جاده‌های کویری را نگاه کرده‌ای، کیسه‌های نایلکس لابه‌لای بوته‌های خار گیر افتاده‌اند. شاید هم بوته‌های خار، یک مزاحم پلاستیکی را تحمل می‌کنند و با هر وزش باد، سمفونی دردآوری را می‌نوازند. هم‌نشینی بی‌ربط آنها، به‌خاطر بی‌توجهی ماست.
این‌بار که سفر رفتی، جنگل‌ها را با دقت بیش‌تری نگاه کن و نایلکسها را ببین که از زمین گرفته تا لابه‌لای شاخ و برگ درخت‌ها رفته‌اند. کنار دریا، لای ماسه‌ها و سنگ‌ها هستند و به تکه‌های چوب ساحل گره خورده‌اند.
نه، لازم نیست حتماً سفر بروی. همین جوی‌های آب داخل شهر را نگاه کن؛ کنار زباله‌های دیگر، کنار موش‌ها... یا همین کوه‌های بالای سرمان، همین رودخانه‌های اطراف محل زندگیمان و همین اطراف شهرها را نگاه کن و نایلکسها را بشمار...
- چه بلایی سر خودمان می‌آوریم؟
سراغ مهندس سعید مرادی‌کیا، کارشناس بازیافت می‌رویم که دل پری دارد از استفاده‌ی بی‌رویه‌ی ما از نایلکس و می‌پرسیم که بنا به برآوردهای آماری سالانه بیش از 177 هزار تن پلاستیک در ایران تولید میشود و این رقم معادل 500 تن در روز است، این پلاستیک که همان نایلکس نیست؟
مرادی‌کیا: البته مصرف نایلکس و پلاستیک در ایران زیاد است، اما خب، نایلکس با پلاستیک فرق دارد.
- نایلکس بخشی از زندگی روزمره‌ی ما شده و نمی‌توانیم به این راحتی آن را از زندگیمان جدا کنیم. راه‌حلی برای آن هست؟
- ما چند مشکل داریم. اول این‌که در ایران قیمت فرآورده‌های نایلکسی مثل کیسه فریزر و... پایین است (کیلویی دو تا سه هزار تومان).
دوم این که ما در این زمینه درست فرهنگ‌سازی نکرده‌ایم و مردم نمی‌دانند که این نایلکسها چه بلایی سر خودشان و سر محیط‌زیست جانوری و گیاهی ما میآورد.
در خلیج فارس، نایلکسها روی آب می‌مانند و نور خورشید به آنها می‌تابد. لاک‌پشت‌های دریایی از پایین که نگاه می‌کنند با توجه به تابش نور خورشید، آنها را شبیه عروس دریایی می‌بینند و نایلکسها را می‌خورند و بعد می‌میرند.
خیلی از پرنده‌های دریایی و ماهی‌ها هم همین طورند. آنها نمی‌توانند تشخیص بدهند که این ماده خوراکی نیست. تلألؤ نور باعث میشود آنها را با جانوران ظریف دریایی اشتباه بگیرند.
در مزارع کشاورزی به خاک آسیب می‌رسانند و در بیابان به ساقه‌ی گیاه گیر می‌کنند. باد می‌وزد و این نایلکسها سد متفاوتی می‌شوند در برابر باد و چون ساقه‌ها نازک‌اند و حالت شکنندگی و خشک دارند، می‌شکنند. در حالی‌که این ساقه‌ها در حالت طبیعی چنین تماسی با باد ندارند. در شهرها هم نایلکسها مناظر شهری را زشت می‌کنند و سال‌ها در طبیعت می‌مانند.
***
ما با بی‌دقتی و بی‌اعتنایی آنها را در طبیعت رها می‌کنیم. بعضی از ما بی‌مسئولیت هستیم و خودخواه. فکر می‌کنیم شهر و طبیعت سطل زباله‌ی خانه‌مان است. راستی وقتی کیسه‌ها و ظرف‌های پلاستیکی را در طبیعت می‌گذاریم، با خودمان چه فکر می‌کنیم؟ اصلاً فکر می‌کنیم به این موضوع؟
مرادی کیا می‌گوید:« در بسیاری از فروشگاه‌ها این کیسه‌ها به صورت رایگان در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد، در‌حالی‌که در بعضی کشورها قانون پنج سنت را دارند که تقریباً میشود 100 تومان . در این قانون بنا به اندازه‌ی خرید شما یک کیسه‌ی رایگان می‌دهند - البته آن کیسه‌ها مثل کیسه‌هایی است که برای خرید لباس و مانتو به شما می‌دهند و چند بار میشود از آنها استفاده کرد- اگر هم در خرید به بیش‌از یک کیسه نیاز شد به ازای هر کیسه‌ی اضافه پنج سنت می‌گیرند. این کار دو حسن دارد؛ هم میزان خریدتان را کنترل می‌کنید و هم ترجیح می‌دهید وقت خرید، کیسه‌های پارچه‌ای همراه داشته باشید.
در کانادا از چند هفته‌ی پیش این قانون را هم برداشته‌اند و استفاده از نایلکس را ممنوع کرده‌اند.
- اگر نایلکس قابل بازیافت باشد که درست دفع کردن آن مهم است واستفاده از آن ایرادی ندارد؟
- نایلکس زمانی که در مبدأ، به‌صورت خشک و تمیز جدا شود قابل بازیافت است و صنایعی هستند که نایلکسها را ذوب می‌کنند تا دوباره از آنها استفاده شود.
اما در کشور ما معمولاً نایلکسها با مواد غذایی چرب و خیس همراه هستند و امکان بازیافت آنها وجود ندارد. از برخی از این کیسه‌ها هم برای سطل‌های زباله استفاده میشود و مسائل بهداشتی داردکه ممکن است آلودگی میکروبی داشته باشند و برای همین جدا سازی نمی‌شوند.
- نایلون‌ها را در کوره می‌سوزانند یا دفن می‌کنند؟
- نایلون علاوه بر همه‌ی مشکلاتی که دارد، چون نفتی است ارزش بازیافتی دارد. یعنی برای تولید مواد سوختی جایگزین یا RDF از آن استفاده میشود. همراه با سایر مواد پلیمری به‌عنوان انرژی حرارتی از آنها استفاده میشود. در تهران هم این امکان به زودی فراهم میشود. این مواد به سیستم زباله‌سوز می‌روند، در آن سوزانده می‌شوند، حرارتشان آب را به بخار تبدیل می‌کند و بخار توربین را به حرکت در میآورد و انرژی تولید میشود.
***
می‌گویند اگر هر خانوار ایرانی در هر هفته فقط یک کیسه نایلون را از چرخه‌ی خرید حذف کند، پس از یک سال، 816 میلیون کیسه‌ی نایلون از طبیعت حذف میشود.