در سویی بینندگان طرفدار این شیوه دوبله قرار داشتند که استقبال گرم‌شان بهترین گواه برای پی‌بردن به اقبال این کار در بین عامه مردم بود. در سوی دیگر هم پیشکسوت‌های دوبله، دوبلورهای قدیمی و کارشناسان انیمیشن با انتقاد از این شیوه کار از همان ابتدا به مخالفت با دوبله‌های جدید پرداختند؛ اتفاقی که تاکنون هم ادامه دارد.
در این میان نقش دوبلورهای قدیمی در جدی‌تر کردن فضای این موضوع پررنگ بوده و نقدهای گاه و بی‌گاهی که از گوشه و کنار شنیده می‌شود، همواره در حاشیه دوبله سال‌های اخیر قرار داشته است.
دوبله ایران به‌خصوص در بخش انیمیشن و کارتون در سال‌های گذشته همواره جزو بهترین‌ها بوده که آثار ماندگاری را در پرونده کاری خود دارد؛ موضوعی که بیم آن می‌رود تا با ورود نسل جدید دوبلورها از مسیر خود منحرف شود.
برای بررسی بیشتر وضعیت فعلی دوبله به‌خصوص در بخش کارتون و انیمیشن به سراغ چند تن از اهالی این فن رفته‌ایم و البته جوانان این هنر و نظر آنها را جویا شده‌ایم.
دوبله‌ای که هنوز کارشناسی نشده
«نصرالله مدقالچی» دوبلور باسابقه‌ای که صدای او یادآور ابوسفیان در فیلم محمدرسول‌الله(ص) جزو ماندگارترین صداهای دوبله ایران است، جزو کسانی است که بیشترین انتقاد را از شیوه به‌کار گرفته شده در دوبله‌های جدید عنوان می‌کند.
وی با ذکر این مطلب که این شیوه یک بدعت نادرست در دوبله ایران است به این موضوع اشاره می‌کند که دوبله جدید هنوز کارشناسی نشده است و در آینده صدمه زیادی به دوبله ایران خواهد زد.
وی می‌گوید: «نفس این موضوع که عده‌ای جوان دور هم جمع و مشغول فعالیت در دوبله شوند بسیار خوب است اما باید توجه داشت که نبود تجربه در کار آنها حتماً آسیب‌هایی را در پی خواهد داشت.»
مدقالچی به سابقه طولانی دوبله در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «دوبله از دیرباز تاکنون در ایران همواره با فخر همراه بود و به نظر من اصلاً در شأن دوبله فاخر ایران نیست که چنین آثاری با عنوان دوبله فارسی به بازار و برای مخاطبان عرضه شود.»
وی مهم‌ترین علت مخالفت خود و هم‌دوره‌هایش با شیوه جدید به‌کار گرفته شده در دوبله‌های جدید را عدم وفاداری به دیالوگ توسط دوبلور عنوان می‌کند و می‌گوید: «این‌که شما با آگاهی قبلی دست به تغییر دیالوگ‌های فیلم یا انیمیشن بزنید، لطمه زیادی به متن اصلی داستان وارد می‌کند و ممکن است منجر به تغییر هدف کارگردان در رساندن یک موضوع به مخاطب شود. در ضمن استفاده نابجا از گفتارها و لهجه‌ها باعث بروز انحراف در رساندن پیام فیلم به مخاطب خواهد شد.»
قصد توهین نداریم
انیمیشن «شگفت‌انگیزها» ششمین انیمیشن بلند کمپانی «پیکسار» که جایزه اسکار بهترین فیلم انیمیشن سال 2005 را از آن خود کرد، بلافاصله توسط انجمن گویندگان جوان دوبله و به بازار عرضه شد. استقبال گسترده بینندگان از این انیمیشن ایرانی شده، خیلی زود آن را به محبوب‌ترین کارتون آن روز بازار ایران بدل کرد.
