نخستین تجارب این نهاد در ابتدای قرن حاضر استفاده از مستشاران خارجی بود که برخی گام‌ها را به سمت توسعه برداشت. اما این نهاد کمتر در تلاش بود تا در زمینه توسعه شهرنشینی و ایجاد کیفیت بهتر زندگی برای شهروندانش، با نهادهای دیگر در عرصه بین‌المللی به تبادل نظر و تجربه بپردازد. شهرداری تهران برای نخستین بار در آستانه صدسالگی، گام‌هایی برای توسعه ارتباط با نهادهای مختلف بین‌المللی برداشت که رهاورد آن، توسعه بیشتر و بهتر شهر و افزایش کیفیت زندگی برای شهروندان بوده است.
واقعیت این است که شهرداری تهران کمتر برای توسعه شهری، اقدامات بین‌المللی قابل‌توجه انجام داده است. هر بار هم که مناسبات بین‌المللی شهر تهران در دستور کار شهرداری‌ها در دوران مختلف قرار می‌گرفت، بیشتر برای توسعه زیرساخت‌های شهری بود نه ایجاد بسترهایی برای انتقال تجارب مشترک.
اولین حضور نهادهای بین‌المللی
برای نخستین بار در سال 1347شهرداری تهران برای توسعه شهر با مؤسسات بین‌المللی همکاری کرد. هنگامی که عبدالعزیز فرمانفرمائیان از سوی شهرداری تهران برای تدوین طرح جامع پایتخت مسئولیت یافت، در گام اول برخی شرکت‌ها و شهرسازهای بین‌المللی ازجمله ویکتور گروئن فرانسوی را برای تدوین نخستین طرح جامع پایتخت دعوت به همکاری کرد.
با ورود ویکتور گروئن به تهران و تدوین نخستین طرح جامع تهران، پایتخت ایران برای نخستین بار مورد توجه کارشناسان بین‌المللی قرار گرفت. ویکتور گروئن با تجربه تدوین طرح جامع شهر لس‌آنجلس آمریکا و برخی از شهرهای بزرگ جهان به تهران آمد. به همین دلیل نخستین طرح جامع شهر تهران، مشابه طرح جامع شهر لس‌آنجلس آمریکا شد. هنوز این شهرساز بین‌المللی کارش را در پایتخت به پایان نرسانده بود که چند شرکت دیگر برای اجرای طرح جامع به تهران آمدند. شرکت سوفرتو در کنار ویکتورگروئن و با تکیه بر طرح جامع شهر تهران، طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران را در سال 1350تدوین کرد. بر این اساس برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی دو شرکت انگلیسی اوو یوروپ و پارتنرز اینترنشنال لیمیتد ساخت بزرگراه‌های تهران را آغاز کردند. در این روزگار شهرداری تهران تنها با استفاده از تخصص و دانش برخی شرکت‌های بین‌المللی برای توسعه بیشتر اقدام کرد. نمی‌توان گفت که ارتباط دوسویه‌ای بین شهرداری و نهادهای بین‌المللی برقرار بود بلکه این ارتباط به‌منظور استفاده از دانش و فناورهای روزی بود که در اختیار کشورهای در حال توسعه نبود.
گام معلق مدیریت شهری در دهه 70
با آغازانقلاب اسلامی توسعه تهران ادامه یافت. در این روزگار اقدامات بین‌المللی شهر تهران چندان قابل توجه نبود. اما با پایان جنگ تحمیلی و شروع روند توسعه تهران در اواخر دهه 60 دوباره چند شرکت بین‌المللی برای همکاری با شهرداری تهران وارد پایتخت شدند. اگرچه عمده این همکاری‌ها منجر به اتفاقات قابل توجه نشد. در اواسط دهه70 درست زمانی که طرح ساماندهی شهر تهران به وزارت مسکن و شهرسازی ارائه شد و به‌دلیل اختلاف شهرداری تهران و وزارت مسکن و شهرسازی وقت، به اجرا در نیامد، زمینه‌سازی حضور یک نهاد بین‌المللی به نام اپور شد. این نهاد بین‌المللی که در کشور فرانسه مستقر بود، بزرگ‌ترین نهادی بود که به‌عنوان انتقال‌دهنده تجارب شهرهای مختلف و تحت این فرایند فعالیت می‌کرد. اپور اقدامات مختلف شهر تهران را مورد توجه قرار می‌داد و تجارب مشابه دیگر شهرها را در اختیار مدیریت شهری تهران قرارمی‌داد. به این ترتیب نخستین گام برای فعالیت‌های بین‌المللی مدیریت شهری تهران برداشته شد. همچنین این نهاد با استفاده از تجاربی که در تهران صورت می‌گرفت، انتقال تجربیات مدیریت شهری تهران را به دیگر شهرهای جهان به‌عهده داشت.
