اراضی مرکز فضایی البرز توسط اداره منابع طبیعی استان تهران در اختیار سازمان فضایی ایران قرار گرفته است. به دلیل عدم وجود آب کافی و با کیفیت مناسب، آب مورد نیاز این مرکز توسط یک حلقه چاه عمیق که در زمین متعلق به مرکز در فاصله 8 کیلومتری جنوب شرقی آن حفر شده از طریق سیستم انتقال آب و لوله کشی تامین می‌گردد.
تاریخچه فعالیت مرکز را میتوان در دوره های مختلف زمانی که از سال 1351 آغاز می‌گردد، مورد بررسی قرار داد. خلاصه ای از فعالیتها و تحولات ایجاد شده در این مرکز، طی 34 سال گذشته را میتوان بشرح زیر گزارش نمود.
الف - دوره سالهای 1351 الی 1357
همزمان با پرتاب اولین ماهواره سنجش ازدور توسط سازمان هوا و فضانوردی آمریکا (ناسا)در سال 1351تحت عنوان ماهواره تکنولوژی منابع زمینی (Earth Resources Technology Satellite( ERTS -1 که بعدها به لندست تغییرنام یافت، فعالیت این رشته از علوم فضایی در ایران آغاز شده است.
این فعالیت در دفتری بنام دفتر جمع آوری اطلاعات در سازمان برنامه و بودجه وقت تمرکزیافته است. نظر به اینکه اصولا این فناوری و هر نوع تکنولوژی جدید با سرعت بسیار گسترش می یابد و پویایی زیادی دارد؛ علوم مربوط به فضا نیز با طراحی و ساخت ماهواره‌های مختلف و ورود کشورهای دیگر به این عرصه، با تغییرات و پیشرفت زیادی مواجه بوده است.
کشور ایران نیز در آنزمان می‌کوشید بهر نحوی خود را با پیشرفتها وتغییرات این فناوری هماهنگ نماید. در همین راستـا از طریق در اختیـار داشتن حمـایت دولت ایالات متحده آمریکا تصمیم می گیرد تا نسبت به اخذمستقیم اطلاعات ماهواره ای اقدام نماید.
درخواست ایران مورد موافقت آمریکا قرار گرفته ومصوب می گردد که ایستگاه گیرنده ایران به 33 کشور تحت پوشش آنتن گیرنده؛ خدمات ارایه نماید و آن کشورها نیز حق ایجاد ایستگاهی از این دست را در سرزمین خود نداشته باشند. بدین ترتیب؛در سال 1353 قرار داد خرید؛نصب؛راه اندازی و راهبری موقت ایستگاه گیرنده اطلاعات ماهواره ای بین ایران و شرکت جنرال الکتریک آمریکا منعقد گردید.
درهمین زمان؛ فعالیت سنجش از دور در ایران بصورت طرح استفاده از ماهواره با دریافت ردیف بودجه در سازمان برنامه و بودجه، ماهیت جدید پیدا نموده و آقای رضا قطبی مدیر عامل وقت سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران بعنوان اولین مجری طرح معرفی شده و سپس مجموعه فعالیتهای طرح استفاده از ماهواره به سازمان رادیو و تلویزیون وقت منتقل می گردد.
برای ایجاد ایستگاه اخذ مستقیم اطلاعات ماهواره ای محل فعلی مرکز یعنی ماهدشت کرج که قبلا مرد آباد کرج نامیده میشد ،مناسب تشخیص داده شده و با توجه به مالکیت دولتی زمینهای منطقه؛تخصیص آن به این فعالیت در اسرع وقت میسر گردید.
با حمایتهای مدیریت وقت سازمان رادیو و تلویزیون و با ساخت و تکمیل ساختمانها؛ فعالیت نصب در سال 1355توسط پیمانکاربا سرعت آغاز شده و طی دو سال؛ فاز اول آن که شامل ردیابی و اخذ اطلاعات بود آماده بهره برداری شده است.
بطوریکه در سال 1357 همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی؛حداقل سه پوشش کامل از اطلاعات ماهواره ای لندست توسط این ایستگاه اخذ گردیده و تحویل آرشیو شده است.
