وبلاگ؛ ژورنالیسم تعاملی
دکتر سعید رضا عاملی عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار سرویس نگاهی به وبلاگ‌های خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت: تعریف یک رسانه عمومی آن است که به صورت رسمی در اختیار همگان قرار می‌گیرد و در رسانه‌های سنتی مانند روزنامه، رادیو و تلویزیون ظهور پیدا می‌کند. در ایران هنوز به وبلاگ به‌عنوان یک فضای شخصی نگاه می‌شود تا فضای عمومی و رسانه‌ای، و صرفاً یک بیان شخصی‌است که جایگاه ملی و جهانی ندارد.»
رییس مرکز مطالعات اروپا و آمریکای شمالی، گفت: «وبلاگ یک رسانه تعاملی است که در نوع خاص خود ژورنالیسم جدید را تعریف می‌کند که می‌توان از آن به ژورنالیسم تعاملی تعبیر کرد. در واقع ورودی‌های این عرصه رسانه همراه است به انعکاس درک و عکس‌العمل خواننده. وبلاگ رسانه فردی و گروهی‌است که در دسترس همه جهان قرار می‌گیرد و جامعه محلی و دیاسپرا را با خود پیوند می‌دهد.»
دکتر عاملی در پاسخ به این سؤال که وبلاگ از چه زمانی شکل گرفت، گفت: «وبلاگ از یک "تقویم روزانه آن‌لاین" (Online Diary) در سال ۱۹۹۴ آغاز شد. نویسندگان این نوع تقویم روزانه مجازی خود را ژورنالیست تقویم (Diarist Jornalist) تعریف می‌کنند. جوستین هال و براد فیپتریک از پیشگامان این نوع "حضورهای روزنامه‌نگاری فردی" در فضای مجازی محسوب می‌شوند، اما واژه وبلاگ برای اولین بار در ۱۷ دسامبر سال ۱۹۹۷ توسط جورن بارگر (Jorn Barger) و واژه بلاگ توسط پیتر مرهولز (Peter Meholz) مطرح شد و به صورت اسم و فعل به کار گرفته شد. بلاگیسم " یعنی امر جدید و نو و وبلاگ را وبلاگ می‌گویند چون یک مطلب نو را وارد فضای جهانی می‌کند.»
تأمین‌کننده نیازهای هویتی
وی اظهار کرد: «وبلاگ نیازی را تأمین می‌کند که به هویت انسان‌ها باز می‌گردد، با توجه به این که هر یک از ما در جهان واقعی به دلیل هنجارهای پیرامون‌مان و یا محدودیت‌هایی که به لحاظ شخصی در جمعی که حاضریم برای خود قائل هستیم، یک نیاز و احساس "بیان شدن خارج از فضای هنجاری" در ما وجود دارد. لذا با این نگاه می‌توان گفت وبلاگ یک فضای رها شده از "هنجاری های سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادی" است.»
عاملی افزود: «وبلاگ یک ارتباط با غائب است، (اگرچه در فضای همیشه پیوسته‌ی آینده، می‌توان آن را ارتباط با حاضر هم تلقی کرد) ولی به هر حال با کارکرد فعلی آن یک ارتباط حاضر با غایب و یا یک ارتباط غیر حضوری با مخاطب محسوب می‌شود.»
درک فضای واقعی
وی با تأکید بر این که درک فضای مجازی و وبلاگ مستلزم درک فضای واقعی است، گفت: «زمانی می‌توانیم این فضا را به طور عمیق درک کنیم که زمینه اجتماعی را که وبلاگ در آن ظهور پیدا کرده است، درک کنیم. در واقع فضای مجازی خصوصا "فضای فردی وبلاگ" در بستر فضای واقعی جامعه قابل تفسیر است. بنابراین فضای وبلاگ ایرانی شدیدا با فضای واقعی جامعه ایرانی پیوند خورده است، و تفاوت‌های زیادی با فضای وبلاگ آمریکایی، فرانسوی، انگلیسی دارد. با این نگاه، می‌توان گفت در فضای پراگماتیسم آمریکا، وبلاگ یک کارکرد حرفهای و اقتصادی دارد و نه لزوماً یک کارکرد عاطفی.»
