مدال بلوندل جایزه‌ای در برق و الکترونیک است که انجمن مهندسی برق و الکترونیک سالانه آن را به پژوهشگران و صنعتگران برتر در این زمینه اهدا می‌کند. پروفسور رشیدی در سال 2005 هم جایزه‌ای از انجمن دستاوردهای تکنیکی IEEE دریافت کرده‌بود.
فرهاد رشیدی که فرزند استاد داود رشیدی هنرمند مشهور تئاتر و سینمای ایران است، در سال 1341 در ژنو به دنیا آمده.
او دیپلم مهندسی و تحصیلات دکترایش را در پلی تکنیک لوزان گذرانده است و از سال 1999 مسئول گروه تحقیقات الکترومغناطیسی دانشگاه پلی‌تکنیک فدرال لوزان در سوئیس است. در زیر گفتگویی با ایشان در مورد فعالیت‌های علمی‌شان را می‌بینید.
*****
- کارهای علمی شما در چه زمینه‌ای است؟
من مسئول گروه تحقیقاتی «سازگاری الکترومغناطیسی» دانشگاه پلی تکنیک لوزان هستم. کار تحقیقاتی ما در دو، سه موضوع خاص درباره صاعقه است.
- کار خودتان چیست؟
کار خودم در زمینه اثرات الکترومغناطیسی صاعقه روی سیستم‌های الکتریکی و الکترونیکی است.
- از کی به این زمینه علاقه‌مند شدید؟
از زمان پایان‌نامه دکترایم یعنی حدود 22 سال پیش تا حالا روی صاعقه و اثراتش کار می‌کنم.
- در مورد اهمیت مطالعه روی صاعقه بیشتر صحبت کنید.
بله، صاعقه یک پدیده طبیعی است که همواره وجود دارد. در هر ثانیه به طور متوسط 100 صاعقه در سراسر زمین ایجاد می‌شود که انواع مختلف با اثرات متفاوتی دارد.
صاعقه همیشه بوده اما نکته اینجاست که روزبه‌روز دستگاه‌های الکتریکی و الکترونیکی و به‌خصوص تجهیزات کنترل قدرت، دقیق‌تر و حساس‌تر می‌شود. همین باعث می‌شود که اثرات اختلالی صاعقه بیشتر شود. این اهمیت مطالعه روی صاعقه را نشان می‌دهد.
- مطالعه روی صاعقه، سابقه قبلی هم دارد؟
البته، نخستین کارها در این زمینه به 250 سال پیش برمی‌گردد که بنیامین فرانکلین با فرستادن بادبادک به ابرهای صاعقه‌خیز، مطالعه در این باره را شروع کرد.
اتفاقاً سال 2006 هم سیصدمین سال تولد فرانکلین و سال بزرگداشت این دانشمند و سیاست‌مدار بزرگ بود.
از آن زمان تا حالا، تحقیقات زیادی راجع‌به صاعقه انجام شده اما هنوز هم سؤالات بی جواب بسیاری باقی مانده.
- اثرات صاعقه در زندگی روزمره ما چیست؟
صاعقه تلفات جانی زیادی دارد. مثلاً در آمریکا در اثر صاعقه سالانه 300 نفر زخمی می‌شوند و 100 نفر هم می‌میرند.
علاوه‌براین صاعقه اثرات شیمیایی، فیزیکی محیطی و الکترومغناطیسی هم دارد که اثرات الکترومغناطیسی آن با توجه به افزایش دقت و حساسیت دستگاه‌های الکتریکی و الکترونیکی اهمیت ویژه‌ای دارد.
صاعقه مثل یک آنتن بزرگ به طول چندین کیلومتر است که در کسری از ثانیه از آن جریان الکتریکی بزرگی عبور می‌کند.
این باعث می‌شود که میدان مغناطیسی بسیار قوی اطراف آن ایجاد شود و تا چند کیلومتر آن طرف‌تر هم اختلالاتی در سیستم‌های الکتریکی مثل شبکه‌های برق رسانی و سیستم‌های الکترونیکی و مخابراتی ایجاد کند.
چند مورد خاموشی در اروپا و آمریکا در این چند سال داشته‌ایم که عامل اصلی آنها همین اختلالاتی است که ناشی از اثرات غیرمستقیم صاعقه بودند.
- پژوهش‌های شما در این زمینه چه بوده؟
کار ما شناخت ماهیت فیزیکی صاعقه و ارایه روش‌هایی برای محافظت سیستم‌های الکترونیکی و مخابراتی از اثرات غیرمستقیم صاعقه بوده‌است.
- چه فعالیتی در این زمینه انجام داده‌اید؟
ما با همکاری دانشمندانی از دانشگاه بولونیا در ایتالیا، کار مدل سازی کامپیوتری کانال صاعقه را انجام دادیم و مدل‌هایی برای محاسبه میدان الکترومغناطیسی ناشی از صاعقه ارائه دادیم.
براساس این تحقیقات، نرم‌افزارهایی را برای محاسبه اثرات صاعقه روی شبکه‌های الکتریکی و مخابراتی تهیه کردیم که با آنها می‌توان سیستم‌های محافظتی را برای این شبکه‌ها طراحی کرد.
- چرا سراغ اثرات غیرمستقیم صاعقه رفتید؟ برخورد مستقیم صاعقه با یک پست برق یا مخابرات یا دکل‌های انتقال قدرت که خطرناک‌تر است.
بله. تا حدود 15، 20 سال پیش بیشتر اثرات مستقیم صاعقه روی شبکه‌های الکتریکی مورد توجه قرار می‌گرفت.
ولی شانس برخورد مستقیم صاعقه به خطوط انتقال قدرت خیلی کمتر از احتمال برخورد صاعقه در اطراف خطوط است و چون امروزه از سیستم‌های الکترونیکی بسیار حساسی برای کنترل استفاده می‌شود، حتی یک صاعقه در چند صد متری هم می‌تواند این دستگاه‌ها را دچار اختلال کند.
- پژوهش‌های شما جنبه کاربردی هم پیدا کرده‌است؟
بله، نرم افزارهای ما در حال حاضر در شرکت‌های برق فرانسه و ایتالیا در طراحی سیستم‌های حفاظتی شبکه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
- مدال بلوندل را هم به همین دلیل به شما اهدا کردند؟
انجمن مهندسی برق و الکترونیک و فناوری اطلاعات فرانسه، هر سال مدال بلوندل را به یک محقق اهدا می‌کند.
سال 2006 هم این مدال را به من دادند. دلیل دریافت این مدال هم مجموعه کارهایی بوده که در زمینه شبیه سازی صاعقه و ارائه مدل‌هایی برای محاسبه میدان الکترومغناطیسی ناشی از صاعقه و اثرات این امواج روی سیستم‌های الکترونیکی انجام داده‌ایم.
- شما در این زمینه با گروه‌های پژوهشی داخل کشور هم همکاری دارید؟
چند سالی است که با گروه تحقیقاتی دانشکده برق دانشگاه صنعتی امیرکبیر همکاری داریم که که گروه بسیار خوبی هستند و امیدوارم که این همکاری ادامه پیدا کند.
- و در پایان؟
باید بگویم که قبل از هرچیزی خوشحالم که یک ایرانی این جایزه را برده است. و در پایان هم سال جدید را به همه هموطنانم تبریک می‌گویم.