این ساختمان کلیدی و مهم در بدن، نیروهای زیادی را تحمل می‌کند و از این جهت باید به اندازه کافی پایدار و باثبات باشد و در مقابل، برای انجام حرکات بدن و تنه در جهات مختلف باید دارای انعطاف‌پذیری و تحرک کافی باشد. طبیعی است که تأمین این احتیاجات حین فعالیت‌های مختلف و گاهاً سنگین زندگی و شغلی، وظیفه‌ای حساس و دشوار است که تنها از عهده ساختاری با مهندسی دقیق و بی‌نقص برمی‌آید. در زمینه شناخت این بیماری و راه‌های درمان آن با دکتر وحید صمدی، متخصص فیزیوتراپی گفت‌وگو کرده‌ایم.
- کمردرد حاد چگونه ایجاد می‌شود؟
می‌توان انتظار داشت که ستون فقرات درصورتی که تحمل و شرایط کافی برای برآورده شدن نیروهای تحمیلی نداشته باشد یا فشارهای مکرر و غیرمعمول دریافت کند، دچار اختلال و عارضه شود. و این همان شرایطی است که در یک بیمار مبتلا به کمردرد حاد اتفاق می‌افتد. باید دانست که به جز درصد کمی از موارد کمردرد که در اثر عواملی مثل عفونت یا بیماری‌های التهابی و احشایی ایجاد می‌شوند، اکثر کمردردها به همین طریق به‌وجود می‌آیند. یعنی ضربات، حرکات ناگهانی و شدید تنه، بلند کردن وزنه‌های سنگین یا برداشتن نامناسب اجسام حتی سبک، حفظ وضعیت‌های نادرست بدن به‌مدت طولانی، مثلا نشستن روی صندلی نامناسب همگی می‌توانند زمینه‌ساز شروع کمردرد حاد باشند. واضح است که پیشگیری از وقوع چنین کمردردهایی تنها از طریق رعایت اصول ارگونومی در منزل و محیط‌های کاری امکان‌پذیر است. یعنی باید در انجام فعالیت‌های زندگی و شغلی خود از شیوه‌ها و تکنیک‌های صحیح و مناسب استفاده کنیم تا از ایجاد آسیب‌ها و اختلالات ستون فقرات جلوگیری کنیم.
- کمردرد مزمن به چه کمردردی می‌گویند؟
گاهی اوقات کمردرد، مزمن می‌شود و در مواردی بیمار حتی دچار ناتوانی و از کارافتادگی می‌شود. به‌طور کلی به کمردردی که بیش از سه‌‌ماه طول می‌کشد، کمردرد مزمن می‌گویند. علاوه بر مزمن شدن، عود علائم پس از بهبودی موقتی نیز ازجمله مشکلات برخی بیماران مبتلا به کمردرد است. به‌طوری که گاهی بیمار به‌مدت طولانی دوره‌هایی از عود و فروکش چنین دردی را تجربه می‌کند. باید اذعان کرد که بحث کمردرد مزمن یکی از چالش‌های جدی در علم پزشکی محسوب می‌شود و تاکنون مطالعات و تحقیقات متعدد و گسترده‌ای در زمینه علل ایجاد و نحوه درمان آن انجام شده است.