وی ادامه داد: «در فضای وبلاگی ایران گفتمان‌های غالب ادبیات، موسیقی، احساسات و هیجانات رمانتیک و عاشقانه و همچنین گفتمان‌های دینی و سیاسی نیز دو وجه مهم فضای وبلاگ در ایرانی است. نگاه موزه‌ای و جمع‌آوری در قالب وبلاگ‌های عکس و تصویر، خاطرات و توریسم و یا حتی وبلاگ‌های علمی و درسی و همچنین وبلاگ‌های روزنامه‌نگاران و یا نقد فیلم موضوعات دیگری است که در قالب گفتمان قالب وبلاگ ایرانی می‌توان از آن نام برد.»
عاملی همچنین گفت: «تقسیم کار جهان واقعی باید به نوعی در فضای مجازی ظهور و بروز پیدا کند، اما ما این مساله را در فضای وبلاگ به طور جدی نمی‌بینیم، فضای وبلاگ ما یک اظهار خود است تا یک بیان حرفهای کاربردی که خروجی‌های اقتصادی و یا حتی آموزشی مفید داشته باشد.»
قدرت تولید واقعیت
این مدرس دانشگاه تهران به تفاوت وبلاگ با سایر رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: «ویژگی‌های وبلاگ دقیقا به خصوصیات فضای مجازی باز می‌گردد، فضای مجازی یک فضای دیجیتال در مقابل فضای آنالوگ است. جهان واقعی یک فضای آنالوگ است به طوری که فرایند تک تولیدی در آن جریان دارد. فضای آنالوگ از انعطاف و تغییر پذیر سریع برخوردار نیست. ولی اگر تولید مشابه مثل نور که هم از ظرفیت آنولوگ برخوردار است و هم به صورت دجیتالی شکل می‌گیرد، ظهور پیدا کند، انعطاف و تغییر و ترکیب و همچنین تقسیم نور با زبان ریاضی، منعکس کننده یک انفجار تغییر در تولید است.»
وی با اشاره به این که انعطاف در جهان فیزیکی کم و در جهان مجازی بی‌نهایت گسترده است، گفت: «دلیل آن ساخته شدن فضای دیجیتال بر منطق اعداد ریاضی است، به طوری که به همان میزانی که می‌توان بی‌نهایت ترکیب اعداد را در ریاضی ایجاد کرد، بی‌نهایت ترکیب متناسب با نظام برنامه‌ای طراحی شده در فضای وبلاگ، وب‌سایت و چت نیز به وجود می‌آید. به عنوان مثال در فضای مجازی یک تصویر به هر شکل تغییر می‌کند، چون آن چیزی که در واقع منبع و منشاء تصویر است، ترکیب اعداد است.»
عاملی به عدم انعطاف در رسانه‌های آنالوگ اشاره کرد و در عین حال گفت: «امروزه رسانه‌های سنتی جای خود را به رسانه‌های دیجیتال داده اند، لذا مواجه شدن ما با پدیده‌ی چند رسانه‌ای شدن ( multi media) ناشی از همین خصیصه دیجیتالی بودن فضای مجازی است.»
وی ویژگی دیگر فضای وبلاگ را " محسوس کردن معانی " دانست و گفت: «ما در فضای مجازی تلاش می‌کنیم که یک واقعیت مجازی تولید کنیم و می‌خواهیم یک نوع مشابه‌سازی از واقعیت کنیم که البته در تکنولوژی سایبر تلاش بر این است که به حدی فضای مجازی به فضای واقعیت نزدیک شود که ما در آینده نزدیک با " واقعیت واقعی " مواجه باشیم نه با " واقعیت مجازی ".»
