پس از آنکه دولت نهم در اجرای طرح بنگاه‌های زودبازده با شکست مواجه شد، تیم اقتصادی دولت تغییر کابینه را فرصت مناسبی دید تا به بازنگری در سیاست‌های اشتغال‌زایی خود بپردازد.

عدم‌کاهش محسوس نرخ بیکاری، فشار بی‌ضابطه به سیستم بانکی برای اعطای تسهیلات و انحراف شدید این تسهیلات سبب شده بود تا کارشناسان انتقادات شدیدی را متوجه دولت کنند. همین امر سبب شد تا با روی کار آمدن دولت دهم، عبدالرضا شیخ الاسلامی به‌عنوان وزیر کار معرفی و مشاغل خانگی به‌عنوان برنامه اصلی او اعلام شود. همزمان با طرح همین برنامه بود که شعارهای عجیب و غریبی از ایجاد اشتغال توسط دولت شنیده شد. ایجاد 1/6میلیون یا 2/5میلیون شغل در شرایطی مطرح می‌شد که تا همین چند سال پیش ایجاد یک میلیون شغل در طول یک سال به‌عنوان آرمانی دست‌نیافتنی تلقی می‌شد. حال آنکه دولت ارقامی تقریبا دوبرابر این عدد را سرلوحه کار خود در طول یک سال قرار داده بود اما با نگاهی به ماهیت مشاغل خانگی می‌توان به علل اعلام این شعار پی برد.

مشاغل یا کسب و کار خانگی به آن دسته از فعالیت‌هایی گفته می‌شود که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب و کار بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحد‌های مسکونی همجوار شکل می‌گیرد و منجر به تولید خدمت یا کالای قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی می‌شود. شاغلین کسب‌وکار مذکور برای کسب منافع به‌صورت‌های ذیل فعالیت می‌کنند: انجام فعالیت به‌صورت کارمزدی برای کارفرمای خارج از محیط مسکونی، انجام فعالیت مستقل از تأمین مواداولیه تا عرضه محصول به خارج از محیط مسکونی، انجام فعالیت به‌صورت تعاونی، اتحادیه و یا مشارکت با بنگاه‌های بالادستی تأمین‌کننده مواداولیه و عرضه محصول آنان در بازار، ترجیحا به‌صورت کسب و کار خوشه‌ای. اما نکته اساسی در این میان، دستمزدی است که شاغلان در اینگونه حرف دریافت می‌کنند. به اذعان بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس حقوق و دستمزد کارکنان مشاغل خانگی اصلا به‌اندازه‌ای نیست که مخارج زندگی آنها را تأمین کند و این یعنی اینکه یکی از شاخصه‌های اصلی شغل مولد و پایدار در این طرح دیده نشده است. از سوی دیگر نبود تأمین اجتماعی و سایر مزایایی که باید برای کارگران درنظر گرفته شود ازجمله دیگر ایرادات اساسی وارد به این طرح است.

اما در هر صورت مقامات دولتی و به‌خصوص وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طی دو سال گذشته با اعلام آمار و ارقام ادعاهای محکمی مبنی بر اشتغال‌زایی انبوه مطرح کرده‌اند تا جایی که این ادعاها به‌خاطر تکرار آنها درنظر برخی کارشناسان نه صحیح بلکه تا حدودی ممکن آمد. با وجود این، انتشار آمار رسمی عملکرد مشاغل خانگی خود گویای میزان اندک موفقیت این طرح است.
در گزارشی که از عملکرد استان‌ها در مشاغل خانگی تا پایان خردادماه 1391منتشر شده، مجموع تعهد استان‌ها برای ایجاد مشاغل خانگی 666هزار و 667شغل عنوان شده است. حال آنکه براساس برنامه‌های اعلام‌شده، تعداد مشاغلی که نه تعهد بلکه ایجاد می‌شوند باید در سال گذشته 500تا 700هزار شغل و در سال‌جاری 500تا 600هزار شغل باشد. از این گذشته تعداد مجوزهای صادرشده (722هزار‌و581مجوز) و تعداد معرفی‌شدگان به بانک (564هزار و86مورد) خود گویای ریزش‌های قابل‌توجه در هر مرحله از پیشرفت کار است. علاوه بر این نگرانی عمده فعالان بازار کار این است که با دریافت تسهیلات از سوی متقاضیان مشاغل خانگی دوباره شاهد داستان تکراری بنگاه‌های زودبازده درخصوص انحراف تسهیلات این بخش باشیم. این نگرانی زمانی تشدید می‌شود که نگاهی مجدد به وعده وزیر کار بیندازیم. به گفته شیخ الاسلامی به‌منظور حمایت از مشاغل خانگی در سال‌جاری دو هزار میلیارد تومان تسهیلات بانکی به این طرح‌ها اختصاص خواهد یافت و احتمالا بازهم بر تعداد بیکاران بدهکاری که دکتر احمد توکلی به آنها اشاره کرده اضافه خواهد شد.

 

استان تعهداشتغال آمار ثبت نام مجوزهای صادره معرفی شدگان به بانک
آذربایجان شرقی 40000 91161 53062 38745
آذربایجان غربی 33555 93242 24056 24056
اردبیل 13333 46823 17721 12657
اصفهان 46667 76793 59680 41134
البرز 16667 53560 13061 11808
ایلام 9604 25873 6529 6529
بوشهر 7389 23958 8200 6562
تهران 44367 5605 31637 31637
چهارمحال و بختیاری 11125 38795 11805 11641
خراسان جنوبی 9290 35229 12509 10099

 

 

استان تعهد اشتغال آمار ثبت نام مجوزهای صادره معرفی شدگان به بانک
خراسان رضوی 54435 119688 77284 52690
خراسان شمالی 7910 23342 11957 5812
خوزستان 40408 141536 26863 26863
زنجان 7300 46781 12382 5888
سمنان 4667 23897 10207 4923
سیستان و بلوچستان 31298 42799 17067 24661
فارس 33333 160158 60685 23755
قزوین 6652 16874 10314 6560
قم 6667 28407 7171 5261
کردستان 23333 41135 17846 17791
کرمان 36667 137737 38340 29934
کرمانشاه 23333 95685 27131 21131
کهگیلویه و بویراحمد 8667 37093 11399 8445
گلستان 13867 37406 19090 19038
گیلان 26133 82415 27879 26140
لرستان 26667 102924 25924 22416
مازندران 30000 94644 24724 24128
مرکزی 10000 30450 13623 7814
هرمزگان 16667 62047 16653 16653
همدان 16667 30566 17306 10448
یزد 10000 33740 10473 8847
کل کشور 666667 1931266 722581 564086