- چرا کمردرد، مزمن می‌شود؟
اگرچه هنوز به‌طور قطعی مشخص نیست که چه عاملی باعث تبدیل کمردرد حاد به مزمن می‌شود ولی برخی شرایط می‌توانند زمینه مزمن شدن کمردرد را فراهم سازند. امروزه ثابت شده است که اجزا و عناصر مختلف تشکیل‌دهنده ستون فقرات اعم از مفاصل، دیسک، کپسول مفصلی، رباط‌ها و عضلات باید در ارتباط با هم و به‌صورت هماهنگ به‌گونه‌ای عمل کنند که حرکات ستون فقرات، کنترل شده و با ثبات باشد. بخش عمده‌ای از وظیفه حفظ ثبات و پایداری برعهده عضلات تنه است. عضلات ثبات‌دهنده‌ای مثل عضله عرضی شکم یا عضله‌ای به نام مولتی‌فیدوس در پشت در حرکات مختلف بدن باید با انقباض خود، نیروی کافی را در زمان مناسب اعمال کنند تا از حرکات اضافی و غیرطبیعی مفاصل ستون فقرات جلوگیری کنند اما اگر این عضلات کارایی لازم را نداشته باشند یا به موقع عمل نکنند، فشاری اضافی به مفاصل، رباط‌ها و سایر قسمت‌ها وارد می‌شود و ممکن است کمردرد ایجاد شود. نکته مهمی که وجود دارد این است که در بسیاری از مواقع در اثر ایجاد کمردرد با هر منشأ و علتی، عضلات ثبات‌دهنده کمر مهار یا ضعیف می‌شوند. در نتیجه ستون فقرات بیمار از ثبات و پشتوانه کافی برخوردار نیست و حتی اگرچه ممکن است کمردرد ظاهرا بهبود یابد ولی وقتی این عضلات بدون توجه و درمان لازم همچنان ضعیف و مهار باقی می‌مانند، احتمال عود کمردرد وجود دارد.
به همین دلیل است که ما فیزیوتراپیست‌ها استراحت مطلق و درمان صرفا علامتی را برای کمردرد حاد جایز و مفید نمی‌دانیم و معتقدیم که اگرچه بیمار در مرحله حاد کمردرد باید از شدت فعالیت‌های سنگین خود بکاهد و از درمان‌های ضد‌درد و ضد‌التهاب استفاده کند ولی در کنار آنها فیزیوتراپی، تقویت و بازآموزی عضلات تنه و ستون فقرات با ورزش‌های مناسب را باید جزو برنامه درمانی قرار دهد. به‌عبارت دیگر باید به وسیله تمرینات خاص، وظیفه عضلات را به آنها یادآوری کرد تا ضمن بهبود علائم، با حفظ پایداری ستون فقرات از مزمن شدن و عود کمردرد جلوگیری شود.
- نقش عوامل روانی در کمر درد مزمن تا چه حد است؟
در ارتباط با کمردرد مزمن، برخی جنبه‌های روانی مرتبط با درد، مثل ترس و اضطراب هم دخالت دارد. برخی بیماران بعد از ابتلا به کمردرد، به دلایل مختلف مثل ویژگی‌های شخصیتی، تجربیات قبلی خود از کمر درد یا دریافت اطلاعات بعضا نادرست در مورد کمردرد، این عارضه را فاجعه تلقی می‌کنند و از چنین دردی می‌ترسند. به‌دلیل این ترس از انجام برخی فعالیت‌های روزمره زندگی اجتناب می‌کنند و همین امر می‌تواند عواقبی مثل ناتوانی، افت عملکردهای طبیعی و افسردگی را به‌دنبال داشته باشد. این شرایط هم به نوبه‌خود باعث تشدید یا عود علائم می‌شوند. بنابراین در قالب درمان‌های شناختی- رفتاری به بیمار توصیه می‌شود که افکار و برداشت‌های نادرست خود از درد را تصحیح کند و تدریجا با فعالیت‌های روزمره مواجه شود البته بخشی از ترس و اضطراب بعد از ایجاد کمردرد حاد، طبیعی است و باعث افزایش توجه فرد به آسیب، جلوگیری از صدمه بیشتر و کمک به ترمیم می‌شود اما تداوم رفتارهای اجتناب از فعالیت و توجه بیش از حد به درد باعث اختلال در کارها و عملکردهای طبیعی بیمار می‌شود و اثرات و عواقب زیان‌باری در پی خواهد داشت.
- راه‌حل این مشکل و روش درمان آن چیست؟
به‌طور کلی می‌توان گفت که درمان‌های غیراصولی و نادرست کمردرد و داشتن اضطراب و ترس زیاد از درد، از دلایل مزمن شدن کمردرد هستند و برعکس، با استفاده از فیزیوتراپی، ورزش درمانی مناسب و دوری از استرس و ترس می‌توان از ایجاد بسیاری از کمردردهای مزمن ناتوان‌کننده پیشگیری کرد.
