آمار نشان می‌دهد که ۸۰درصد از افراد در دوران زندگی خود حداقل یک‌مرتبه به‌علت کمردرد به پزشک مراجعه کرده‌اند. اگرچه علت کمردرد در بسیاری از بیماران ازطریق شکایت بیمار، آزمون‌های بالینی و آزمایشگاهی و همچنین تصویربرداری پزشکی قابل شناسایی است، ولی به‌دلیل شایع‌بودن دردهای ناحیه کمر و عوامل مختلفی که در ایجاد آن نقش دارند، تشخیص علت اصلی به‌وجود‌آورنده کمردرد مشکل است. در ستون فقرات، درصورت ضایعه و درگیرشدن عناصر حساس به درد همانند ماهیچه‌ها و تاندون‌های آنها، رباط‌ها، فاسیا، مفاصل بین‌مهره‌ای پشتی (مفاصل فاست یا آپوفیزیال)، اعصاب نخاعی و ریشه‌های آنها، عروق خونی و طناب نخاعی به هر دلیلی، احتمال ایجاد درد وجود دارد که ممکن است در همان ناحیه یا نقاط دورتری به شکل تیرکشنده احساس شود. در زمینه کمردرد و راه‌های درمان و پیشگیری از آن با دکتر قاسم قارون، مؤسس انستیتو تشخیص و درمان درد در فرایبورگ آلمان گفت‌وگو کرده‌ایم. وی در این گفت‌وگو بر ضرورت تغییر سبک زندگی شهرنشینی در میان خانم‌ها تأکید کرده است.
- آیا در شیوع کمر درد میان خانم‌ها و آقایان اختلافی وجود دارد؟
اصولا چه درتقسیم و چه در ساختار و حتی درکیفیت کاری عضلا ت در زن ومرد اختلا فاتی وجود دارد؛ در آقایان حجم عضلات اندام دست و پا بیشتر و در خانم‌ها عضلات پشت و کمر ظریف‌تر بوده و با انعطاف‌پذیری بهتر تحمل کاری بیشتری دارند. این اختلا‌ف خدا داده این چنین شکل گرفت که چون مرد باید برای شکار حیوانات به‌دنبال آن می‌دوید پس نیاز به اندام ورزیده داشت و همسر با‌وفای او هم که مجبور به حمل لاشه شکار بود از عضلات قوی‌تر پشت و کمر بر‌خوردار بود. این تفاوت سیستم عضلانی و کار ایی آن در تقسیم و‌ظایف زن و مرد را می‌توان همه روزه در تصویر زیبای کو چ عشایر مشاهده کرد که زن حامله با شکم پر ، یک بچه به پشت ، یک کوزه به سر، بچه دیگری را فرسنگ‌ها به‌دنبال قافله می‌کشد ، درصورتی که مرد فقط مراقب راه است و برای جمع‌آوری احشا م به اطراف می‌دود. درهرحال خانم‌ها درد را بهترتحمل می‌کنند. لذا علاوه بر اختلا‌ف سازه عضلانی بدن در زنان تغییرات هورمونی چه در دوران قاعدگی و چه در بارداری نقش بزرگی دارد، ولی در مجمو ع دلیل کمر درد اکثرا در عدم‌هما هنگی کاری عضلات پشت و کمر است که باعث انقباض‌های غیرطبیعی می‌شود که همه متاثر از کار اعضای درونی (معده ، کیسه صفرا، لوزالمعد ه ، کلیه و امثالهم)یا جای اعمال جراحی مانند سزارین است.
- عوامل اصلی کمر درد در خانم‌ها چیست؟
براساس اصول همه بیماری‌ها و درد‌ها ،کمردرد در خانم‌ها هم نیاز به دو عامل: یکی زمینه تحریک پذیری و دوم عوامل محرک دارد . در کنار عناصر عمومی ، عوامل زمینه ساز درد در زنان عبارتند از: تغییرات هورمونی، جای اعمال جراحی مانند سزارین و شکم بزرگ.
