دکتر روزبه نقشین، دبیر انجمن متخصصان ریه ایران دیروز در کنفرانس خبری که به مناسبت برگزاری کنگره بیماریهای ریه بر پا شده‌بود، تاکید کرد: «کشیدن قلیان حجم تنفسی بدن را کاهش داده و مواد سمی ناشی از نوع توتون و تنباکوی قلیان، سلامت افراد را با خطر روبه‌رو میکند.»
او با انتقاد از رواج استفاده از اسانس در ترکیب تنباکوها، گفت: «این ترکیب به‌علت حرارت زیاد، موادی را وارد بدن میکند که عوارض ناگواری برای انسان به‌دنبال دارد.»
دبیر اجرایی ششمین کنگره سراسری بیماریهای ریه، قلیان را اعتیادآور دانست و گفت: «کشیدن یک یا دو بار قلیان در روز، فرد استفاده‌کننده را دچار اعتیاد میکند، درحالی‌که تصور غلط جامعه این است که دود حاصل از قلیان از آب رد می‌شود و مواد سمی آن از بین می‌رود.»
هر وعده قلیان برابر یک پاکت سیگار
مانند بسیارى از کشورهاى خاورمیانه، قلیان یکى از وسایل تفریحى رایج در ایران است که اگرچه بارها از سوی مسئولان وزارت بهداشت و نیروی انتظامی مصرف آن در اماکن عمومی و بخصوص سفره‌خانه‌های سنتی منع شده، اما ظاهراً به راحتی نمی‌شود شرش را از چنین مکان‌هایی کم کرد.
متخصصان اعلام می‌کنند که مصرف‌کنندگان قلیان در هر بار مصرف، دود بسیار زیادتری را در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار دریافت می‌کنند.
افراد سیگاری که به طور متداول ٨ تا ١٢ نخ سیگار در روز مصرف می‌کنند، به طور متوسط با ٤٠ تا ٧٥ پک که به مدت ٥ تا ٧ دقیقه به طول می‌انجامد، حدود ٥ تا 6 لیتر دود استنشاق می‌کنند و این در حالی‌است که مصرف‌کننده قلیان در هر وعده مصرف که به طور متداول ٢٠ تا ٨٠ دقیقه طول می‌کشد حدود ٥٠ تا ٢٠٠ پک می‌زند که هر پک به طور متوسط حاوی ١٥/٠ تا یک لیتر دود است.
دود به همراه رطوبت
دکتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن پزشکان داخلی ایران، با اشاره به اینکه دود قلیان همان مضرات سیگار را دارد در مورد سایر عوارض کشیدن قلیان به همشهری می‌گوید: «به دلیل مرطوب بودن راه‌های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می‌تواند عامل مهمی جهت رشد میکروبها و قارچها باشد.»
وی ضمن بیان اینکه تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که کشت داخل لوله قلیان حاوی صدها نوع قارچ و میکروب بوده و این میکروبها و قارچها به راحتی توسط دود وارد دستگاه تنفس شده و ایجاد عفونتهای مزمن میکند، ادامه می‌دهد: «در ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی‌شود ولی در سالهای بعد به دلیل نفوذ این قارچها و میکروبها در لایه‌های مختلف ریه ایجاد برنشیت، برنشکتازی، آنفیزم ریه و در نهایت آسم میکند. این در حالی است که زمانی شخص به بیماری خود پی می‌برد که متأسفانه چاره‌ای جز تحمل بیماری تا آخر عمر نخواهد داشت.»
دکتر خسرونیا با اشاره به که شخص مبتلا به بیماریهای مختلف ریه اگر به استعمال دخانیات و کشیدن قلیان ادامه بدهد بدون شک مبتلا به سرطان ریه و دستگاه تنفسی خواهد شد، اضافه میکند: «متأسفانه به اکثر تنباکو‌هایی که در سالهای اخیر به بازار آمده اسانس‌هایی اضافه می‌شود که این اسانسها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می‌گردد و بنابراین علاوه بر بیماریهای ذکر شده، رینیت آلرژیک و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد.»
به کودکان قلیان تعارف نکنید!
بنا به اعتقاد کارشناسان مصرف یک نخ سیگار بین 500 سی‌سی تا یک لیتر دود تولید میکند، اما استفاده یک بار از قلیان 10 تا 20 لیتر دود تولید خواهد کرد. مدت زمان استعمال سیگار معمولاً 10 دقیقه است اما قلیان با وجود تعداد کمتر استفاده در مقایسه با سیگار، در هر بار مصرف برای 40 تا 60 دقیقه استفاده می‌شود.
به این ترتیب اثرات مضر قلیان کمتر از سیگار نیست، اما در فرهنگ جامعه ما به این حقیقت علمی توجهی نمی‌شود.
