مهمترین سخنرانان این میزگرد محسن مقصودی، تهیهکننده برنامه ثریا و دکتر محمدحسین داناییفر از مجله دانشمند بودند که در سخنان خود به موانع و مشکلات در عرصه ژورنالیسم علمی اشاره کردند. محسن مقصودی در ابتدای سخنان خود بهطور خلاصه بهدلیل ساخت و اجرای برنامه ثریا اشاره کرد و گفت: مشکلات ابتدایی که در حوزه علم و فناوری در دانشگاهها داریم، همچنان پابرجاست. ما در برنامه ثریا تلاش کردیم بخشی از موضوعاتی که در فضای صنعتی، اقتصادی و فناوری کشور وجود دارد را نشان بدهیم. در واقع یکی از مهمترین رسالتهای ما این است که اخبار مربوط به مسائل و تحولات علم و فناوری را بهطور ساده به مردم ارائه دهیم.
او در ادامه با ذکر یک مثال به مشکلات موجود فضای صنعتی، اقتصادی و فناوری که در کشور وجود دارد اشاره کرد و گفت: یکی از نمونههایی که ما به آن پرداختیم موضوع آسفالت بود. ما اکنون در این حوزه دچار مشکلاتی هستیم، بهعنوان مثال سالانه سه تا ششهزارمیلیارد تومان بهخاطر کوتاهبودن عمر آسفالت در کشور اسراف میکنیم، درحالیکه در کشورهای توسعهیافته عمر آسفالت 10تا 15سال است؛ در ایران به گفته خود مسئولین بین دو تا پنج سال است؛ درواقع عمر آسفالت در ایران یکپنجم عمر جهانی آن است. به اینکه عمر کوتاه آسفالت در ایران باعث بروز تصادفات و ایجاد صدمات و آسیبهایی بهخودروها میشود کاری نداریم. مسئله مهمی که در این میان وجود دارد این است که هیچگاه به این موضوع در رسانهها حداقل بهعنوان یک خبر با اهمیت پرداخته نمیشود. برای موضوعاتی که به اقتصاد سیاسی مربوط میشود کار رسانهای زیادی انجام میگیرد که این کار درستی است. اما موضوع آسفالت به سادگی- درصورت رسانهای شدن و تبدیلشدن به یک جریان خبری- قابل حل است و میتوان راهکارهایی برای حل آن ارائه داد. میتوانیم با رسانهایکردن این موضوع پیمانکار مربوطه را وادار به انجام تحقیقات علمی برای ساخت آسفالت با کیفیتتر کنیم و این مسئله میتواند انگیزهای شود تا مدیریت پیمانکاران در عرصههای مختلف، علمیتر پیگیری شود. اکنون پیمانکاران ما در زمینه اجرای پروژهها بدون نگرش علمی و بدون لحاظکردن مسائل ایمنی تعهدی از خود نشان نمیدهند و پس از اتمام پروژه خود، سال دیگر نیز پروژهای دیگر میگیرند و با همین وضعیت به اجرای آن میپردازند. اگر شرایطی ایجاد شود که پیمانکاران فعال در کشور ما ناگزیر شوند تضمین دهند که عمر مفید پروژهای که اجرا میکنند 15سال خواهد بود، آنگاه دیگر قادر نخواهند بود با معلومات اندک به اجرای پروژههای عمرانی بپردازند و ناچار خواهند شد از نظر علمی خود را تقویت کنند تا بتوانند پروژهها را براساس استانداردهای جهانی به اجرا بگذارند.