- یعنی واقعا تغییرات هورمونی در خانم‌ها به‌عنوان یک رخداد طبیعی در شیوع درد در خانم‌ها مؤثر است؟
ترشح هورمو‌ن‌های مختلف در هر‌ماه چه مستقیم وچه غیرمستقیم آستانه تحریک‌پذیری عضلات پشت و کمر را برای انقباضات غیرطبیعی پایین می‌آورد. دلیل دیگر، نو‌سانات فشار خون به‌خصوص فشار خون پایین در اثرمصرف غذای نامناسب یا داروست که باعث نقصان نسبی اکسیژن عضلات می‌شود و از نشانه‌های آن (عدم‌تعادل ، سرگیجه و سیاه شدن جلوی چشم) با حرکت سریع در بر‌خاستن مشاهده می‌شود. از طرفی تأثیرات هورمونی در مراحل مختلف ماهانه که با انقباض رحم همراه است به اعصاب محیطی منعکس شده و از این طریق روی عضلات هم طبقه در ستون فقرات اثر گذاشته، آمادگی بیشتری برای تحریکات غیرطبیعی و انقباض عضلات ایجاد می‌کند. به زبان ساده تغییرات کاری اندام‌های داخلی که با عث کمر دردهای تکراری می‌شود، معمو لا مجددا بر‌طرف می‌شود ، ولی اگر تحریک اضافی از سیستم عروقی، هورمونی یا عصبی بر عضلات وارد شود کمر درد اولیه طبیعی به‌ساد‌گی از بین نمی‌رود. کافی است به‌دلیل فوق کمی از اسپاسم و درد‌ماه قبل با قی بماند که در‌ماه آینده مجددا چند در‌صدی به آن اضافه شده ادامه آن ایجاد درد دائم می‌کند و تبدیل به کمر درد مزمن می‌شود که به انواع و اقسا م تشخیص‌ها از دیسک و در رفتگی مهره گرفته تا پوکی استخوا ن نا مگذاری می‌شود!
- درخصوص جای اعما ل جر احی، به‌خصوص جا ی عمل سزا رین توضیح دهید.
گذ شته از آمار بالا ی سزارین که همیشه دلیل پزشکی ندارد و خطرات عمومی ، عوارض بیهوشی و عمل جراحی و مشکلات بعد از عمل و مسئله «یک‌بار سزارین همیشه سزارین»، هم به جای خود قابل تأمل است ، حد اقل مشکل عمل سزارین، اختلالات ایجاد شده در اثر جای عمل جراحی است؛ بدین معنی که یک عمل جراحی شکم،یعنی برش در چند طبقه پوست بافت زیر پوست، پوشش عضله ،عضله و در انتها مخاط شکم و قطع همه این پنج طبقه و به هم زدن تجانس بافتی به طول 20تا 30سانتی‌متر در عرض شکم. پس به را حتی می‌توان مجسم کرد که بالاجبار چندین عروق خون و عصب در چند لایه در مقطع از هم جدا می‌شوند و چون ساختار بافتی به هم می‌خورد جوش خوردن سر به سر آنها غیرممکن است، مضافا بر اینکه اتصال و ترمیم بافت عصبی در جدایی فاز‌ها از هم ممکن نیست مانند قطع نخاع که در نتیجه فعل و انفعالات، جا‌به‌جایی اطلاعات چه از طریق کانال‌های عصبی و چه از طریق عروق مختل می‌شود. لذا این اختلال ارتباطی در عصب‌های مویرگی نه‌تنها در کار بافتی موضع عمل اثر می‌گذاردکه حداقل آن بی‌حسی،کرخی یا حسا س شدن محل عمل است چرا که انتهای نخ اعصاب قطع شده تغییر فرم پیدا کرده ، تحریک‌پذیری خاصی پیدا می‌کند که مدت‌ها در محل عمل، ایجاد درد می‌کند. خو شبختانه در مان این مزاحمت‌ها به کمک تکنیک نویرا‌لتراپی انجام پذیر است. از طر فی این تغییرات و اختلال موضعی جای عمل، در کنار سایر عوارض از طریق اعصاب بریده شده به اعصاب محیطی ستون فقرات منتقل و زمینه تحریک پذیری عضلا نی،تشدید و آماده جرقه‌ای برای شروع انقباضات می‌شود که به معنی ایجاد یک حلقه معیو ب، یعنی پروسه انقباض ، کم خونی و درد اجتناب‌ناپذیر است.
