به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی خاتمی که در افتتاحیه همایش یکصد سال پس از مشروطه سخن می گفت، افزود: مشروطیت در تاریخ ما گام بلندی است که مردم ایران بر آن ایستادند و هویت خود را به نام ملت به جهانیان اعلام کردند.
رئیس موسسه گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها اضافه کرد: «هر کس در مقابل این پدیده ایستاده ناچار به عقب‌نشینی شده است. مشروطیت فراز بزرگی در تاریخ ماست و هم مظهر تحول در جامعه و منشا تحولات بعدی در جامعه ماست. هر چند در مسیری که داشت به اهداف خود نرسید ولی واقعیتی که آن را حاکم کرد، وجود داشته و دارد و در سیر تکاملی خود در حال حرکت است. آن پدیده مبارک ملت ایران است.»
خاتمی افزود: «مشروطیت مظهر و نماد واقعیتی بود که در دوران اخیر حیات تاریخی و اجتماعی این کشور رخ داد، آن واقعیت علی‌رغم برداشت‌های متفاوت در عرصه حیات ما وجود داشته، وجود خود را بر همه حوادث بعد از خود تحمیل کرده و آن تغییر مناسبات قدرت در دوران جدید در روزگار ماست.»
وی افزود: «اگرچه اوج شکوفایی اندیشه و نحله‌‌های افلاطونی و ارسطویی در یونان قدیم تحقق پیدا کرد اما با دموکراسی امروزی که پایه آن ملت است متفاوت است. «دمو» در یونان قدیم مردم نبودند و تنها آزاد مردان را شامل می‌شد که بخش کوچکی از آنها بودند. اما در دوران جدید بر اثر تحولاتی که در زندگی بشر پیش آمد پدیده‌ای جدید یا منشا قدرت جدیدی به نام ملت ظهور کرد و در این زمان نظم اجتماعی مطلوب و مقبول نیز عبارت شد از دولت ـ ملت. و امروز در تمام عالم تنها این مبنای نقطه پذیرفته شده است.»
رئیس مرکز گفت و گوی تمدن ها گفت: «منشور حکمرانی در اسلامی یعنی سیاست نامه‌نویسی، گرته‌برداری از سلطنت «دین‌یار» ساسانی بود. اما در واقعیت به نوعی سلطنت موروثی تعبیر شد که در درون اسلام مرسوم بود.»
وی افزود: شک نیست که افلاطون و فارابی شهرهای آرمانی خود را از یک اندیشه ایران شهری برگرفته‌اند. در حکمت قدیم ایرانشهری شاید بتوان با مراجعه مجدد دیدگاهی دیگر در عرصه سیاست ایران بیان کرد. فره ایزدی ملاکی عرضه می‌کرد که برخورداری از آن فرد را صاحب فضیلتی می‌کرد که شایسته حکمرانی می‌شد. در حالی که در تاریخ آنچه رخ داد این بود که هر زورگوی جباری صاحب فره ایزدی می‌شد و به جای اینکه فره ایزدی ملاک قدرت باشد قدرت عریان که روی کار می‌آمد ملاک فضیلت بود.
خاتمی گفت: «جامعه ایران به طور خاص در حال گذراندن دوران نوزایش خویش است. میان این نوزایش با آنچه در واقعیت وجود دارد فاصله هست. ما هنوز به جایی نرسیده‌ایم که این نوزایش را تبیین کنیم اما خود آن یک امر واقعی است. در این نوزایش پدیده ملت خود را آشکار کرده اما میان صاحب‌نظران یعنی سنت‌ستیزان غرب‌گرا و سنت‌گرایان غرب‌ستیز و مصلحان وفادار به سنت یا روشنگران دینی درباره دولت و ملت اختلاف‌نظرهای مختلفی وجود دارد و از جمله فقر تئوریک میان مسلمانان ناتوانی در تبیین این پدیده جدید و تعیین نصب آن با ملت است.»
رئیس مرکز گفت وگوی تمدن ها افزود:«اگر بپذیریم که امری به نام ملت ظهور کرده و این پدیده مبارک منشا حکومت و نظام اجتماعی است باید به بکارگیری اجتهاد تکلیف خود را با آن روشن کنیم تا از ابهام بیرون آییم که این امر خود مستلزم نوزایی در سنت است.»
در مراسم افتتاحیه این همایش چهره‌هایی همچون عبدالواحد موسوی لاری، کمال خرازی، مصطفی تاج‌زاده، احسان نراقی، عبدالکریم سروش، ابراهیم یزدی حضور داشتند.
احمد بورقانی دبیر علمی همایش نیز در ابتدای این مراسم گفت : ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگرد پیروزی انقلاب مشروطه در پی پاسخ به این پرسش است که " چرا با وجود یکصد سال تلاش آزادیخواهانه و عدالت‌طلبانه ، هنوز دموکراسی در ایران نهادینه نشده است؟
وی روز شنبه در سخنرانی خود در خصوص گزارش چگونگی شکل‌گیری همایش "ایران یکصد سال پس از مشروطیت، تجارب گذشته، چشم انداز آینده" گفت: حدود یکصد مقاله از سوی فضلا و دانشمندان و اساتید و دانشجویان و علاقه مندان به دبیرخانه همایش فرستاده شد و حدود یک سوم آن درهمایش روزهای 14 و 15 مرداد 1385در معرض داوری عمومی قرار خواهد گرفت.
بورقانی افزود: ما خواسته‌ایم در مقالات و نوشته ها "نظرات صائب، قولهای حجت ، سطور معتبر ، تحقیقات دقیق و مطالب متصل به ماخذ اصیل و صحیح باشد.
قرار است، 28 مقاله علمی در رابطه با انقلاب مشروطه، قانون اساسی مشروطه، پیشوایان مشروطه، مطبوعات مشروطه، طنز مشروطه، درام مشروطه، و دیدگاههای علما و رهبران مشروطه در این همایش ارایه شود.
بیش از 100 مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شده که حدود یک سوم آنها در دو روز برگزاری همایش، ارایه می‌شود و مجموعه مقالات نیز پس از برگزاری همایش منتشر خواهد شد.
همچنین برخی از شخصیت‌های دانشمند و اهل فضل، مقالاتی برای ارایه در کنفرانس آماده کرده‌اند که به دلایل مختلف امکان حضور در کنفرانس را ندارند و این مقالات در ویژه نامه همایش و یا کتاب همایش به چاپ خواهد رسید.
مقاله "مشروطیت، انقلاب ناتمام" به قلم عطاء الله مهاجرانی، "اندیشه مشروطیت از دیدگاه نائینی" به قلم سیدصادق خرازی، "جریان انقلابی و ضد انقلابی در مشروطیت" به قلم منوچهر آشتیانی و "اندیشه‌های سیاسی میرزا فضلعلی تبریزی" به قلم جلال توکلیان از جمله مقالاتی است که در ویژه نامه یا کتاب همایش منتشر خواهد شد.
همزمان با برگزاری همایش، نمایشگاه ویژه کتاب با تخفیف 30 درصد با مشارکت برخی ناشران مهم کشور برپا شده است.
همچنین نمایشگاه عکس اسناد و مطبوعات دوره مشروطه با همکاری انجمن زنان پژوهشگر تاریخ، انجمن عکاسان دوستدار میراث فرهنگی، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، گنجینه مطبوعات وابسته به بنیاد مستضعفان و مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی برگزار شده است.
شرکت در این همایش و بازدید از نمایشگاههای آن برای عموم آزاد است.