نوید بهار از زبان پیک‌های نوروزی و نوروزخوانان در ایام نوروز در دیار قومس به خوبی شنیده می‌شود. از جمله مراسم جالب مردم این خطه از ایران آیین ایام نوروز است که ریشه در فرهنگ و آداب این منطقه دارد.
در شهرستان سمنان عموما یک ماه مانده به شروع سال جدید و عید نوروز، نوجوانانی به عنوان پیشاهنگان نوروزی، پس از غروب آفتاب در محله‌های قدیمی به راه می‌افتند و فرا رسیدن سال جدید را تبریک میگویند.
در بعضی از مناطق استان سمنان، از جمله در شاهرود، به نوروزخوانی اصطلاحاً «صد سلام و سی علیک» یا «سالی‌نو، مالی‌نو» میگویند.
صاحبخانه وقتی مژده بهار و نوروز را می‌شنود، انواع و اقسام خوراکی‌ها و شیرینی‌های نوروزی را به نوروز‌خوان‌ها می‌دهد. این خوردنی‌ها عبارتند از هسته زردآلو، گندم، کنجد، شاهدانه بو داده، تخم‌مرغ پخته رنگ کرده و ...
زمانی که از صاحبخانه خبری نمی‌شود، نوروزخوانان برای دریافت نتیجه از صاحبخانه یک صدا میگویند: «یا سؤال یا جواب یا شیشه پر گلاب» این کار تا شب عید ادامه می‌یابد.
مدتی که از شب گذشت، نوروزخوانی تمام می‌شود. ضمناً در آخر هر شب، نوروز‌خوان‌ها خوراکی‌ها و شیرینی‌ها را روی هم می‌گذارند و بین خود تقسیم می‌کنند. معمولا نوروزخوان دو سهم و بقیه یک سهم بر می‌دارند.
دو شب مانده به عید نوروز را مردم مناطقی از استان روز عرفه مرده‌ها و یک شب به عید مانده را روز عرفه زنده‌ها مینامند. در شب عرفه مرده‌ها مردم برای این که به نیت مردگان خود خیرات کرده باشند نانی محلی به نام گولاچ می‌پزند. سپس آن را به قبرستان می‌برند و بین فقرا تقسیم می‌کنند.
مردم معتقدند در این روز، مردگان چشم به راه خیرات زنده‌ها هستند و این روز به آنان تعلق دارد. حتی مقداری خوراکی روی قبر می‌گذارند و دعا و قرآن می‌خوانند و به خانه خود برمی‌گردند.
گاهی نیز در مساجد و اماکن متبرکه شمعی را برای روشن شدن گور مردگان روشن می‌کنند. شام عرفه، سبزی پلو است که اصطلاحاً در محل علف چلو نامیده می‌شود. آن را با سبزی صحرایی از قبیل چرقد پولکی، جاجو، چشم چغول و زین‌گو درست می‌کنند. شام یک شب قبل از عید نیز سبزی پلو است. آن شب را عرفه زندگان مینامند.
در شب عید، مردان به حمام می‌روند تا آب عرفه را از سرشان دور کنند و سال نو برای آنان پر از خیر و برکت باشد. آنها در شب عید حنا نمی‌بندند. زیرا حنا تلخ است و برای مردم خوش یمن نیست.
مردم در شب عید چراغی در منزل روشن می‌کنند که باید تا صبح روشن بماند. شام آنها کشمش پلو است. خوردن آن در این شب به نیت شیرین کام شدن اعضاء خانواده در تمام سال است.
چند ساعت قبل از تحویل سال نو، سفره هفت‌سین را می‌چینند. سفره هفت‌سین عبارت است از خمیر، سرکه، ماست، ماش، تخم‌مرغ، تخم مرغ رنگ کرده، سبزه. سمنو، سنجد، سیر، چراغ، پنیر، شیر و هویج که معتقدند این مواد موجب و مایه کار، شادمانی، برکت، سرخی، سیری شکم و پیش نیامدن مرگ و میر برای اعضای خانواده می‌شود. به جز این مواد، برای یمن و برکت سفره، گلاب و قرآن نیز در آن می‌گذارند.
قبل از تحویل سال، اهالی منطقه شاهرود در مسجدها و تکایا اجتماع می‌کنند. چند نفر از متدینین که سواد دارند، پس از وضو گرفتن، قلم نی را در زعفران فرو می‌کنند و پشت بشقاب و کاسه‌های چینی، هفت آیه را که با سلام شروع می‌شود می‌نویسند.