دوبله این کار توسط «مهرداد رئیسی» و گروه جوان او به نام «انجمن گویندگان جوان» انجام شد. رئیسی که در انیمیشن «شرک 2» به‌جای شخصیت الاغ صحبت کرده بود و در دو فیلم «میکی و کریسمس» و «سه شمشیر‌دار» هم صدای کاراکتر «دانلدداک» را برعهده داشت برای اولین بار در اسفند سال 80 فکر بهکارگیری شیوه جدیدی در دوبله فیلم‌ها در ایران را مطرح و آن را به اجرا می‌گذارد؛ اتفاقی که هم‌اکنون مخالفان زیادی را به‌خصوص از میان پیشکسوت‌های دوبله برای او دست و پا کرده است.
وی که در زمینه نرم‌افزار تحصیل کرده است به‌شدت بر روی فرضیه اولیه خود پافشاری می‌کند و می‌گوید: «شیوه به‌کار گرفته شده از سوی ما گذر صنعت دوبله از سنت به مدرنیته است.
کار ما لطمه‌ای به دوبله ایران وارد نکرده است، بلکه باعث خوشحالی بسیاری از مخاطبان فارسی‌زبان حتی در سراسر جهان هم شده است. خیلی از پدر و مادرهایی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند بارها به ما پیغام داده‌اند که دوست دارند بچه‌های آنها با زبان فارسی و زبان عامیانه ایران آشنا شوند و این روش دوبله آنها را در این کار خیلی یاری می‌کند.»
وی مهم‌ترین علت مخالفت پیشکسوت‌های دوبله با این شیوه کار را تک‌قطبی بودن دوبله تا قبل از این در ایران عنوان می‌کند و می‌گوید: «قبل از حضور انجمن گویندگان جوان به دلیل تک‌قطبی بودن، دوبله اصلاً پیشرفتی نمی‌کرد و در کارهای اخیر هم متأسفانه شاهد هستیم که خیلی از کارها کیفیت خود را از دست داده‌اند. تک‌قطبی بودن در همه جای دنیا مثل سرطان است. به عقیده من و طبق آنچه که تاکنون دیده‌ام خیلی از دوستان به‌جای این‌که در یک رقابت سالم شرکت کنند همواره سعی در تخریب کار و چهره‌ها داشته‌اند که اصلاً شایسته نیست.»
رئیس انجمن گویندگان جوان با اشاره به فعالیت‌های گسترده این مجموعه و ارتباط خوب آن با شبکه‌های مختلف سیما می‌گوید: «در حال حاضر کار بر روی لهجه‌ها متوقف شده و ما فعلاً کاری را به این صورت دوبله نمی‌کنیم، اما این دیدگاه را هم قبول ندارم که کار دوبله با لهجه اشتباه است.»
وی در توضیح این ادعای خود می‌گوید: «در تمام دنیا آثار اصلی انیمیشن، فیلم‌ها و کارتون با لهجه‌های مختلف عرضه و به نمایش درمی‌آید. لهجه تگزاسی، شمال فرانسه، مکزیکی و بسیاری دیگر از این نوع موارد در سراسر دنیا روی فیلم‌ها و انیمیشنهای مختلف قرار می‌گیرد و هیچ مشکلی هم به‌وجود نمی‌آورد.
در ایران هم گستردگی و پهناور بودن کشور باعث شده تا لهجه‌های گوناگونی داشته باشیم. هدف ما هم شناساندن این لهجه‌ها به بچه‌ها بود. این موضوع را که بهکارگیری این لهجه‌ها توهین‌آمیز است اصلاً قبول ندارم و در جواب ادعای دوستان، من هم این سؤال را می‌پرسم که پس معنی حرف شما این است که این لهجه‌ها از اصل توهین‌آمیز و مشکل‌دار هستند؟ این حرف مثل این است که بگوییم بهکارگیری زبان فارسی در فیلم‌های کمدی توهین به مردم ایران است!»
صداهایی که می‌ماند
«این‌که شما توسط آگهی در مطبوعات اقدام به جذب دوبلور کنید و هرکس را پشت میز بنشانید تا صدای او را بر روی یک شخصیت بگذارید، کار اشتباهی است که در آینده صدمه زیادی به دوبله ایران خواهد زد.»
