطیلات مطرح می‌شود متغیرهای دیگری هم هستند که باید درنظر آوریم. تعطیلات در کنار کار معنا پیدا می‌کند. در کار هم متغیر مهمی به نام بهره‌وری وجود دارد، بنابراین اگر بخواهیم خودمان را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم باید هر سه معیار را درنظر بگیریم. آمارها نشان می‌دهد بهره‌وری در ایران با کشورهای صنعتی قابل مقایسه نیست؛ بنابراین تعطیلات‌مان هم نباید با آن‌ها مقایسه شود.
- بعضی از کارشناسان معتقدند یکی از دلایل پایین‌بودن بهره‌وری ما همین کم‌بودن تعطیلات است و این سیکل باید از جایی شکسته شود.
اتفاقاً به‌دلیل پایین‌بودن بهره‌وری، افزایش تعطیلات نه‌تنها به شرایط اقتصادی ما هیچ کمکی نمی‌کند بلکه از نظر فرهنگی عوارضی دارد که در تعطیلات بدون هدف بروز می‌کند. وقتی روال به‌هم می‌خورد و ناگهان در شرایط خاصی دولت چندروز را تعطیل می‌کند، چون مردم هیچ برنامه جایگزینی برای آن ندارند، بخش اعظم جامعه در معرض پیامدهای آسیب‌زا قرار می‌گیرند. این موضوع حتی منطق بعضی از تعطیلات رسمی را هم با پرسش مواجه می‌کند. بعضی از تعطیلات ایران مثل روز عاشورای حسینی یا عید نوروز دارای مناسک خاصی‌اند بنابراین مردم از این فرصت‌ها به‌نحو احسن استفاده می‌کنند، اما دولت برای پرکردن اوقات فراغت مردم در بعضی از دیگر تعطیلات برنامه‌ای ندارد.
- از نظر شما دولت برای تعطیلات بدون مناسک، چه کاری می‌تواند بکند؟
برای روزهای بین‌التعطیل که دولت خودش آن را تعطیل می‌کند، هیچ کار خاصی نمی‌توان کرد. پس بهتر است این روزها را تعطیل نکند. برای برخی تعطیلات رسمی هم یا باید مناسک‌سازی کند یا این تعطیلات را از تقویم حذف کند. جامعه برای رسیدن به آرامش به برنامه نیاز دارد. سند این مدعا هم روزهایی در سال است که جامعه به طور خود جوش آیینی را پدید می‌آورد. مثل روز تولد حضرت علی(ع) که روز پدر نامیده می‌شود اما از طرف دولت و در تقویم رسمی ثبت نشده است. بعضی از این مناسک‌ها بسیار خوب‌اند و بعضی دیگر برای جامعه ریسک بالایی دارند. پس دولت برای هدایت آن‌ها باید اقدام خاصی داشته باشد. نه اینکه با افزایش تعطیلات بدون هدف، جامعه را به سمت پیامدهای آسیب‌زا سوق دهد.
تعطیلات منصفانه
مرکز پژوهش‌ها در پیش‌نویس طرح‌اش پیشنهاد کرده تعطیلات رسمی قطعی در تقویم کشور عبارت باشند از: 4 روز نخست نوروز، روز 13فروردین، روز عید فطر، روز عید غدیر، روز عید قربان، روز نیمه‌شعبان، روز 28ام صفر، روز 21ام رمضان، روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، روز 22بهمن، روز 14خرداد و روز اربعین حسینی.
به این ترتیب دیگر تعطیلات رسمی فعلی در کشور یا باید حذف شوند یا نباید در همه نقاط کشور تعطیل باشند. در تبصره طرح مرکز پژوهش‌ها آمده است: روز ولادت و شهادت امام رضا(ع) در استان خراسان رضوی و روز شهادت امام صادق(ع) و حضرت زهرا (س) در استان قم تعطیل رسمی باشد. در این چهار روز در همه نقاط کشور ساعت کار یک ساعت دیرتر شروع شود.
روز 29اسفند نیز نیمه تعطیل و ساعت کاری تا 12ظهر باشد. یک ماده این طرح نیز تصریح می‌کند: چنانچه یک‌روز کاری در میان دو تعطیلی رسمی قرار گیرد، دولت مجاز است با اطلاع‌رسانی قبلی آن روز را تعطیل اعلام کند. همچنین دولت می‌تواند در موارد لزوم با توجه به شرایط اقلیمی در ماه مبارک رمضان حداکثر به میزان دوساعت، ساعات کار کارکنان ادارات دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده(5) قانون مدیریت خدمات کشوری را کاهش دهد.
20درصد دستمزدها از روزهای تعطیل!
یکی از مهم‌ترین دلایل کارشناسان، در مورد ضرورت ساماندهی تعطیلات، آثار اقتصادی مخربی است که تعطیلات بی‌برنامه و بیش‌ازحد برجای می‌گذارد. تحقیقات مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد 20درصد از دستمزد پرداختی در اقتصاد، بابت روزهای تعطیل صرف می‌شود.
همچنین در این گزارش تاکید شده ازآن‌جا که برای این اوقات فراغت برنامه‌ریزی خاصی صورت نمی‌گیرد و مردم در ایام تعطیل به حال خود رها می‌شوند، نمی‌توان به بهره‌وری ناشی از این تعطیلات امید چندانی بست. مرکز پژوهش‌ها معتقد است: تعطیلات رسمی، هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم فراوانی بر اقتصاد هر کشور وارد می‌کند که با استفاده از آمار مربوط به جبران خدمات کارکنان می‌توان هزینه‌های مستقیم تعطیلات رسمی را محاسبه کرد.
ولی درخصوص هزینه‌های غیرمستقیم تعطیلات به‌دلیل نبود آمار قابل اتکا نمی‌توان جز گمانه‌زنی، تحلیل درستی ارائه داد. طی سال‌های 1386- 1384 حدود 20درصد دستمزد پرداختی در اقتصاد کشور بابت روزهای تعطیل رسمی بوده، که کار و تولیدی در آن روزها نگرفته است. همچنین هزینه دستمزد پرداختی به نیروی کار شاغل کشور به‌ازای روزهای تعطیل رسمی نیز از 7هزارمیلیاردتومان در سال 1384 به 10/5 هزارمیلیارد تومان در سال 1386 افزایش‌یافته و حدود 49درصد رشد داشته است.
در واقع، تعطیلات زیاد و غیرضروری سبب عقب‌افتادگی در کارها، کندشدن امور و طولانی‌شدن زمان بهره‌برداری از پروژه‌های مختلف علمی- تحقیقاتی و تولیدی- صنعتی شده و در نتیجه زیان‌های اجتماعی و اقتصادی فراوانی تحمیل می‌کند که با سیاست‌های توسعه‌گرایانه نظام مغایر است.
همشهری ماه