این کار، تا تحویل سال ادامه می‌یابد، سپس بشقاب‌هایی را که دعای هفت سلام بر آنها نوشته شده است، با آب می‌شویند و آب آن را برای شگون با خود می‌برند. در راه، دو یا سه برگ اسفناج نیز از کسی که نذر دارد و برگ اسفناج تقسیم می‌کند می‌‌گیرند و وارد خانه می‌شوند. این مراسم به مراسم آب دعا معروف است.
در صبح روز عید همه مردم با لباس‌های نو به دید و بازدید یکدیگر می‌روند و در همهٔ خانه‌ها به بچه‌هایی که به دیدنشان می‌آیند تخم مرغ پختهٔ رنگ کرده و گردو یا چند سکه به عنوان عیدی می‌‌دهند.
این دید و بازدیدها اغلب تا روز سیزدهم ادامه پیدا می‌کند. در این روز مردم بیشتر به بیرون از شهر و اغلب به مناطق خوش آب و هوا و سرسبز می‌روند و ناهار را که بیشتر سبزی‌پلو است در آنجا صرف کنند.
علاوه بر مراسم عروسی و عید نوروز، در محدوده استان به مناسبت‌های مختلف به ویژه به مناسبت‌های اعتقادی و مذهبی، مراسم جشن و شادی برگزار می‌شود که تقریباً مانند اجرای مراسم در سایر نقاط ایران است.
از جمله این مراسم می‌توان به جشن‌های میلاد پیامبر اکرم (ص)، میلاد حضرت فاطمه (ع)، ولادت حضرت علی (ع) و ولادت حضرت قائم (عج) اشاره کرد. ضمن این که مراسم ویژه‌ماه رمضان، عید غدیر، عید فطر و عید قربان باشکوه و جلال همه‌گیر در تمام نقاط شهری و روستایی استان برگزار می‌شود.
- آیین‌های استقبال از نوروز در سمنان
تا گذشته‌ای نه چندان دور در روزهای پایانی اسفندماه شخصی موسوم به «حاجی فیروز» و «سرور» در بازار شهر سمنان فرا رسیدن بهار طبیعت و سال نو را به همگان تبریک نوید می‌داد.
او بر اسب چوبی مزین به پارچه‌های رنگارنگ سوار می‌شد و با شادمانی مضامینی را بدین شرح بیان می‌کرد؛ ارباب منی سمبلی بلیکم، ارباب منی سربالایی هی کن، ارباب منی بزبز قندی، ارباب منی چرا نمی‌خندی.
جمعی از نوروزخوانان نیز چهره خود را با ذغال سیاه می‌کردند و با دست گرفتن دایره زنگی در محله‌های شهر گردش می‌کردند و ابیاتی را در ارتباط با نوروز می‌خواندند. این افراد از هر خانه هدایایی چون ، گندم، نخود، شاهدانه و ... دریافت می‌کردند.
پخت سمنو از دیگر آیین‌های استقبال از نوروز در بین سمنانی‌ها است، این کار با همکاری جمعی از زنان محله و یا وابستگان صورت می‌گرفته و همچنان ادامه دارد.
سمنو پزان همراه با آداب و اعتقادات خاصی همراه بود و خانواده‌های بسیاری برای ادای نذر و یا گرفتن حاجت این کار را انجام می‌دادند.
- آیین‌های پیش از نوروز در شاهرود
پیک‌های نوروزی در روزهای پایانی سال کهنه و چند روز پیش از نوروز و آغاز سال نو، پیام‌آوران بهار در خیابان‌ها، کوچه و گذرهای محله‌های شهرها و روستاها گشته و با ترانه‌خوانی و دست افشانی، بازی و نمایش، رفتن زمستان و آمدن بهار و نوروز را به مردم نوید می‌دادند.
- مراسم سالی‌نو و مالی‌نو در شاهرود
در قدیم 20 روز مانده به نوروز یک گروه چهار نفره از نوروزخوانان به شاهرود و بسطام می‌آمدند و اشعاری در وصف بهار، سال نو و نوروز می‌خواندند.
این افراد جوانانی در گروه سنی 12 تا 17 سال بودند که هر چه تعدادشان کمتر بود از مقدار هدایایی که اهالی به آنان می‌دادند سهم بیشتری می‌بردند.
