مطبوعات ایران از فرمان مشروطیت تا کودتا

به گزارش گروه فرهنگ و اندیشه ایلنا، در مقاله "سید فرید قاسمی" آمده است:
69 سال و 3 ماه و 3 روز از حیات مطبوعات ایران گذشته بود و حدود 11 عنوان نشریه در کشور انتشار می یافت که در 24 جمادی الثانی 1324 ق فرمان موسوم به مشروطیت به امضای مظفرالدین شاه رسید. ایران در آن روزگار حدود 10 میلیون جمعیت داشت که بیشترین شان کم سواد و بی سواد بودند و یک دلار 5 ریال معامله می شد. از صدور فرمان تا 23 جمادی الاول 1326 ق که درگیری بهارستان به وجود آمد و محمد علی شاه با همراهی و همکاری روس ها کودتا کرد، فصل مستقلی در تاریخ مطبوعات است. در این دوره که 23 ماه دوام داشت به طور متوسط هر دو سه روز یک عنوان روزنامه یا شب نامه نو منتشر می شد. روایت ها متفاوتند. از لابه لای فهرست ها، روزنامه ها و به طور کلی متون برجای مانده شاید بتواند 350 عنوان را احصا کرد که بیش از 50 درصدشان از بین رفته اند. پس از صدور فرمان مشروطه به مدت 7 ماه و 16 روز وزارت انطباعات برقرار بود و با دو حکم محمدباقر اعتمادالسلطنه را در سمت وزیر انطباعات ابقا کردند، در این مدت دو نوع مجوز انشار نشریه صادر می شد. آزاد و تحت نظارت وزارت انطباعات، بعضی نیز همچون گردانندگان انجمن تبریز بدون کسب مجوز از مرکز نشینان به انتشار نشریه مبادرت کردند. قانون مطبوعات در 5 محرم 1326 ق به تصویب مجلس شورای ملی رسید. به دنبال تصویب این قانون و ابلاغ آن به دولت، شیوه کسب امتیاز انتشار مطبوعات تغییر کرد و متقاضیان انتشار نشریه لازم بود برای کسب پروانه انتشار مراحل مختلفی را طی کنند. در آن روزگار تندروی ها گهگاهی به اوج می رسید. شماری از خردگرایان مطبوعات که عقلانیت روزنامه نگارانه داشتند، ماه ها پیش از ویرانی ها سعی در تنش زدایی داشتند اما در هیاهوی زمانه استدلال های منطقی شان گم شد و صدایشان به جایی نرسید. بهانه کافی برای محمد علی شاه، درباریان و متحدانشان فراهم شده بود تا این که درگیری میدان بهارستان سبب شد محمد علی شاه با همیاری و همدستی روس ها کودتا کند. این کودتا، پناهندگی، دستگیری و فرار شماری از روزنامه نگاران، غارت و آتش سوزی دفتر روزنامه ها را به دنبال داشت. همچنین 7 تن از فعالان روزنامه نگاری مشروطه اول پس از توپ پرانی بهارستان و نیز سالهای بعد جان باختند. فرآیند تندروها در مشروطه اول - خواه با نام مشروطه خواهی و یا ضدیت با مشروطه - متفاوت است اما برآیندشان یکی شد.