وی افزود: «در این فضا حس، صدا و تصویر و ابعاد منتقل می‌شود که البته همه این‌ها عین واقعیت نیست، چون وقتی با آن‌ها مواجه می‌شویم دیگر خودشان نیستند، یک کپی است که بسیاری از عناصر را در خود آورده است. بنابراین فضای مجازی و وبلاگ قدرت تولید واقعیت را دارد.»
عاملی در عین حال تصریح کرد: «فضای وبلاگ "دورها" را "نزدیک" و نزدیک‌ها را دور می‌کند، این فضا می‌تواند جغرافیای ژئوپولتیک، زبانی و روابط انسانی را تغییر دهد.»
وی ادامه داد: «زمانی که در کنار یک وبلاگ، موسیقی و تصاویر را قرار دهیم، و در این فضا با اشاره به یک عکس، متن و یا صدای هایپرلینگ، پرواز به فضاها و جغرافیاهای دیگر فراهم می شود در واقع "مکان" معنای خود را از دست می‌دهد و حتی زمان از یک منطق متفاوتی به عنوان "منطق مجازی" برخوردار می شود. امکان "هایپر تکس " در فضای وبلاگ یعنی این خانه فقط همین خانه نیست، بلکه همه خانه‌هاست. لذا وبلاگ ضمن اینکه خانه فردی محسوب می‌شود ولی با یک معنای جمعی نیز گره‌خورده‌است که این خانه را خانه همه همفکران و دوستان می‌کند.
وقتی فرد وارد فضای وبلاگ می‌شود، یعنی وارد همه فضاها می‌شود، لذا دائماً اسامی، مفاهیم و تصاویر از طریق "هایپرلینک " امکان وارد شدن از یک فضا به فضاهای دیگر را دارند.»
فضای از تولید به مصرف
عاملی خصیصه ویژه دیگر فضای وبلاگ را آسان بودن تولید عنوان کرد و گفت: «فشرده کردن صنایع جدید و آسان شدن تولیدات به صورت جدی در حال رشد است، جمع شدن حجم وسیع کتابخانه‌ای اطلاعات در یک CD یا فایل کوچک، نشان دهنده این است که این صنعت به دنبال آسان کردن و کوتاه نمودن فرآیندهاست.»
به گفته‌ی وی، در فضای وبلاگ، مراحل مختلف و پیچیده‌ای که در صنعت چاپ باید برای مثلا تولید یک مطلب طی شود، از بین می‌رود و یک مطلب در وبلاگ مستقیم و بدون هر گونه واسطه‌ای تولید می‌شود، بنابراین در این فضا واسطه‌های بسیاری در تولید رسانه‌ای از بین می‌رود.»
عاملی با بیان این که، وبلاگ یک فضای از تولید به مصرف است، اظهار داشت: «در حال حاضر این نگاه تکنولوژیک وجود دارد که انسان به مجرد این که فکر می‌کند، فکر او به data (داده) تبدیل می‌شود و در وبلاگ این امکان وجود دارد که ذهنیت‌ها به آسانی به مطالب تبدیل شود.»
کمک به یکدستی فرد
به عقیده وی، فضای وبلاگ به یکدستی فرد کمک زیادی می‌کند، چون فرد می‌تواند موضوع چندگانگی، هویت و... باشد و فضای وبلاگ آن چیزی که انسان‌ها هستند را به نمایش می‌گذارد. به عبارتی فضای وبلاگ به لحاظ شخصیتی موجب کاهش دورویی و نفاق اجتماعی است.
هنوز یک جریان عمومی‌رسانه‌ای نیست
این مدرس گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به رسانه نبودن وبلاگ به معنای مصطلح آن در حال حاضر، گفت: «ممکن است در این راستا استثناهای قابل توجهی وجود داشته باشد، مثلا برخی وبلاگ‌ها مانند وبلاگ دکتر شکرخواه که به صورت جدی و آموزشی و تخصصی در حوزه ارتباطات است و او از طریق این رسانه با دانشجویان خود و اهل فکر و اندیشه در حوزه روزنامه‌نگاری ارتباط برقرار کند.»