این جوانان در خیابان‌ها و کوچه‌ها گشته در یکی از خانه‌ها را زده و کلام خود را با این اشعار آغاز می‌کردند:
صد سلام و سی علیک/ صاحبخانه سلام علیک/ سلام من بگید علیک/ از جانب ملا بیگ/ نوروز نوسار آمده/ گل در گلستان آمده/ مژده دهید به دوستان/ نوروز نوسار آمده.
اگر صاحبخانه در را باز نمی‌کرد آنها در وصف صاحبخانه اشعاری می‌خواندند و اگر صاحبخانه پول، گندم، جو، آرد، قند و یا کمی نقل به بچه‌ها می‌داد، تک خوان با صدای بلند می‌گفت: کربلاییش کنن....آمین/ مکه‌ایش کنن.....آمین.
در کلاته خیج نیز این افراد از چند روز مانده به سال نو اشعاری در وصف نوروز و صاحبخانه خوانده و هدایایی دریافت می‌کردند.
این اشعار عبارتند از؛ سال نو، سال کهنه، امید دارم درش بسته نمانه.
- آیین‌های پیش از نوروز در دامغان
نوروزخوانی؛ در اواسط اسفند ماه، نوروزخوانانی از گرگان و یا شهر دامغان به روستاها می‌رفتند.
نوروزخوانان در حالی که چوبی به دست داشته به همراه فردی موسوم به «پس خوان» و یا کیسه‌دار به در خانه اهالی محله می‌رفتند و با چوب به در خانه می‌زدند و داخل می‌شدند.
این افراد با خواندن اشعاری در وصف بهار، حضرت علی (ع) و صاحبخانه مژده و نوید سال نو و بهار را می‌دادند، صاحبخانه نیز هدایایی مثل شکر، برنج، شیرینی، پول به آنها می‌داد و شخص کیسه‌دار هدایا را دریافت کرده و درون کیسه‌ای که به همراه داشت می‌ریخت.
نوروز خوانان اغلب پس از دریافت این اقلام این چنین صاحبخانه را دعا می‌کردند: کربلاییش کنن، آمین/ مکه ایش کنن، آمین
- آیین‌های نوروزی در شهرستان گرمسار
یکی از آداب استقبال از نوروز در این شهرستان انجام خانه تکانی و غبارروبی از وسایل زندگی است. درگذشته زنان برای این منظور دوغ آبی از گل و یا گچ بر روی دیوار خانه می‌مالیدند.
رویاندن سبزه نیز غالباً از اوایل اسفند آغاز شده و در این بین کاشت گندم، عدس شاهی و ... درون بشقاب و کاسه متداول بوده است.
برخی زنان نیز تخم شاهی را بر روی کوزه‌های سفالی سبز می‌کردند، سبزه‌های نوروزی در میان سفره عید نهاده و تا سیزدهم نگه داشته می‌شد.
انجام خریدهای نوروزی از جمله میوه، آجیل، لباس نو و نیز پخت سمنو و شیرینی محلی از دیگر آداب نوروزی در این شهرستان است.
در گذشته افراد موسوم به نوروزخوان در شهر آرادان و روستاهای منطقه با خواندن ابیاتی فرا رسیدن بهار طبیعت را به مردم نوید می دادن و از آنان هدایایی دریافت می‌کردند.
- آیین‌های استقبال از نوروز در شهرستان مهدیشهر
نوروزخوانی از جمله آداب مورد استقبال از نوروز در مهدیشهر و توابع آن است. این افراد با گردش در محله‌های شهر و خواندن ابیاتی بدین شرح فرا رسیدن نوروز را به همگان نوید می‌دادند:
سی سلام و سی علیک/ مشتی جون سلام علیک /مشتی جون مهربون/ نو نسته چالا میدون/ اشترو بار کند (شترها را بار می کنه)/ دیم بدیم قطار کند(پشت سر هم قطار می کنه).این افراد از صاحب خانه هدایایی دریافت می‌کردند.
اشعار نوروزخوانی در شهمیرزاد.
مشهدی عمه با خدا/ تو را می برن بالا بالا / دستت برسه قفل طلا/ پسر ما را بکنی زوما(داماد)/دستش بگذاری حنا/اما(ما) بیاییم مبارک با/ به یاسین و به طه و تبارک/ شما را سال نو باشد مبارک.
از دیگر آیین‌های نوروزی در این شهرستان می‌توان به پخت سمنو، خانه تکانی، کاشت سبزه خرید نوروزی و .... اشاره کرد.