آنطور که در خبر‌ها آمده، قرار است جان‌کری صلح‌طلب جایگزین هیلاری کلینتون در پست وزارت امور خارجه شود و نیز چاک هگل، سناتور سابق که به تفکرات ضد‌صهیونیستی شهره است بر کرسی وزارت دفاع آمریکا تکیه زند. اما آیا تغییر افراد تأثیری بر سیاست‌های آمریکا در منطقه خاورمیانه و به‌خصوص موضوع ایران و سوریه خواهد داشت؟ علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه کشورمان پاسخ این سؤال و سؤالات دیگر ما را داده‌است.
- تغییر وزرای امور خارجه و دفاع آمریکا چه تأثیری بر رویکرد‌های سیاست خارجی این کشور در منطقه و به‌خصوص موضوع سوریه خواهد داشت؟
با توجه به مجموع تحلیل‌ها و اطلاعاتی که به‌دست ما می‌رسد به‌نظر می‌آید یک تطابق صددرصدی در آرا میان آمریکا و کشوری مثل فرانسه در اروپا و برخی کشور‌های عربی منطقه که در موضوع سوریه فعال هستند، وجود داشته باشد؛ یعنی ضمن اینکه در مجموعه‌ای از نظرات با هم اشتراک دارند اما اختلافاتی هم دارند. هرچند این اختلافاتشان خیلی به‌صورت واضح و علنی بروز پیدا نمی‌کند، اما وجود دارد. بنابراین ما فکر می‌کنیم که اگر تلاش شود راه‌حل سیاسی معقولی را جست‌وجو کنیم که دربرگیرنده نقاط مشترک اکثریت جامعه بین‌الملل باشد، امکان حل موضوع سوریه وجود خواهد داشت. تصور من این است که غرب و به‌خصوص آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که ورود نظامی به موضوع سوریه آثار مخربش آنچنان وسیع و گسترده خواهد بود که تمام منطقه را می‌تواند دچار یک بحران جدی کند و آمریکایی‌ها الان در شرایطی نیستند که بخواهند وارد چنین چالش عظیمی بشوند. این را ما از مجموع رویکرد‌ها و رفتار‌های آنان دریافته‌ایم. هرچند در بیاناتشان از الفاظ و فریاد‌های تند و تیز و تهدید‌مآبانه‌ای استفاده می‌کنند اما ضمنا متوجه این موضوع هم هستند که نباید اجازه بدهند نظام سوریه فروبریزد. ضمن اینکه هرچه در طول زمان پیش می‌رویم مردم سوریه نسبت به بدخواهان هوشیار‌تر می‌شوند و رفتار برخی از گروه‌ها که رفتار‌های بسیار غیرانسانی و فاجعه آمیزی را از خودشان بروز داده‌اند سبب شده تا مردم سوریه روزبه‌روز بیشتر از این گروه‌ها منزجر شوند و خود این مسئله به‌عنوان سدی محکم در برابر بسیاری از گروه‌ها که واقعا نمی‌توان آنها را جزو معارضین به‌حساب آورد و بیشتر حالت مزدوری دارند، عمل می‌کند. غربی‌ها و به‌خصوص آمریکایی‌ها هم متوجه این موضوع شده‌اند که با توجه به تجربه‌ای که در عراق و افغانستان داشته‌اند در حال حاضر توان ورود به یک چالش بزرگ‌تر را ندارند؛ به‌خصوص که الان موضوع مالی هم اضافه شده. حتما در جریان هستید که الان گروه‌های تندرو در مالی درگیری‌هایی را ایجاد کرده‌اند. یعنی مسائل خیلی پیچیده شده و اگر رها شود خدا می‌داند که سر از کجا درخواهد آورد. بنابراین عقلای جهان باید به‌گونه‌ای عمل کنند که نگذارند اوضاع از وضع بدی که الان وجود دارد بد‌تر شود.
- یعنی شما معتقدید که واقعیت‌های موجود، آمریکا را ناگزیر از تغییر در رویکرد‌های سیاست خارجه خود می‌کند؟
بله. اگر آمریکا بخواهد در یک چالش بزرگ‌تری وارد نشود و در یک شرایط پیچیده‌تر و غامض‌تری قرارنگیرد ناگزیر است با حکمت و عقلانیت سیاسی بیشتری عمل کند. الان دیگر نمی‌توان با منطق قدرت و زور اسلحه مسائل پیچیده بین‌المللی را حل کرد و وقت آن رسیده که به جای منطق قدرت، از قدرت منطق استفاده کنند.