وی افزود: «من شخصاً به روند رشد وبلاگ در این راستا بسیار خوشبین هستم و به نظر می‌رسد تمایل جدی به حرفهای شدن این فضا در حال شکل گیری است و ما شاهد وبلاگ‌های بسیار تخصصی در حوزه‌های مختلف ادبیات، فرهنگ شناسی، مردم شناسی و مطالعات رسانه‌ای هستیم. البته وبلاگ‌های کشکولی که صرفاً خلجان‌های روزمره فرد را منعکس می‌کند هم بسیار زیاد هست.»
این مدرس روزنامه‌نگاری اظهار داشت: «در جهان غرب، رسانه‌ها از حالت عمومی به تخصصی تبدیل شدند، اما همان‌طور که گفته شد شواهد جدی از ظهور رسانه‌های تخصصی در فضای وبلاگ ایران را نیز می توان دید، ولی هنوز وبلاگ به یک جریان عمومی‌رسانه‌ای تبدیل نشده است.»
خانه هویت و تجسم بخش شخصیت
عاملی تأکید کرد: «وبلاگ برخلاف فضای چت روم‌ها یک فضای با هویت است، در فضای چت انسان‌ها خود را در آن پنهان می‌کنند، ولی در فضای وبلاگ، افراد ممکن است در ابتدا به دلیل وجود یک سری ابهامات با نام مستعار حضور پیدا کند، اما به تدریج به دلیل آن که وبلاگ خانه هویت و تجسم بخش شخصیت می‌شود، نمی‌توانند در ادامه خود را پنهان کنند. وبلاگ یک فضای " ابراز " است که فرد با مشخصه‌هایی خود را ابراز می‌کند و در تعامل گسترده با علاقمندان قرار می‌گیرد.»
وی مهم ترین دلیل استفاده از نام مستعار در وبلاگ را وجود هنجارهای اخلاقی و سیاسی در جامعه دانست و گفت: «افراد احساس می‌کنند که هنجارهای فضای واقعی به صورت جدی در فضای مجازی نیز وجود دارد. زمانی که جامعه هنجاری از یک نقطه به فضاها، فرهنگ‌ها و ارزش‌های اخلاقی دیگر دسترسی پیدا می‌کند، فرد در آن دچار یک دو گانگی می‌شود. از یک طرف با هنجارهای اجتماعی خود و از طرفی دیگر به دلیل توسعه حوزه‌ی ارتباطات و انتخاب‌هایش با ارزش‌های جدیدی مواجه است. بنابر این زمانی که می‌خواهد خود را در فضای وبلاگ نشان دهد، آن هنجارها وجود دارد که به او اجازه بیان نام و هویت واقعی خود را نمی‌دهد.»
وی در عین حال گفت: «وبلاگ نویسان در ابتدا به دلیل آن که شناخت عمیقی از این فضا ندارند، متوجه واقعی بودن آن نیستند، ولی به تدریج که از رفتارشان در این فضا، بازخوردها و عکس‌العمل‌های جدی دیگران را دریافت می‌کنند، متوجه می‌شوند که این فضای واقعی است که افراد نیز در آن واقعی عمل و به صورت واقعی بازتاب‌های اجتماعی و حتی حقوقی پیدا می‌کنند.»
وبلاگ و قانون‌مندی
این مدرس دانشگاه در خصوص امکان قانون‌مند شدن فضای وبلاگ گفت: «تمام نورم‌های فضای واقعی به تدریج به فضای مجازی منتقل می‌شود، هندسه جهان مجازی بر هندسه جهان واقعی مبتنی‌است، بنابراین تمام قوانین دولت - ملت‌ها، در هندسه فضای مجازی اعمال می‌شود و قوانین جدی پیدا می‌کند. البته به دلایل مختلف نظام حقوقی فضای مجازی لزوماً از نظام حقوقی دولت-ملت‌ها تبعیت نخواهد کرد و فضای مشترک حقوقی جهانی نیز در آن وجود دارد.»