بر اساس قرار داد و با استفاده از الگوی ایستگاههای مختلف اخذ اطلاعات ماهواره ای که در کشورهای آمریکا، کانادا وچند کشور دیگر نصب شده بود ، مقرر گردید که در این ایستگاه پنج فاز مختلف بشرح زیرتاسیس شود:
- فاز یک، شامل نصب و راه اندازی تجهیزات مربوط به ردیابی ماهواره های منابع زمینی و اخذ مستقیم اطلاعات از آنها
- فاز دو، شامل نصب و راه اندازی تجهیزات مربوط به ضبط و تصحیح اطلاعات
- فاز سه، شامل نصب و راه اندازی تجهیزات مربوط به تجزیه و تحلیل و فرایند اطلاعات
- فاز چهار، شامل نصب و راه اندازی تجهیزات مربوط به مدیریت اطلاعات
- فاز پنج، شامل نصب و راه اندازی تجهیزات مربوط به چاپ، تکثیر و تولید اطلاعات
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران پیمانکار آمریکایی با اعلام وضعیت بحرانی؛ کشور راترک نموده و از آن تاریخ مدیریت این مجموعه که کلیه تجهیزات مربوط به فازهای مختلف تحویل شده بود ؛ در اختیار کارشناسان ایرانی قرار گرفت.
ب - دوره سالهای 1357 الی 1370
در این دوره که زمان نسبتا طولانی را نیز شامل می‌شود؛ و بنوعی میتوان آنرا دوره رکود مرکز نامید، بیشتر وقت کارشناسان و مدیران برای معرفی این تکنولوژی به افراد و سازمانهای مرتبط و کاربر و حتی گاهی اوقات به دلیل شرایط آنزمان برای توجیه افراد و سازمانهای غیر مرتبط نیز، مصرف میشد.
در این زمان؛ تهیه گزارشهای تاریخچه ای و ارایه دلایل توجیهی به منظور متقاعد نمودن مدیران بالادستی و تصمیم گیرندگان دولتی بیشترین دغدغه و دل مشغولی کارشناسان بوده است.
تغییر مدیران و انتقال طرح استفاده از ماهواره از سازمان برنامه و بودجه به سازمان رادیو و تلویزیون وقت و بازگشت مجدد آن به سازمان برنامه و بودجه از عمده عواملی بود که فرصت تصمیم گیری بهینه و به موقع را از مدیران سلب می‌نمود.
ضمن اینکه مدیران نیز اختیار لازم و یا در حقیقت ،قدرت اخذ تصمیم را در آن برهه از زمان در جهت تعیین و تکلیف نهایی این مجموعه چه در جهت انحلال ویا ادامه و گسترش فعالیتها،نداشته اند.
بنابراین ،عمده فعالیت این دوره، تلاش کارشناسان برای حفظ هویت و سراپا نگهداشتن مجموعه بوده است. از جمله فعالیتهای بسیار مثبت این دوره میتوان به:
- راه اندازی و راهبری تجهیزات نصب شده برای دریافت مستقیم اطلاعات ماهواره های هواشناسی سری نوآ
- آموزش کارشناسان سازمانها در جهت انتقال تکنولوژی استفاده از ماهواره
- نصب و راه اندازی فاز های دوم، سوم، چهارم و پنجم بمنظور تولید و تکثیر اطلاعات ماهواره ای
اشاره کرد.
فعالیتهای فوق الذکر در مجموع از اقبال خوبی نیز بر خوردار بوده است. تهیه و تحویل دو پوشش کامل اطلاعات ماهواره ای ایران که در چارچوب تعهدات شرکت جنرال الکتریک قرار داشت، با پیگیری مدیران وقت امکانپذیر گردید.
تهیه این اطلاعات موجب شده بود که بتوان کارگاههای آموزشی کاربرد اطلاعات ماهواره ای را به راه انداخته و همچنین با استفاده از تجهیزات فاز 5، اطلاعات دریافتی چاپ و تکثیر شده و در اختیار کاربران مختلف که آموزشهای لازم را نیز در مرکز دیده بودند، قرار گیرد.
ج - دوره سالهای 1370 الی 1375
در راستای تلاش کارکنان برای توسعه و گسترش فناوری سنجش از دور در سطح کشور، تلاشهایی نیز برای تغییر شرایط موجود و گذر از حالت نه چندان مفید طرح استفاده از ماهواره و قانونمندی بیشتر این فعالیت بطور همزمان صورت می‌گرفت، تا جائیکه ماده واحده تبدیل و تغییر هویت مجموعه، از طرح به مرکز سنجش از دور ایران که یک شرکت دولتی است درسال 1370 توسط مجلس شورای اسلامی، بتصویب رسیده است.
بر اساس این مصوبه مرکز سنجش از دور ایران به وزارت پست و تلگراف وتلفن منتقل گردیده است.پس از تصویب این ماده واحده ،شرایط بهتر کار در مرکز فراهم شده و با تصویب اساسنامه و پستهای سازمانی،نیروهای جدید بکار گماشته شده و فعالیت در سطح کشور و همچنین منطقه گسترش یافته است.