- تغییر وزرای خارجه و دفاع آمریکا و استفاده از افرادی با سابقه ضد‌جنگ را می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد؟
من فکر می‌کنم این تغییرات کمک می‌کنند تا آمریکا واقع‌گرایانه‌تر به موضوعات سیاست خارجی نگاه کند.
- الان نشانه‌های این واقع‌گرایی را می‌توان مشاهده کرد یا هنوز برای قضاوت زود است؟
یکی از این نشانه‌ها می‌تواند مذاکرات ژنو دو باشد که در آن نمایندگان آمریکا و روسیه و آقای اخضر ابراهیمی بر این موضوع تأکید کردند که بحران سوریه راه‌حل نظامی ندارد. این موضوع خودش بیان‌کننده واقعیات زیادی است و اگر همین روند ادامه پیدا کند می‌توان امیدوار بود که آمریکا دارد به سمت واقع‌گرایی در سیاست خارجه حرکت می‌کند. با این حال به‌نظر من اتفاقات یکی دو‌ماه آینده در روشن شدن جهت سیاست خارجی آمریکا بسیار حساس خواهد بود.
- سفر اخیر شما به قاهره چه دستاوردهایی داشت؟
این سومین سفر بنده به مصر در سال‌جاری بود. سفر اول به شرم‌الشیخ بود که در چارچوب اجلاس وزرای امور خارجه کشور‌های عضو سازمان تعاون اسلامی صورت گرفت. سفر دوم به قاهره بود که به‌دنبال پیشنهاد آقای مرسی، رئیس‌جمهور مصر مبنی بر تشکیل گروه تماس با حضور مصر، عربستان، ترکیه و ایران انجام شد و سفر اخیر نیز یک سفر دو جانبه بود که به دعوت آقای محمد کامل عمر، وزیر محترم امور خارجه مصر انجام شد و در چارچوب آن مسائل دوجانبه و همچنین مسائل مربوط به منطقه، به‌خصوص سوریه مورد بحث و تبادل نظر قرارگرفت. این سفر فرصتی بود برای اینکه ما با قریب‌به‌اتفاق مسئولان مصری و شخصیت‌های مهم این کشور دیدار و گفت‌وگو داشته باشیم. همچنین در این سفر ما با آقای اخضر ابراهیمی، نماینده ویژه سازمان ملل در موضوع سوریه، درخصوص مسائل سوریه و نیز با آقای نبیل‌العربی ؛ دبیرکل اتحادیه عرب درخصوص موضوع فلسطین و سوریه به تفصیل صحبت کردیم و در این دیدار‌ها پیشنهاد‌هایی رد و بدل شد که امیدواریم این پیشنهاد‌ها بتوانند مبنایی برای حل بحران سوریه باشند. هرچند که موضوع سوریه موضوع غامضی است و نمی‌توان انتظار داشت که به سرعت حل و فصل شود اما بنده ناامید نیستم و معتقدم از طریق گفت‌وگو و راه‌حل‌های سیاسی قابل حل است. همچنین در این سفر دیدار‌هایی با آقایان مرسی و وزیر امور خارجه مصر داشتیم و پس از آن با رئیس دانشگاه الازهر مصر، آقای شیخ احمد‌الطیب دیداری داشتیم که در آن تأکید شد که کشور‌های منطقه و مسلمین از فتنه‌ای که دیگران دارند طراحی می‌کنند تا آنها را به جان هم بیندازند برحذر باشند و به جای دامن زدن به مباحث اختلاف‌بر‌انگیز بر مشترکات شیعه و سنی و وحدت جهان اسلام تأکید شود. همچنین با پاپ جدید قبطی‌ها در مصر دیدار کردیم و در این دیدار آرزو کردیم که مسلمانان و مسیحیان مصر که سال‌ها با هم در صلح و صفا زندگی می‌کردند همچنان به این همزیستی مسالمت‌آمیز خود ادامه دهند.