عاملی ادامه داد: «ما هنوز به اهمیت این موضوع واقف نشدیم که یک جهان جدید در کنار جهان قدیمی ما به وجود آمده است، یک جهانی مجازی در کنار جهان واقعی، جهانی که به تدریج تمام عناصر واقعی در آن تکرار می‌شود، تمام کارکردهای جهان واقعی مانند، تردد، خرید، نظام بانکداری، آموزش و پرورش و... و. در جهان مجازی تکرار می‌شود.»
وی گفت: «از طرفی دیگر، فضای مجازی، یک جهان موازی را برای جهان واقعی ایجاد می‌کند، حال اگر تمام مسیرهای زندگی در جهان مجازی وارد شود، این جهان نمی‌تواند بدون قانون ادامه دهد، به همین دلیل این فضا نیز از قانون‌مند شدن مستثنی نیست، چون این قوانین هستند که تعامل قابل انتظار را ایجاد و روابط را تعریف می‌کند.»
عاملی در خصوص نظارت دولت بر فضای وبلاگ‌ها تاکید کرد: «دولت به دلیل قوی شدن فردیت ناگزیر است که حوزه‌ی انتخاب‌های فرد را توسعه دهد و به عنوان یک واقعیت به آن احترام بگذارد. بنابراین هر چه به جلو می‌رویم با دولت حداقلی و اختیارات حداکثری فرد مواجه هستیم.»
عاملی با بیان این که فضای مجازی فضای "همه جهان" است، گفت: «به دلیل قوی شدن فردیت، دولت‌ها نیز در عرصه فرهنگ واقعی محدودتر می شوند و ناگزیر هستند که در مدیریت حوزه ملی یک باز تعریف از نوع تعاملات خود با مردم به وجود آورند، بنابراین اگر دولت در جهان واقعی حداقلی می‌شود، در جهان مجازی نیز حداقلی خواهد بود.»
استفاده اخلاقی‌تر از وبلاگ
وی گفت: «دولت می‌تواند قوانین و مقرراتی در حوزه‌هایی که ممکن است مشکلات بسیاری را ایجاد کند، قرار دهد؛ زیرا اگر هیچ قانونی را نگذارند به وظیفه‌ی کنترل اجتماعی خود عمل نکرده اند و فرصت‌طلبان در تخریب اجتماعی موقعیت پیدا می کنند. آسیب‌های جهان مجازی به خصوص برای گروه‌های سنی وجنسی متفاوت است. فضایی است که به صورت جدی به تفاوت‌ها توجه نمی کند. بنابر این نیاز مند یک نوع سیاست گذاری ملی است. بنابر این دولت باید در بخش‌هایی وارد شود، ولی نمی‌تواند برای وبلاگ‌نویسان تعیین کند که چه چیزی را بگویند و یا نگویند، کما این که دولت هیچ گاه نمی‌تواند در گفت وگوهای شخصی افراد دخالت کند، مگر گفتاری که پیامد قانونی و حقوقی داشته باشد.»
وی افزود: «اساسا به لحاظ فرهنگی انسان هر چه در انتخاب‌ها آزادتر باشد ولی درکنار آن راهنمایی هم شود، بهتر عمل می‌کند، این طبیعت انسان است که در برابر " بایدها " تردید می‌کند. ولی زمانی که انتخاب‌های بهتری را در برابر او قرار دهیم، مطلوب‌تر خواهد بود، لذا دولت در این راستا می‌تواند فقط با ارایه‌ی الگوها و کمک‌هایی، امکان استفاده‌ی بهتر و اخلاقی‌تر از این فضا را فراهم کند. از طرفی ما امروز در همه عرصه‌ها نیازمند یک اخلاق حرفهای هستیم و فضای مجازی شدیدا نیازمند "اخلاق مجازی" است.»