د - دوره سالهای 1376 الی 1381
تصویب ماده واحده و تبدیل طرح استفاده از ماهواره به یک شرکت دولتی که میبایستی بصورت خودکفا عمل نماید، مشکلات عمده ای را برای مرکز بوجود آورد.کاهش هزینه های جاری و عدم تدوین برنامه های توسعه ای از جمله مواردی بود که ضرورتاً میبایستی به مورد اجرا گذاشته شود.
در نتیجه ،بسیاری از فعالیتهای مرکز در زمینه انتقال فناوری و ارایه خدمات آموزشی که درآمدی برای مرکز نداشته است،از برنامه های جاری حذف و یا بسیار کاهش می باید.از جمله فعالیتهائی که تحمل آن در شرایط فوق خارج از توان و بودجه مرکز بود، وجود مرکز ماهدشت را میتوان نام برد. نتیجتاً در این دوره ،بررسی شرایط مرکز و هرگونه پیشنهادیکه منجر به کاهش هزینه آن شود ،سر لوحه کار مدیران و دغدغه اصلی مرکز بود.
از انواع پیشنهادات،میتوان، واگذاری مرکز به سازمانهای مختلف دولتی، فروش ، اجاره و تعطیلی موقت را نام برد. سرانجام تعطیلی مرکز ماهدشت از تصمیمات غالب بوده و این امر در این دوره بوقوع پیوسته است. لازم به یاد آوریست که تا تعطیلی موقت ، فعالیتهای فاز 5 مبنی بر تولید و تکثیر اطلاعات و همچنین فاز 1 مربوط به اخذ مستقیم اطلاعات ارسالی از ماهواره های هواشناسی با تخصیص کمترین نیروی انسانی ادامه داشته است.
پس از اخذ تصمیم برای تعطیلی مرکز،و توقف فعالیتها،نیروهای مرتبط با فازهای 5 و 1 نیز مرکز را ترک نموده و تنها تعدادی کارکنان خدماتی برای نگهداری فضای سبز و حراست و نگهبانی از مجموعه در مرکز باقیمانده اند.بدیهی است که تعطیلی مجموعه و عدم نظارت و رسیدگی به ساختمانها وتاسیسات، موجبات خرابی و از بین رفتن تدریجی آنها فراهم گردید.
ه - دوره سالهای 1381 تاکنون
در این دوره با تغییر نام وزارت پست و تلگراف و تلفن به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شورای عالی فضایی با ریاست رئیس جمهور و سازمان فضایی ایران که ریاست آن دبیر شورا و معاون وزیر می باشد زیر نظر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تاسیس گردید. با مبادله برنامه چهارم توسعه و پیش بینی توسعه زیرساختهای فضایی، مرکز فضایی ماهدشت مجدداً مورد توجه قرار گرفت و نسبت به مقاوم سازی ساختمان TRF (رهگیری و دریافت اطلاعات از ماهواره ها)، بازسازی و تغییر کاربری آن اقدام گردید.
به موازات بازسازی ساختمان مذکور، ساختمان PF (پردازش اطلاعات) برای مقاوم سازی و تغییر کاربری، تخریب گردید. طرح توسعه مرکز فضایی ماهدشت و تغییر کاربری آن با ماموریتهای جدید از جمله تاسیس ایستگاههای TT&C ماهواره و تاسیس آزمایشگاه بنیادی سنجش از دور و همچنین تاسیس مرکز منطقه ای آموزش و تحقیقات فضایی در دستور کار قرار گرفت.
در مرحله بعدی ایستگاههای گیرنده فعال سازمان از مرکز تهران به این مرکز منتقل و دریافت تصاویر ماهواره ای مجددا در این مرکز صورت گرفت. هم اکنون ایستگاههای گیرنده NOAA/HRPT،TERRA/MODIS و FY2C در این مرکز فعال و اطلاعات ماهواره ای بصورت روزانه دریافت و آرشیو می گردد.
ضمناً تصاویر دریافت شده روزانه برای اطلاع رسانی کاربران سنجش از دور در بخش آرشیو تصاویر ماهواره ای وب سایت سازمان قرار می گیرد. هم اکنون اداره اخذ و تولید داده های فضایی و بخشهایی از ادارات بایگانی و نگهداری داده های فضایی و توسعه کاربری و استانداردسازی و همچنین مدیریت تدارکات و پشتیبانی در این مرکز مستقر و فعالیت می کنند.
www.isa.ir