نقطه عطف فعالیت‌های شهرداری
سال 87شاید نقطه عطفی در فعالیت‌های بین‌المللی شهرداری تهران بود. در این سال شهردار تهران توانست هشتمین شهردار برتر جهان شود. این اتفاق درست بعد از آن رخ داد که نخستین اجلاس شهرداران آسیایی در تهران برگزار شد. در آبان‌ماه سال87 نخستین اجلاس شهرداران آسیایی در مرکز همایش‌های برج میلاد با حضور بیش از 46 شهردار و مسئول شهری قاره آسیا در تهران برگزار شد. بسیاری از شهرداران از این اقدام مبتکرانه شهرداری تهران تقدیر کردند و در سال 90نیز دومین اجلاس در شهر استانبول برگزار شد. پس از آن در نظرسنجی از شهروندان بیش از 150کلانشهر جهان، شهردار تهران توانست رتبه هشتمین شهردار برتر جهان را از آن خود کند. این اتفاق اقدامی بی‌سابقه در تاریخ شهرداری تهران بود. مبنای انتخاب شهرداران برتر بر توسعه شهری، افزایش کیفیت زندگی شهروندان، توسعه زیرساخت‌های شهری، افزایش ایمنی و توجه به موضوعات زیست‌محیطی بود.
افزایش رضایت شهروندان و جایزه جهانی
شهرداری تهران برای توسعه زیرساخت‌های شهری از سال84 تاکنون اقدامات بسیاری انجام داده است؛ مجموعه تلاش‌هایی که از یک سو رضایتمندی بیشتر شهروندان را به همراه داشت و از سوی دیگر موجب تقدیر نهادهای بین‌المللی از فعالیت شهرداری تهران شد. در طول این سال‌ها بزرگراه‌های تهران افزایش قابل‌توجهی یافت. افزایش سرانه فضای سبز و توسعه خدمات شهری در شهر تهران، چهره پایتخت را تغییر داد. هنگامی که خطوط اتوبوس تندرو نیز در شهر تهران به‌راه‌افتاد، افزایش ایمنی و سرعت در سفرهای شهری باعث استقبال شهروندان شد.
در عین حال خیلی زود تهران به‌دلیل توسعه حمل‌ونقل عمومی و توجه به زیرساخت‌های ترافیکی موردتوجه نهادهای بین‌المللی قرار‌گرفت. نهاد توسعه پایدار و حمل‌ونقل عمومی وابسته به سازمان ملل، در سال2010 شهر تهران را به‌عنوان پنجمین شهر برتر در زمینه توسعه پایدار و حمل‌ونقل عمومی معرفی کرد.
توافقنامه با مرکز اسکان بشر ملل متحد
در سال گذشته توافقنامه‌ای بین شهرداری تهران و سازمان اسکان بشرسازمان ملل متحد به امضا رسید. مواد ده‌گانه توافقنامه بین شهرداری تهران و سازمان اسکان بشر ملل متحد (UN. HBITAT) زمینه‌ساز توسعه تعاملات و ارتباطات علمی، آموزشی، پژوهشی، فنی و تخصصی شهرداری تهران در عرصه بین‌المللی بود و یکی از ابعاد این تعاملات امکان ارائه خدمات علمی و پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به دیگر شهرهای منطقه خواهد بود.
مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تهران در این توافقنامه عهده‌دار آماده‌سازی اطلس سکونت پایدار شهری برای منطقه خاورمیانه و غرب آسیا شده است. جشنواره سالانه پژوهش و نوآوری در حوزه مدیریت شهری که چهار دوره قبلی آن از سوی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تهران برگزار شده است براساس بند سه این توافقنامه به یک رویداد بین‌المللی تبدیل خواهد شد تا با ایجاد جایزه جهانی با همان محتوا زمینه حضور و مشارکت سایر کشورها در این جشنواره فراهم شود. دکتر ادواردو مورنو لوپز، معاون سازمان اسکان بشر ملل متحد در ملاقات با رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تهران از تلاش‌های علمی و پژوهشی شهرداری تهران ازجمله سازماندهی جشنواره سالانه پژوهش و نوآوری در حوزه مدیریت شهری تقدیر کرد.
تغییر؛ اتفاقی که می‌توان دید
انکاری نیست که تهران این روزها دوست داشتنی‌تر از همیشه‌اش است. شهری که تا یک دهه پیش به لحاظ آلودگی، مشکلات زیست‌محیطی، ترافیکی، امکانات زندگی، کیفیت و بسیاری از موضوعات زندگی شهری چندان از نظر شهروندانش در جایگاه مناسبی نبود، این روزها به‌دلیل فعالیت‌های قابل توجه شهرداری تهران، به شهری باکیفیت برای زندگی تبدیل شده است. اگر منصف باشیم و واقع بینانه در این شهر گشتی بزنیم، مطمئنا متوجه خواهیم شد که این شهر با یک‌دهه پیش تفاوت‌های بنیادین کرده است. تردیدی نیست که این تفاوت‌ها به‌معنای تحقق توسعه پایدار بوده است. به هرگوشه این شهر اگر چشم بگردانی می‌توانی پایتختی زیباتر و جذاب‌تر را ببینی. تهران دیگر یک شهر بی‌توجه به اقلیم و طبیعت خود نیست. شاید بتوان این روزها تهران را به عروسی خفته در دامان البرز تشبیه کرد.
آغاز یک دوره طلایی
از سال 84 مدیریت شهری تهران در مسیری تازه گام گذاشت. تهران دیگر یک ابرشهر شده بود. جمعیت هفت میلیونی این شهر و مساحت گسترده آن خیلی زود این شهر را به رده‌بندی شهرهای بزرگ جهان کشاند و این شهر در میان شهرهای جهان برای خود جایگاه ویژه‌ای به‌دست‌آورد. بنابراین مسئولان مدیریت شهری چه در شهرداری و چه در شورای شهر، جایگاه تازه‌ای را در عرصه بین‌المللی برای خود ایجاد کردند. نخستین گام هم دریافت گواهینامه‌های بین‌المللی بود؛ گواهینامه‌های زیست‌محیطی و مدیریت. خیلی زود شهرداری تهران گامی تازه برداشت؛ جامعه ایمن جهانی. از سال 86پروژه جامعه ایمن جهانی با بومی‌سازی و الگوی علمی مبتنی بر شواهد در کلانشهر تهران به‌صورت منطقه‌ای به اجرا گذاشته شد. دوسال بعد منطقه 22شهر تهران به جامعه جهانی ایمن پیوست. در واقع منطقه 22شهرداری تهران نخستین منطقه شهری یک کلانشهربزرگ در جهان بود که به این طرح پیوسته بود. در 21مهر89 مناطق 21،20،10،5،4و در مهرماه 1390مناطق1، 2، 3، 13، 14، 15، 16 و 18 طی مراسم ویژه‌ای به شبکه جهانی جوامع ایمن پیوستند. هم‌اکنون این طرح در سایر مناطق تهران ادامه دارد و به‌نظر می‌رسد که تا سال 91تهران به‌عنوان نخستین کلانشهر جهان که به شبکه جهانی جوامع ایمن پیوسته است، معرفی شود. در سال 1387 اقدامات اولیه برای تشکیل اجلاس شهرداران آسیایی آغاز شد.