خاص گرایی جهانی
عاملی در خصوص تاثیر وبلاگ نویسی از فرهنگ مکتوب اظهار داشت: «ما با یک رشد کمی و کیفی انفجاری وبلاگ‌ها مواجه هستیم به نوعی که شروع ۱۰۰ وبلاگ در سال‌های ۱۹۹۶، و ۱۹۹۷ به ۵۰ میلیون وبلاگ در سال ۲۰۰۵ تبدیل شده است. همچنین گزارش ۵۰۰ تا یک میلیون وبلاگ ایجاد شده در ایران همگی نشان دهنده این است که ما با یک توسعه "فرهنگ مجازی مکتوب" مواجه هستیم.»
وی اظهار داشت: «در گذشته، این نخبگان اجتماعی بودند که کتاب می‌نوشتند و به نوعی صاحبان فرهنگ مکتوب بودند، ولی امروزه تک تک عناصر نسل جوان ما ظرفیت، و اعتماد به نفس نوشتن را پیدا کرده‌اند. این به معنای آن است که به لحاظ فرهنگی وارد دوره‌ای شده‌ایم که نسل متفاوتی وارد حوزه‌ی فرهنگ مکتوب ما شدند، نسلی که لزوما نخبگان اجتماعی نیستند، طبقه‌ی متوسطی هستند که بخش عمده آن را نسل جوان دانشگاهی و در عرصه دینی نسل جوان حوزوی تشکیل می‌دهند.»
این مدرس گروه ارتباطات دانشگاه تهران درباره توسعه انفجاری فرهنگ مکتوب گفت: «امروز، این فرهنگ فقط در گوشه کتابخانه‌ها قابل دسترس نیست، بلکه کتابخانه جهانی سیاری است که امکان دسترسی جامعه محلی، ملی و جمیت پراکنده‌ای از ایران، شرق شناسان و ایران شناسان را حول خود جمع کرده است.»
وی با اشاره به ایجاد یک " خاص گرایی جهانی " در فضای وبلاگ گفت: «این خاص گرایی امکان مشارکت همه در این فضا را فراهم می‌کند، فضایی که اگر قدرتمند باشد تعامل قدرتمندی را هم ایجاد می‌کند، گاهی ما با وبلاگ‌هایی مواجه می‌شویم که ۸۰ هزار کامنت در آن وجود دارد که این موضوع، تحولی را در همه تولیدات ایجاد می‌کند.»
وی در این خصوص به مثالی اشاره کرد وگفت: «زمانی که کمپانی " فورد " در خطر " ورشکستگی " قرار داشت، با ایجاد یک وبلاگ و عرضه محصولاتش قبل از تولید در آن، توانست با دریافت بازخورد مشتریان، محصولاتی مطابق خواسته آن‌ها، به بازار ارایه کند و تحولی را در این راستا ایجاد کند، بدین ترتیب جامعه‌ای دارای تعامل معنا دار در فضای وبلاگ به وجود آمد.»
دکتر عاملی ادامه داد: «وبلاگ یک فضای تعامل قابل درک است که قطعا افراد خاصی آن را درک می‌کنند و عکس‌العمل‌های نشان می‌دهند، ولی در عین حال مانند فضای واقعی، ناهنجاری‌ها و آسیب‌هایی در آن وجود دارد، مثلا افراد لزوما آن چه را در نظرهای خود می‌نویسند، ممکن است اظهارات واقعی آن‌ها نباشد، ولی هر چه این پدیده از فضای احساسی به حرفهای تبدیل شود، تعاملات آن نیز دقیق تر خواهد شد.»
فضای "خود آسایشی "
این مدرس دانشگاه تهران با تاکید بر این که فضای مجازی منعکس کننده فضای واقعی است، تاکید کرد: «در مقطعی که فضای فعالان سیاسی یا فرهنگ مخالفت سیاسی قوی بود، همان هم در فضای وبلاگ منعکس می‌شد، ولی در حال حاضر که آن فضای فرهنگ مخالفت تضعیف شده است بر وبلاگ نیز تاثیر گذاشته است.»
