هر چند که در رسانه‌های جهان نام مالی و شورشیانش این روزها با مداخله نظامی فرانسه پررنگ‌تر شده اما واقعیت این است که فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی مختلف در این منطقه قاره‌آفریقا فقط منحصر به مالی نمی‌شود و دیگر کشورها هم شاهد قدرت گرفتن شورشیانی هستند که امکانات مالی و تسلیحات پیشرفته در اختیار دارند. به‌عنوان نمونه مالی از ابتدای سال۲۰۱۲ شاهد گسترش شدید درگیری‌ها به‌ویژه در منطقه شمالی خود بوده است. گروه‌های شبه‌نظامی در این منطقه حضور داشته‌اند اما وقایع اخیر باعث شد تا قدرت آنها بیشتر و حملات‌شان گسترده‌‌تر شود. در مالی، از ۱۷ ژانویه سال گذشته میلادی چندین گروه شورشی نبرد خود را علیه نیروهای نظامی برای اعلام استقلال شمال این کشور موسوم به ازواد شروع کردند.
گروه موسوم به «جنبش ملی برای آزادی ازواد» (MNLA) با حمایت گروه افراط‌گرای انصارالدین توانست در مارس ۲۰۱۲ کنترل این منطقه را به‌دست گیرد و جدایی کشور ازواد را اعلام کند. «القاعده مغرب اسلامی» یکی دیگر از خطرناک‌ترین گروه‌های فعال در منطقه به‌حساب می‌آید. بیشتر اعضای این گروه که شاخه شمال آفریقای القاعده به‌حساب می‌آید شبه‌نظامیان خارجی هستند و بیشتر به گروگانگیری از غربیان می‌پردازند . انصارالدین گروهی به رهبری فردی به نام «ایاد الغالی» است که در تلاش برای اجرای قوانین مشابه طالبان در مالی است. جنبش ملی برای آزادی ازواد در این میان گروهی سکولار به‌حساب می‌آید که برای استقلال شمال مالی تلاش می‌کند. جنبش «برای اتحاد و جهاد در غرب آفریقا» از گروه‌های دیگر افراط‌گرا به‌حساب می‌آید که به رهبری عمر اولد‌حماحه با منابع مالی هنگفت از قاچاق مواد‌مخدر به‌دنبال گسترش نبرد در غرب آفریقاست.
در نیجریه این گرو ه افراط‌گرا «بوکوحرام» است که قدرت بسیاری گرفته و عملیات مختلفی انجام می‌دهد. حتی گزارش‌هایی از راه پیدا کردن اعضای این گروه به شمال مالی و مشارکت در حملات این کشور وجود دارد. گروه افراط‌گرای بوکوحرام که نامش به‌معنای «منع غرب» یا «گناه بودن تفکر غربی» است خواستار تعطیلی مدارس نوین و اجرای قوانین به شیوه طالبان است. همچنین گفته می‌شود ارتباط این گروه با القاعده مغرب اسلامی بسیاری قوی است.
در سومالی این گروه الشباب است که فعالیت آن بسیار جدی است. به‌تازگی عملیات نیروهای فرانسوی برای آزادی یک شهروند این کشور از دست این گروه یک شکست مفتضحانه را برای دولت اولاند به‌دنبال داشت و در نهایت گروگان هم کشته شد. گزارش‌هایی وجود دارد که شبه‌نظامیان بوکوحرام به همراه نیروهای الشباب آموزش می‌ببیند و برای عملیات آماده می‌شوند.
از این دست گروه‌ها که بسیاری از آنها با هم رابطه نزدیک و قوی دارند در منطقه صحرا بسیار زیاد شده است. این گروه‌ها را برخی «القاعده‌های کوچک» نامیده‌اند و بسیاری عقیده دارند که شکست دادن آنها در قاره سیاه سخت‌تر از کشورهای دیگر است. در‌واقع آمریکا و ناتو با حمله به لیبی عامل قدرت گرفتن آنها شدند. این گروه‌ها که درآمد فراوانی از منابع مختلف ازجمله قاچاق مواد‌مخدر و گروگانگیری دارند به تسلیحاتی مجهزند که بخشی از آنها از انبارهای رژیم قذافی در جریان انقلاب لیبی غارت شده است. این در حالی است که کشورهای این منطقه منابع غنی زیر‌زمینی دارند که آنهارا برای غربی‌ها ازجمله فرانسه و آمریکا مهم کرده است.
بسیاری از ساکنان کشورهای آفریقایی در این منطقه بیابانی فقیر و دچار مشکلات جدی اقتصادی هستند اما زیر شن‌های منطقه بیابانی منابع غنی زیر‌زمینی وجود دارد که هر کشوری را می‌تواند ثروتمند کند.
«صحرا» بزرگ‌ترین بیابان جهان است که یک سوم قاره‌آفریقا را دربرمی‌گیرد و وسعت آن ۵/۸میلیون کیلومترمربع (تقریبا پنج‌برابر وسعت ایران) است.
الجزایر نفت و گاز دارد و نیجر صاحب یکی از بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم جهان است. همین ذخیره اورانیوم است که سوخت هسته‌ای نیروگاه‌های فرانسه را تأمین می‌کند. مالی هم سومین تولید‌کننده بزرگ طلا در آفریقا به‌حساب می‌آید. همین ثروت نهفته در این کشورهاست که کشورهای غربی را برای تسلط داشتن بر این منطقه تشویق می‌کند. مالی تا سال ۱۹۶۰ مستعمره فرانسه بوده است.
گروه‌های شبه‌نظامی در کشورهای منطقه از راه‌های مختلفی کسب درآمد می‌کنند اما گروگانگیری و قاچاق مهم‌ترین منبع مالی آنها به‌حساب می‌آیند. بسیاری از این گروه‌ها با اطلاعاتی که از منطقه دارند مواد‌مخدر و مهاجران را از مسیر کشورهای آفریقایی به اروپا قاچاق می‌کنند. این گروه‌ها از پول‌های به‌دست آمده از قاچاق و گروگانگیری برای خرید تسلیحات مورد نیاز خود استفاده می‌کنند. هرچند با سقوط رژیم قذافی بسیاری از گروه‌های شبه‌نظامی توانستند تسلیحات پیشرفته را بدون پرداخت پول به‌دست آورند. علاوه بر این برخی کشورهای خارجی که به‌دنبال گسترش سلفی‌گری و وهابیت هستند هم کمک‌های هنگفتی به این گروه‌ها انجام می‌دهند. سازمان‌های اطلاعاتی به‌عنوان نمونه از حمایت گسترده قطر از شبه نظامیان مالی خبر داده‌اند.
دلیل مبارزه این گروه‌ها هم طیف وسیعی دارد؛ برخی از آنها برای در دست گرفتن قدرت جهت اجرای قوانین مشابه طالبان می‌جنگند و گروهی از آنها هم فقط به‌دنبال به‌دست آوردن پول و قدرت هستند.