دکتر خسرونیا با اشاره به اینکه حتی دیده شده والدین برای خندیدن و سرگرمی، نی قلیان را به دهان افراد زیر 5 سال هم گذاشته و آنها را وادار به قلیان کشیدن می‌کنند، می‌گوید: «رسانه‌ها باید آگاهی لازم را به مردم بدهند تا مردم لااقل از استعمال قلیان در مکان‌های عمومی و منازل، بخصوص اماکنی که به فضای آزاد راه ندارند خودداری کنند.»
دود از دهان جذب می‌شود
اگر دود قلیان وارد ریه نشود و فقط از راه دهان خارج شود که آسیبی به ریه‌ها وارد نمی‌شود. این جمله‌ای است که از زبان بسیاری از مصرف‌کنندگان قلیان شنیده می‌شود.
دکتر خسرونیا در این باره می‌گوید: «این تصور، تصوری کاملاً غلط است چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن گشته و آثار سوء خود را می‌گذارد. حتی در هوایی که دود قلیان آزاد می‌شود، افرادی که قلیان نمی‌کشند در معرض دود قرار گرفته و در طولانی‌مدت دچار عوارض آن خواهند شد.»
دکتر شهرام آگاه، متخصص داخلی و عضو هیأت علمی دانشگاه ایران نیز به وجود تصورات غلط در مورد مصرف قلیان می‌گوید: «بر خلاف تصور عمومی که عده‌ای معتقدند وجود آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می‌گیرد، بیشتر این مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می‌شوند و به خاطر دم‌های عمیقی که فرد برای جذب دود می‌زند، تخریب‌های جدی به حبابچه‌های ریه وارد می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه سرطان ریه، سرطان لب و دهان و حنجره، سرطان مری و معده، لوزالمعده، کبد و سرطان روده بزرگ از عوارض بد‌خیم استفاده از سیگار و قلیان هستند، در مورد عوارض خوش‌خیم آن می‌گوید: «این عوارض شامل زخم‌های گوارشی هستند.
همچنین قلیان باعث رفلاکس اسید مری و معده نیز می‌شود که در نتیجه آن فرد سوزش شدیدی در سر دل دارد و دچار تهوع می‌شود حتی رفلاکس اسید مری و معده در بعضی موارد منجر به سرطان مری نیز می‌شود.»به گفته وی میزان و عمق دم در حرکت دادن آب قلیان بسیار مهم است و قلیان با وجود اینکه کمتر مصرف می‌شود اما حجم دودی که از آن وارد بدن می‌شود، به میزان 10 تا 20 برابر دود ناشی از مصرف سیگار است.
خطر انتقال بیماری از طریق قلیان
بنا به گفته متخصصان دود استنشاق‌شده از قلیان نه تنها همه مواد سرطان‌زای دود سیگار را دارا است، بلکه مونوکسیدکربن بیشتری از آن هم دارا است؛ به علاوه دود قلیان مجموعه‌ای از مواد سرطان‌زای دیگر را هم دارد که ناشی از سوختن زغال است و خطر انتقال بیماریهای عفونی مانند سل را هم افزایش می‌دهد.
دکتر آگاه با اشاره به اینکه نیکوتین نقش بسیار مهمی در میزان و نحوه مصرف مواد دخانی به عهده دارد، می‌گوید: «تحقیقات ثابت کرده است که افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی به آستانه مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی برسد به کشیدن سیگار ادامه می‌دهند. پس با فرض جذب بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور آن از آب، مصرف‌کنندگان قلیان با استنشاق مقادیر بسیار زیادتر دود جهت رسیدن به آستانه ارضای وابستگی، در مواجهه با مقادیر زیادتر مواد شیمیایی سرطان‌زا و گازهای خطرناک مثل منو‌اکسید‌کربن هستند.»
این متخصص ادامه می‌دهد: «این موضوع مصرف‌کنندگان قلیان و اطرافیان آنها را که در مواجهه با دود تحمیلی آن قرار دارند، مثل مصرف‌کنندگان سیگار به ابتلا انواع سرطانها، بیماریهای قلب و عروق، تنفسی و آثار سوء در دوران بارداری دچار خواهد ساخت.»
هم اکنون سالانه 5 میلیون تن در دنیا به علت استعمال دخانیات جان خود را از دست می‌دهند که با ادامه این روند تا 20 سال آینده تعداد قربانیان به 10 میلیون تن در سال می‌رسد.
براساس تازه‌ترین آمارهای ملی نیز 3 درصد نوجوانان ایرانی سیگار می‌کشند و14 درصد آنان از سایر مواد و عمدتاً از قلیان استفاده می‌کنند.