وی درباره‌ی فضای غالب وبلاگ‌ها در حال حاضر گفت: «امکان تحمل فضای " منفی مدار " برای همه وجود ندارد. فضای منفی و نقد تلخ را افراد خاصی دنبال می‌کنند، جامعه بیشتر به دنبال " خود آسایشی " است، بنابراین فضای غالب وبلاگ‌ها هم یک فضای " خود آسایشی" است.»
وی افزود: «افراد امروز در وبلاگ‌ها به دنبال این هستند که با قرار دادن یک قطعه ادبی، تصویر و امور مختلف، بخشی از زیبایی‌شناسی که در جهان پیرامون خود دارند را منعکس کنند، بنابراین فضای وبلاگ در کشور باید با رویکردی " زیبایی شناسانه " مطالعه شود.»
به عقیده‌ی وی، در هیچ مقطعی فضای غالب وبلاگ‌های ما " سیاسی " نبوده است و چون شروع این فضا " سیاسی " بوده، برخی بر این عقیده‌اند که محتوای غالب آن سیاسی است. امروزه، وبلاگ‌ها برجستگی‌های روحی و خلاءهای " نوستالژیک " جامعه‌ی ایران را که لزوما در سنت گرایی و یا مدرن گرایی خلاصه نمی‌شود و می تواند برآیندهای از هر دوی این‌ها باشد را نیز منعکس می‌کنند.
وبلاگ‌های تخصصی
عاملی درباره وبلاگ‌های تخصصی گفت: «جامعه‌ی هشت میلیونی کاربران اینترنت ما یک جامعه اجتماعی و بزرگ است، به طور قطع این جامعه هر چه گسترده‌تر و فضای مجازی به لحاظ عدد به فضای واقعی نزدیک‌تر شود، به طوری که تمام افرادی که وارد مسیر فعال زندگی می‌شوند، از آغاز دوره تحصیل خود به موازات فضای واقعی به فضای مجازی نیز داخل شوند، مسیر تخصصی شدن وبلاگ نیز توسعه پیدا می‌کند.»
رییس مرکز مطالعات آمریکا و اروپای دانشگاه تهران با بیان این که تخصصی شدن وبلاگ‌ها به میزان درگیر شدن زیرساخت‌های اصلی با این فضا بستگی دارد، اظهار داشت: «تخصصی شدن وبلاگ‌ها به این بستگی دارد که چقدر مراکز ما مانند اداره‌ها، بانک‌ها، فروشگاه‌ها و... در امور مختلف مجازی می‌شوند؟ و از طرف دیگر فضای مجازی چه میزان درگیر مسایل واقعی می‌شود؟ به طور قطع هر چه این تعامل گسترده‌ترشود، مسیر تخصصی وبلاگ‌ها و وب سایت‌ها نیز توسعه می‌یابد.»
عاملی گفت: «فضای مجازی یک فضای " با بیان " و یک سیستم "خود راهبر " است که باید خود راهنمایی کند، بنابراین باید وبلاگ‌هایی ایجاد شوند که تک تک عناصر زندگی اجتماعی را پوشش دهند.»
وی افزود: «شکل گیری وبلاگ‌های تخصصی منوط به کاربردی شدن آن‌هاست، یک وبلاگ تخصصی زمانی ایجاد می‌شود که بتواند یک خروجی مشخص و با بهره هم برای بلاگر و هم برای مشتری فراهم کند.»
عاملی به صنعت فراگیر کامپیوتری و ایجاد پدیده‌ی " همه جا کامپیوتری شدن " اشاره و تصریح کرد: «اگر با منطق تسهیل کردن و تکنیک به زندگی اجتماعی نگاه شود، آن زمان وبلاگ نیز می‌تواند به وسیله کمک زندگی تبدیل شود وفقط در کامپیوتر محدود نمی‌شود، بلکه در تمام عناصر زندگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
وی همچنین گفت: «روند هفت ساله تبدیل ۱۰۰ وبلاگ به ۵۰ میلیون وبلاگ، امکان رشد خلاقیت فردی در آن و همچنین شامل شدن هزاران موضوع به لحاظ تنوع در وبلاگ‌ها نشان دهنده حرکت به سمت توسعه است.»