- می‌توانید جزئیات بیشتری از دیدار خودتان با آقای اخضر ابراهیمی بیان بفرمایید؟
خب ما یک طرح شش ماده‌ای درباره سوریه داشتیم و آن را اعلام کرده بودیم، آقای بشاراسد هم اخیرا طرح جدیدی را ارائه کردند. خود آقای اخضر ابراهیمی هم نظراتی داشتند و گفتند که قرار است به‌زودی در ژنو مذاکراتی با نمایندگان آمریکا و روسیه داشته باشند که اخبار این جلسه هم منتشر شد و شما در جریان آن هستید. در این دیدار تأکید بر این بود که بحران سوریه راه‌حل نظامی و جنگی ندارد و باید کشتار داخلی متوقف شود و معارضین و دولت با هم بنشینند و خود مردم سوریه راه‌حلی برای خروج از این بحران پیدا کنند و بهترین راه‌حل هم این است که هرچه زودتر این کشتار متوقف شود که خوشبختانه خروجی نشست ژنو دو هم همین بود.
- آیا برنامه‌ای برای پیگیری نشست‌های گروه چهارجانبه وجود دارد؟
ما در دیدار با مقامات مصری پیشنهاد دادیم که با توجه به نشست گروه دی‌هشت که ماه گذشته در پاکستان و با حضور سران هشت کشور اسلامی برگزار شد، سه کشور اندونزی، مالزی و پاکستان هم که اعلام علاقه‌مندی کردند به گروه چهارجانبه اضافه شوند و به اعتبار همین علاقه‌مندی نشستی با حضور کشور‌های ایران، ترکیه، مصر، اندونزی، پاکستان در سطح سران و وزرای خارجه در پاکستان برگزار شد. با توجه به علاقه‌مندی این کشور‌ها و نیز مالزی، ایران به مصر پیشنهاد کرد تا جلساتی در سطح کارشناسان میان این مجموعه از کشور‌ها به عمل آید تا پس از حصول نتیجه مطلوب سطح جلسات به سطح وزرا و اضافه شدن چین و روسیه و آقای اخضر ابراهیمی ارتقا یابد و آنان به یک جمع‌بندی جامع و موردپسند جامعه بین‌المللی دست یابند.
- و پاسخ مصر چه بود؟
هنوز پاسخی به این پیشنهاد داده نشده اما قول داده‌اند که به‌زودی نظر خودشان را در این رابطه مطرح کنند.
- نظر اخضر ابراهیمی و مرسی درخصوص طرح بشار اسد چه بود؟
بالاخره تا الان هیچ طرحی وجود نداشته که همه روی آن اجماع داشته باشند و به همین‌خاطر است که ما پیشنهاد دادیم دامنه مشارکت کشور‌های تأثیرگذار را بیشتر کنیم تا طرحی که خروجی این گروه خواهد بود جامع‌تر باشد و بتواند نماینده جمع بیشتری از کشور‌های نقش‌آفرین در موضوع سوریه بوده و توافق بر سر آن آسان‌تر صورت بگیرد.
- از زمان انقلاب مصر تا‌کنون مقامات ایرانی چندین سفر به مصر داشته‌اند اما هنوز سطح روابط دو کشور به سطح سفیر نرسیده است. در این خصوص هم گفت‌وگویی با مقامات مصری داشتید؟
آرام‌آرام ان‌شاءالله. ان‌الله‌مع‌الصابرین. عجله نکنید هر چیزی راه خودش را دارد. همه انتظار دارند همه اتفاقات به‌صورت لحظه‌ای صورت بگیرد اما مسائل خیلی پیچیده‌تر از آن است که تصور می‌شود. برخی عزیزان این برداشت را دارند که تا اراده‌ای به‌وجود آمد باید بلافاصله آن اراده محقق شود. کاش که اینگونه بود اما دنیا اینگونه نیست. عالم سیاست قید‌ها و پیچیدگی‌های خودش را دارد و مردم هم به خوبی این موضوع را می‌دانند. ما مسئولیت اصلی‌مان پیگیری مسائل است تا در جهت منافع ملی کشورمان در چارچوب عزت، حکمت و مصلحت عمل کنیم. این را یقین بدانید که ما در همین چارچوب داریم به پیش می‌رویم و ان‌شاءالله به نتایج مورد نظر ملت عزیزمان هم خواهیم رسید.