- در مورد نقش شکم بزرگ در شیوع درد در خانم‌ها چه نکاتی قابل ذکر است؟
ستون فقرات در حال ایستاده مانند دکل کشتی به کمک طناب‌های ارتباطی از همه طرف نگهداری می‌شود.این طناب‌ها در بدن و اطراف ستون فقرات عضلاتی هستند که از همه جهت هم از پشت و هم به کمک عضلات شکم کار نگهداری بدن را بر عهده دارند؛ به‌عبارت دیگر عضلات شکم هم در ایستادن و هم در راه رفتن نقش کمکی نگه‌دارنده دارند. حال وقتی شکم انسان بزرگ شد علاوه بر اضافه وزن به‌دلیل چربی درونی که مشهود نیست عضلات شکم کارایی خود را از دست داده و باری اضافی برای عضلات پشت و کمر می‌شوند، در نتیجه عضلات پشت باید علاوه بر وظیفه همیشگی نه‌تنها کار عضلات شکم را قبول کنند، بلکه بار اضافی آن را هم بیشتر حمل کنند که در دراز مدت باعث خستگی عضلات پشت می‌شود و در انتها تحریک پذیر ی آن افزایش یافته برای اسپاسم دسته جمعی و کمر دردهای حاد و مزمن آماده می‌شوند.
- چرا در دوران حاملگی با وجود بیش از 10کیلو اضافه وزن و بزرگی بیش از حد شکم مادر، کمتر کمر درد مشاهده می‌شود؟
یکی به‌دلیل زمینه ساختاری ژنتیک عضلات آنهاست که برای چنین شرا یط طبیعی بر نامه ریزی شده و بدن در مد ت 9ماه به آن عادت می‌کند دوم اینکه بعد از 9ماه که در حقیقت سه‌ماه آخر آن را باید درنظر داشت فشار بار اضافی خاتمه می‌یابد، درصورتی که بزرگی شکم خارج از دوران حاملگی شرایطی است دائمی که علاوه بر اضافه وزن و بار ا ضافی روی عضلات پشت و کمر تحریک‌پذیری آن تشدید شده منتظر یک تحریک اضافی است.
- چه عوامل دیگری ممکن است باعث کمردرد در خانم‌ها شود؟
دیگر عوامل محرک کمر درد یا تشدیدی در زنان عبارتند از:
الف - تغییرات یا عفونت دستگاه تناسلی ، کیست ، التهاب تخمدان، افتا دگی رحم و غیره
ب - عفونت دستگاه ادراری، کلیه، مثانه و مجاری ادرار به‌دلیل کوتا‌هی راه مجرای ادرار
ج - نارا حتی، تنش و درد عمل زناشویی
د- تحریکات تغذیه‌ای حساسیتی. همانگونه که در دوران قاعدگی با تغییرات هورمونی حملات میگرن تشدید می‌شود این خاصیت در خانم‌ها می‌تواند روی انقباض‌های عضلا نی و ایجاد دردهای شبه‌روماتیسمی نقش بزرگی داشته باشد وعکس‌العمل‌های تغذیه‌ای زود‌تر مشا هده می‌شود.
هـ - مصر ف داروهای غیرحیاتی که اثرات جنبی آنها به‌خصوص اثرات جانبی حساسیتی به‌دلیل فوق در زنان بیشتر مؤثر وا قع می‌شود.
- در مورد درمان کمر درد توضیح دهید.
به‌طورکلی، درمان شامل موارد زیر است:
درمان دارویی طبق نظر متخصص مربوطه با توجه به‌علت کمردرد.
درمان فیزیوتراپی که بیشتر در ارتباط با دردهای مکانیکی کاربرد دارد.
کنترل فعالیت‌های روزمره جهت کاهش درد و پیشگیری از بروز دردهای کمری.
درمان جراحی که در آسیب‌های شدید و موارد خاص مطرح می‌شود. زمانی که درد بیمار خیلی زیاد باشد و بیمار به درمان‌های فوق پاسخ ندهد ممکن است نیاز به عمل جراحی ضروری باشد.