توسعه حوزه بیان در جامعه
عاملی در ادامه به بحث هویت در وبلاگ‌ها پرداخت و گفت: «افرادی که به سراغ وبلاگ می‌آیند اغلب شامل سه گروه هستند، گروه اول افرادی هستند که رابطه‌ی موقتی با وبلاگ برقرار می‌کنند، این افراد وبلاگ را همچون سایر سرگرمی‌های زندگی یک سرگرمی‌موقت می‌دانند، بنابراین تمام وبلاگ‌های غیر فعال متعلق به این گروه هستند.»
این مدرس ارتباطات دانشگاه تهران افزود: «گروه دوم، افرادی هستند که به وبلاگ به عنوان یک خانه علاقه و سرگرمی‌شخصی نگاه می‌کنند، این گروه همیشه یک سری علایق شخصی را برای اوقات فراغت خود دارند، مانند کسی که به جمع‌آوری تمبر علاقه دارد، فردی هم به وبلاگ به عنوان خانه آرامش خود و اوقات فراغت و علاقه شخصی‌اش نگاه می‌کند.»
وی ادامه داد: «گروه سوم، وبلاگ را به عنوان فضای کار و عمل حرفهای دنبال می‌کنند، در این گروه، وبلاگ دیگر یک سرگرمی‌نیست، بلکه یک فضای حرفهای است که به عنوان یک واسطه امور مختلف مانند کاریابی، بازاریابی، مشتری‌یابی، خرید وفروش و حتی درمان پزشکی عمل می‌کند.»
عاملی با اشاره به وجود هر سه گروه در ایران گفت: «در بسیاری اوقات، انسان‌ها توانایی گفتن حرفهای خود را ندارند و یا به دلایل اجتماعی و سیاسی حاشیه نشین می شوند. این گروه به لحاظ ارتباطات بین فرهنگی " گروه لال " محسوب می شوند. وبلاگ گروه لال را کاهش و حوزه بیان را در جامعه توسعه می‌دهد و امکان اظهار بیان را برای همه ایجاد می‌کند، برای گروهی کاریابی می‌کند، برای افرادی که قابلیت نویسندگی دارند امکان اعلام و حضور عمومی را فراهم می کند و یا به نوعی موجب می شود که "صدای اجتماعی" پیدا کنند. این اتفاق به لحاظ مدیریت اجتماعی، اتفاق مبارکی است که در صورت تساهل و تحمل موجب آرامش اجتماعی می‌شود.»
تولید معنا؛ مبنای تقسیم‌بندی در فضای مجازی
دکتر عاملی در خصوص ایجاد طبقه بندی جدیدی به لحاظ اجتماعی با ظهور وبلاگ‌ها گفت: «در فضای واقعی، طبقات بالا و پایین وجود دارند و مبنای قشر بندی اجتماعی به صورت عمده ثروت و جایگاه اجتماعی است، ولی مبنای این تقسیم بندی در فضای مجازی " تولید معنا " است نه ثروت. ما با یک تقسیم بندی فضا مواجه هستیم، در این فضا ماهیت سخن مهم است نه گوینده آن.»
تقویت فردیت؛ تقویت جامعه
عاملی همچنین درباره تاثیر وبلاگ به لحاظ فردی و اجتماعی گفت: «این فضا " فردیت " را تقویت می‌کند و تقویت فردیت، یعنی تقویت جامعه، فردی که امکان گفتن برای همگان را دارد، هم خود احساس رضایت دارد و هم به لحاظ اجتماعی جایگاهی پیدا می‌کند، مهم آن است که چه گفته می‌شود، به چه میزان نفوذ پیدا می‌کند و به یک استدلال اجتماعی تبدیل می‌شود؟»