اینها گفته «چنگیز جلیل‌وند» هنرمند و دوبلور باسابقه ایران است که تا پیش از این صدای او را بر روی بازیگران معروفی چون «مارلون براندو» و «رابرت دنیرو» شنیده‌اید. وی از جمله مخالفان سرسخت بهکارگیری شیوه نوین دوبله و به‌خصوص لهجه‌های ایرانی بر روی شخصیت‌های کارتون‌های خارجی است.
جلیل‌وند مهم‌ترین دلیل مخالفت خود با این شیوه کار را غیرحرفه‌ای بودن آن عنوان می‌کند و می‌گوید: «دوبلور یک نقش باید آن‌قدر قوی کار کند که بتواند حس شخصیت اصلی را به بیننده القا کند.
قدیم‌ترها برای کار بر روی صدای یک شخصیت آن‌قدر وقت می‌گذاشتیم و فکر می‌کردیم تا به بهترین حالت بتوانیم قالب صدای او را به بیننده و مخاطب القا کنیم. اما الآن متأسفانه جوان‌ها به خاطر بهره‌گیری از تقلید یک لهجه خاص به‌راحتی هر نقشی را تبدیل به یک نقش دم دستی می‌کنند. بدترین اتفاق ماندگار نبودن این شخصیت‌هاست.
خیلی از کارها و انیمیشن‌هایی که توسط دوبلورهای قدیمی دوبله شده‌اند هنوز در خاطر مردم ماندگار هستند و مردم اصلاً آن شخصیت را تنها با آن صداست که می‌شناسند و به یاد می‌آورند. اما این موضوع به سادگی در کارتون‌های جدید نادیده گرفته شده و بعید می‌دانم یک کدام از شخصیت‌های دوبله شده به این شیوه چند سال بعد در خاطر مخاطب باقی مانده باشد.»
ما بهترینیم!
مهرداد رئیسی انتقاد صورت گرفته از سوی قدیمی‌های دوبله بر روی کارهای جدید را سفسطه عنوان می‌کند و با ذکر این ادعا که حاضر است نام تعداد زیادی فیلم و کارتون را عنوان کند که توسط همین گروه دوبله شده‌اند و اتفاقاً از لهجه‌های ایرانی هم در آنها استفاده شده، می‌گوید: «به نظر من این ادعا تنها نادیده گرفتن توان دوبلورهای جوان است. به نظر من پیشکسوت‌های دوبله به ما کم‌لطفی می‌کنند که می‌گویند بهکارگیری لهجه در کارهای ما بی‌احترامی به قومیت‌های ایرانی است.
حالا من از آنها می‌پرسم این‌که فلان هنرپیشه معروف در یک سریال نوروزی با لهجه‌ای خاص صحبت می‌کند و آن سریال کمدی است و اتفاقاً سریال پرمخاطب و محبوبی می‌شود، معنی آن این است که این هنرمند بی‌احترامی کرده و آنها از دست او ناراحت هستند؟»
وی در ادامه می‌گوید: «من منکر تجربه و کارهای درخشان پیشکسوت‌های دوبله نیستم. آنها یک مجموعه قدیمی از شاهکارهای سینمایی و کارتونی را به‌جا گذاشته‌اند که در تاریخ دوبله و هنر ایران جاودان خواهد ماند، اما متأسفانه باید بگویم همین نگاه باعث شده تا خیلی از کارها از نظر فنی زیر خط استاندارد باشد.
صداها خوب است اما حس‌ها همه مصنوعی شده است! به نظر من تمام تقصیر این مشکلات هم به عهده واحد دوبلاژ سیما است که با شیوه خاص جذب دوبلورهای جوان، باعث به‌وجود آمدن تک‌جانبه‌گرایی در دوبله ایران شده است.»
رئیس انجمن گویندگان جوان با این ادعا که ما در حال حاضر در دوبله انیمیشن ایران حرف اول را می‌زنیم می‌گوید: «استقبال مخاطب و درخواست روزافزون شبکه‌های مختلف سیما برای ارایه آثار ما نشان از موفقیت این مجموعه دارد که همین به‌خوبی جوابگوی تمام ادعاهای نادرست است.»