مقصودی در ادامه گفت: یکی از زمینههای ارتقای کار خبری و اطلاعرسانی در حوزه علم و فناوری ارتباط خبرنگاران این حوزه با یکدیگر است. با هماندیشی میتوان برخی از اشتباهات که در این حوزه نظیر بزرگ جلوهدادن یک خبر کوچک و کوچک جلوهدادن یک خبر بزرگ وجود دارد را اصلاح کرد. یکی از اقدامات مهمی که در این زمینه میتوان انجام داد این است که همزمان با پوشش اخبار مهم در حوزه علم و فناوری کشور به چالشهای موجود در این زمینه هم پرداخته شود. پیش از این در تحقیقاتی که در نشریات دانشجویی درباره تاریخچه چاپ و نشر مجلات و نشریات در حوزه دانش و فناوری انجام داده بودیم، به موارد جالبی برخورده بودیم. متأسفانه علم و فناوری از موضوعاتی است که برای مدیران مسئول تعداد زیادی از روزنامهها و خبرگزاریها در ایران جذابیت ندارد. اما میتوان به موضوعاتی که از نظر داخلی مهمتر هستند پرداخت و چالشها در زمینههای مختلف را پررنگ کرد. بهعنوان مثال اینکه ما سالانه در حال سوزاندن 15میلیارد مترمکعب گاز همراه با نفت هستیم که این میزان بیش از مقدار صادرات گاز ما به ترکیه است. میتوان از هدررفت این میزان گاز با تبدیل این گاز به الانجی و افایجی جلوگیری کرد. از نظر رسانهای اخبار مرتبط با چالشهایی که ما در زمینههای علمی و فناوری داریم بسیار مهم است. این خبر و امثال آن و ارائه راهکارهایی برای حل موضوعاتی که کشور ما در زمینه علم و فناوری با آن دست و پنجه نرم میکند، میتواند معیار مهمی برای کار خبری در زمینه علمی باشد. سردبیر مجله دانشمند نیز در ادامه با ارائه تعریفی از علم و مثالهایی در این زمینه به تبیین وضعیت نشریات علمی در ایران پرداخت و گفت: ژورنالیسم علمی مطابق تعریف به مقوله همگانیکردن علم میپردازد؛ یعنی کشیدن پای علم از حوزه محدود و خواص به صحنه عمومی. علم به اعتقاد ما ایرانیها دانستن است. این دانستن مراتبی دارد، علم در واقع دایره وسیعی را در بر میگیرد؛ از اینکه من میدانم این چیزی که در دستم است بیسکوئیت است تا نظریه نسبیت انیشتین. برخی از گفتههای علم در دسترس همگان است اما برخی دیگر از مراتب علم جزو نوادر است از کالاهایی محسوب میشود که مصرف عمومی ندارد. سطوح آگاهی در حد نازل علم، توسط مطبوعاتی که نام علمی بر خود دارند و مطبوعاتی که نام علمی را یدک نمیکشند به مردم منتقل میشود.
ما زمانی که درباره ژورنالیسم علمی سخن میگوییم منظور این سطوح پایین و نازل علمی نیست؛ منظور سطوح بالاتر از علم است که میتواند مانند یک موتور حرکت علمی را در جامعه ایجاد کند. برای همگانیکردن این سطح از علم با مشکلات زیادی روبهرو هستیم؛ بهدلیل اینکه سطوح بالای علم کالایی عمومی محسوب نمیشود. آبراهام مازلو، روانشناس آمریکایی قرن بیستم نیازهای انسانی را طبقهبندی کرد و نیازهای انسان را با ترسیم یک هرم به تصویر کشید. او نخستین نیاز انسان را نیاز فیزیولوژیک برشمرد. خواب، خوراک، پوشاک و مسکن از جمله نیازهای فیزیولوژیک انسان هستند. نیازهای امنیتی در طبقه دوم تقسیمبندی مازلو قرار میگیرد که عبارت است از: امنیت شخصی، امنیت خانوادگی، امنیت داراییهای انسان و امنیت شغل. او سومین نیاز انسان را نیازهای عاطفی برشمرد؛ به این معنا که همه انسانها خواستار پذیرفتهشدن در جامعه، ازدواجکردن و برخوردار بودن از حوزههای اجتماعی هستند. در آخرین مرحله از این تقسیمبندی نیازهای خودشکوفایی قرار داد. علم متعالی نیز در این طبقه جای دارد. در این طبقه از مفاهیمی نظیر نیاز به معنویات، نیاز به خلاقیت، نیاز به حل مشکلات و نیاز به تواناییهای مهارتی سخن به میان آمده است. بنابراین علم مدنظر نشریات علمی جزو آخرین نیازهای انسان است. مازلو و همکارانش نیز طی آزمایشها و تحقیقات این نکته را اثبات کردند که تا نیازهای اولیه مرتفع نشوند نیازهای بعدی اصلا در ذهن شکل نخواهند گرفت. این بهمعنای آن است که تا وضعیت اقتصادی و امنیت اقتصادی، وضعیت مسکن و تحصیلی ایرانیان بهبود نیابد، حتی فرصت قدم گذاشتن روی پله دوم این نردبان را نخواهیم یافت؛ به طریق اولی به پله پنجم نیز نخواهیم رسید. در این زمان پارهای از حاضران در این میزگرد انتقادات خود را نسبت به این دیدگاه مطرح کردند و گفتند که توسعه علمی، مبنای توسعه اقتصادی است و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و همگام با هم پیش میروند.
در ادامه این میزگرد، حاضرین مباحثی نظیر بیتوجهی پارهای از دستگاهها و مسئولین به خبرنگاران حوزه علم و فناوری و مباحثی نظیر کماطلاعبودن خبرنگاران حوزه دانش و فناوری از حوزه خویش و عدممطالعه کافی خبرنگاران درباره دستاوردهای علمی و کنفرانسها و سمینارهایی که در آن حضور مییابند را از دلایل اصلی ضعف ژورنالیسم علمی در ایران بر شمردند. همچنین مدیران و سردبیران نشریات و مجلات علمی حاضر در این میزگرد از اهمیتدادن بیشتر به جنبههای سیاسی دستاوردهای علمی ایران و کمتر پرداختن به مباحث علمی مرتبط با این دستاوردها در فضای رسانهای و مطبوعاتی کشور انتقاد کردند.