خطر پنهان در کمین آداب اجتماعی
یکی دیگر از دلایل مخالفت کارشناسان دوبله با بهکارگیری لهجه در دوبله آثار مربوط به گروه سنی کودکان، بدآموزی این شیوه برای مخاطب خردسال است.
«فریبا شاهین‌مقدم» دوبلور باسابقه کارهای سینمایی و تلویزیونی که صدای او را بر روی شخصیت‌های کارتونی چون «ای‌کی‌یوسان» و «موش عینکی» کارتون «نیک و نیکو» شنیده‌ایم با اشاره به نحوه بهکارگیری الفاظ و لهجه‌ها در دوبله‌های منصوب به انجمن گویندگان جوان می‌گوید: «برای من جای تعجب است که با شیوه سخت‌گیرانه‌ای که معمولاً در سیما برای استفاده از لهجه‌ها وجود دارد، چه‌طور چنین کارهایی مجوز پخش می‌گیرند.
همان‌طور که می‌دانید استفاده از زبان قومیت‌های مختلف به خاطر برخی مسایل در کشور ما همواره با محدودیت‌های زیادی مواجه بوده است؛ نکته‌ای که عکس آن را در برخورد با انیمیشنهای دوبله شده به شیوه جدید مشاهده می‌کنیم.»
وی گروه سنی کودک و نوجوان را در معرض خطرترین طیف سنی می‌داند که به‌راحتی آمادگی پذیرش هرگونه اطلاعات غلطی را دارد.
وی به همین خاطر بهکارگیری بعضی الفاظ نامتناسب با شأن جامعه در دوبله‌های جدید را خطر پنهانی عنوان می‌کند که در کمین اخلاق و آداب اجتماعی و به‌خصوص زبان فارسی قرار گرفته است.
وفادار به متن
اما در سوی دیگر ماجرا، مهرداد رئیسی باز هم با رد این ادعا که کار او و گروهش بدآموزی‌هایی را برای کودکان و نوجوانان داشته و در پاره‌ای موارد دوبله او را بیشتر به سمت شعارزدگی برده است، می‌گوید: «به نظر من کار ما نه‌تنها اشتباه نیست، بلکه فرهنگ‌سازی در هیچ کجای دوبله ایران تا به حال دیده نشده است.
ما از ضرب‌المثل‌ها و اشعار ایرانی در کارهایمان استفاده می‌کنیم که همین یک نوع فرهنگ‌سازی است! ما کاملاً به متن وفادار هستیم، اما به هر حال باید پذیرفت که فارسی زبان هستیم و به یقین این کار در راستای هدف کارگردان در رساندن پیام خود به مخاطب صورت می‌گیرد.»
بودن یا نبودن
مناقشه صورت گرفته بین دوبلورهای قدیمی و انجمن نوپا و تازه تأسیس گویندگان جوان که تا قبل از این به صورت پنهانی در جریان بود، حالا وارد فاز دیگری از خود شده است. مهرداد رئیسی که به عنوان رئیس این انجمن و اولین کسی که بانی چنین بدعتی شد در تیررس انتقادات قدیمی‌ترها قرار دارد، به شدت از عملکرد خود و گروهش دفاع می‌کند.
اگرچه به گفته وی کار دوبله با لهجه‌های مختلف توسط این انجمن متوقف شده و احتمالاً دیگر در دستور کار قرار نخواهد گرفت، این موضوع را منتفی می‌داند، اما از جلب علاقه شبکه‌های مختلف سیما برای ارایه آثار خود خبر می‌دهد.
در کنار این موضوع پخش انیمیشن «ماشین‌ها» از کارهای دوبله شده انجمن گویندگان جوان نوروز از شبکه اول سیما و همچنین موکول شدن پخش 12 انیمیشن دیگر از کارهای دوبله شده این گروه به روزهای بعد از عید، حکایت از شکل‌گیری تفکر و جریان خاصی در سیما دارد. به هر حال باید منتظر ماند و دید که تمام این اتفاقات در پایان چه تأثیری بر روی دوبله ایران خواهد داشت.
آیا دوبله فاخر ایران همچنان در صدر باقی خواهد ماند یا به قول آن پیشکسوت، سیر قهقرایی سقوط را آغاز کرده و به زمین خواهد افتاد؟